Trận Vòng cung Kursk
Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||
Chiến dịch Kursk gồm hai giai đoạn:
- Giai đoạn Đức Quốc xã tấn công từ ngày 4 tháng 7 đến ngày 19 tháng 7:
- Giai đoạn Liên Xô phản công từ ngày 20 tháng 7 đến ngày 23 tháng 8:
Tại cánh Nam, Phương diện quân Thảo nguyên do đại tướng I. S. Konev, một lực lượng dự bị lớn của quân đội Liên Xô được giao nhiệm vụ phòng thủ ở thê đội 2 đã được điều ra tuyến đầu, cùng với Phương diện quân Voronezh và cánh trái của Phương diện quân tây nam do thượng tướng R. Ya. Malinovsky chỉ huy mở chiến dịch phản công đồng loạt vào Tập đoàn quân xe tăng 4 và Cụm tác chiến Kemf (Đức), phát triển đến tuyến Sumy, Lebedino, Gadyachi, Zenkov, Akhtyrka, Konstantanovka, phía bắc Lyubotina và Chuguyevsk. Giai đoạn phản công của quân đội Liên Xô kết thúc bằng việc đánh chiếm lại thành phố Kharkov lần thứ hai và cũng là lần cuối cùng ngày 23 tháng 8.[21]
Với thắng lợi thuộc về phía quân đội Xô Viết, trận vòng cung Kursk trở thành một trong những chiến thắng bước ngoặt quan trọng của họ trong cuộc chiến này,[2][19] đánh dấu sự "xuống dốc" của quân đội Đức Quốc xã trên chiến trường Xô-Đức cũng như trong Chiến tranh thế giới thứ hai. Sau trận tấn công cuối cùng của Hitler trên Mặt trận phía đông này, quân đội Đức Quốc xã đã mất hẳn quyền chủ động tấn công chiến lược và rơi vào thế phòng thủ bị động. Mặc dù vẫn còn những tiềm lực không nhỏ nhưng nhìn chung, quân đội Đức Quốc xã chịu tổn hại to lớn và sức chiến đấu của họ đã bước vào thời kỳ suy sụp và chỉ còn có thể phòng ngự kết hợp một số trận phản công không lớn và hầu hết đều không thành công cho đến khi đầu hàng toàn bộ vào tháng 5 năm 1945.[2][3] Chiến thắng này được xem là do lòng quả cảm của các chiến sĩ, và sự triển khai đúng đắn của Bộ Chỉ huy Liên Xô, cũng như sự phát triển của nghệ thuật quân sự Liên Xô khi ấy,[22] đã giáng cho quân Thiết giáp Đức một thảm bại lớn nhất của họ.[23] Không những là một thắng lợi quyết định này hoàn toàn đem lại quyền chủ động chiến lược cho Liên Xô, đại thắng ở trận Kursk cùng với những sự kiện cùng năm tại Ý và Bắc Phi đã chuyển đổi thế trận theo chiều hướng có lợi cho phe Đồng Minh, khiến cho sự toàn bại của Đế chế Đức cũng như sự giải phóng nhân loại ra khỏi ách áp bức của chủ nghĩa phát xít chỉ còn là vấn đề thời gian.[1][23]
Mục lục
- 1 Bối cảnh lịch sử
- 2 Kế hoạch và binh lực của các bên
- 3 Các diễn biến trước trận đánh
- 4 Giai đoạn tấn công của quân đội Đức Quốc xã
- 5 Giai đoạn phản công của quân đội Liên Xô
- 6 Kết quả, đánh giá và ảnh hưởng
- 7 Trận Kursk trong văn hóa đại chúng
- 8 Chú thích
- 9 Tài liệu tham khảo
- 10 Tiếng Việt
- 11 Liên kết ngoài
Bối cảnh lịch sử
Tình hình chung trên mặt trận Xô-Đức
Bước sang năm 1943, Adof Hitler hối thúc Bộ chỉ huy tối cao quân đội Đức Quốc xã tìm cách khôi phục lại thế trận, cố gắng giành lại quyền chủ động chiến lược đã mất. Một cuộc tổng động viên được đẩy mạnh từ giữa tháng 1 năm 1943, thậm chí cả những người trên 50 tuổi cũng bị gọi vào quân đội. Vào mùa hè năm 1943, quân số quân đội Đức Quốc xã tại mặt trận phía đông đã là 4,8 triệu quân, chiếm 71% tổng quân số của quân đội Đức Quốc xã. Ngoài ra, quân đội các nước chư hầu của nước Đức Quốc xã cũng có 525.000 quân. Tổng số đơn vị phía Đức trên mặt trận Xô - Đức tháng 6 năm 1943 có 232 sư đoàn, trên 54.000 pháo và súng cối, trên 5.800 xe tăng và pháo tấn công, gần 3.000 máy bay và 277 tàu chiến. Mặc dù đã rút nhiều binh đoàn lớn từ Tây Âu, Đông Âu và ngay trong nước Đức để điều sang mặt trận phía đông nhưng quân đội Đức Quốc xã vẫn không thể nào đạt đến quân số như mùa thu năm 1942 trước thời điểm diễn ra trận Stalingrad.[24]
Để tăng cường sức chiến đấu cho quân đội, nền công nghiệp chiến tranh của Đức tiếp tục nâng cấp vũ khí, cải tiến phương tiện chiến tranh. Bộ Chỉ huy tối cao quân đội Đức Quốc xã đặc biệt chú trọng phục hồi sức mạnh của lực lượng tăng - thiết giáp – cơ giới vốn từng làm mưa làm gió trên chiến trường Tây Âu với chiến thuật đánh nhanh thắng nhanh nay đã bị què quặt nhiều trên chiến trường nước Nga. Năm 1943, sản lượng xe tăng của những Đức phát-xít đã tăng gấp đôi so với năm 1942.[18] Từ Chiến dịch Donets, trong các sư đoàn xe tăng, cơ giới Đức trên chiến trường Xô-Đức đã xuất hiện các loại xe tăng hạng nặng "Con Cọp", "Con Báo" và pháo tự hành "Elefant" đều thuộc loại mới nhất.[16] Không quân cũng được trang bị loại máy bay tiêm kích mới Fw-190, máy bay tiêm kích chủ lực của Đức Me-109 được nâng cấp với các phiên bản Me-109G2 Me-109G4.[26] Bên cạnh loại máy bay cường kích chủ lực Ju-87, không quân Đức cũng được trang bị thêm loại Henschel Hs 129 ưu việt hơn.[27]
Quân đội Liên Xô sau các chiến dịch lớn tại Stalingrad, Kavkaz, Rzhev - Viazma, Volkhov... mặc dù thu được thắng lợi nhưng cũng chịu những thiệt hại không nhỏ. Tuy nhiên, nhờ những cố gắng của người dân Liên Xô, nền công nghiệp quốc phòng đã hoạt động bình thường và tăng nhanh sản lượng. Đến ngày 1 tháng 7 năm 1943, tổng quân số của quân đội Liên Xô đã lên đến 6.442.000 người, trong đó 90% tập trung ở mặt trận Xô-Đức, được trang bị 6.232 xe tăng hạng nặng và hạng trung, 99.000 pháo và súng cối, gần 2.200 dàn Katyusha 8.298 máy bay chiến đấu.[28] Nếu như vào tháng 3 năm 1943, quân đội Liên Xô chỉ có trong tay một lực lượng dự bị khá mỏng với 4 tập đoàn quân (24, 46, 66 và dự bị 2) thì đến tháng 5 năm 1943, lực lượng dự bị này đã lên đến 10 tập đoàn quân bao gồm: Các tập đoàn quân bộ binh 24, 46, 53, 57 và 66; các tập đoàn quân xe tăng 1 và xe tăng cận vệ 5; các tập đoàn quân binh chủng hợp thành dự bị 2 và 3. Tập đoàn quân không quân 5 dược tách ra từ Tập đoàn quân không quân 4 và được điều động từ Kavkaz về lực lượng dự bị của Đại bản doanh.[29]
Hình thế chiến trường
Do kết quả các trận tấn công của quân đội Đức Quốc xã và các trận phòng ngự của quân đội Liên Xô sau Chiến dịch Bryansk lần thứ nhất và Chiến dịch Bước nhảy vọt của quân đội Liên Xô không thành công, Cụm tập đoàn quân Trung Tâm (Đức) đã tạo được một khu lõm ăn sâu vào tuyến phòng thủ của quân đội Liên Xô ở phía bắc Kursk 70 km trong khu vực Lyudinovo, Mtsensk và Oryol. Cách thành phố Kursk khoảng 100 km về phía nam, Cụm tập đoàn quân Nam (Đức) đang chiếm đóng Kharkov - Belgorod, tiến sát thành phố Volchansk và cũng tạo nên một khu lõm thứ hai tại đây. Giữa hai chỗ lõm này là chỗ lồi Kursk, một trận tuyến hình cánh cung nhô về phía tây có chiều dài trên 500 km. Trong vòng cung đó có hai phương diện quân Liên Xô, hai bên cánh cung cũng có hai phương diện quân và sau cánh cung đó có một phương diện quân dự bị. Như thường thấy trong chiến tranh, các chỗ lồi, lõm trên mặt trận đều chứa đựng những khả năng đánh vào hai bên sườn nhau của cả hai bên tham chiến.[33]
Địa hình khu vực Kursk và các vùng lân cận tương đối bằng phẳng với nhiều cánh đồng lúa mì rộng lớn xen kẽ những đồi thấp và các con sống nhỏ và nông. Đáng kể nhất chỉ có các sông Oskol, Seym, Sosna và Psyon đều không rộng quá 100 m. Mùa hè ở trung Nga khô ráo, ít mây và mưa, rất thuận tiện cho các việc triển khai các lực lượng trên bộ, phát huy tối đa hỏa lực của xe tăng, thiết giáp, pháo binh và không quân. Phía sau chỗ lồi Kursk là vùng thảo nguyên mênh mông phía tây thượng lưu sông Đông mà quân đội Đức Quốc xã đã từng đi qua hồi mùa hè năm 1942 trong Chiến dịch Blau. Tóm lại, đây là một chiến trường quen thuộc đối với quân đội của cả hai bên.[34]
Bối cảnh quốc tế
Hội nghị Casablanca họp tháng 1 năm 1943 giữa hai nước đồng minh chống phát xít là Hoa Kỳ và Anh đã đi đến thỏa thuận sơ bộ về việc sẽ mở mặt trận thứ hai tại Tây Âu trong năm 1943. Lục quân, hải quân và công nhân quốc phòng của hai nước dã chuẩn bị kỹ càng cho những hoạt động chiến lược. Tuy nhiên, đến tháng 4 năm 1943, phía Anh cho rằng, chưa thể đổ bộ trực diện lên nước Pháp vì tại mặt trận Bắc Phi, quân Đồng minh còn đang tiến hành cuộc công kích bao vây Tập đoàn quân 20 của thống chế Rommel tại Tunis.[35] Tháng 6 năm 1943, phía Anh thông qua tùy viên quân sự của Đại sứ quán Anh tại Moskva thông báo cho Chính phủ Liên Xô biết các Đồng minh chỉ có thể tiến hành một chiến dịch đổ bộ lên miền Nam nước Ý sau khi tiêu diệt Tập đoàn quân 20 (Đức) tại Tunis ngày 12 tháng 5. Còn chiến dịch Overlord sẽ phải hoãn lại đến năm 1944 do chưa chuẩn bị đủ binh lực và vật chất. Chính phủ Liên Xô coi việc hoãn mở mặt trận phía tây là một sự thách thức lớn về lòng tin của họ đối với các đồng minh Phương Tây. Tại các cuộc điện đàm ngày 19 và ngày 27 tháng 6 năm 1943 với Tổng tư lệnh Liên bang Xô viết I. V. Stalin, Thủ tướng Anh Wintson Churchill nói rằng phía Anh đang có trong tay những tài liệu tin cậy về việc Hitler đã phải hoãn kế hoạch tấn công mùa hè năm 1943 tại mặt trận Xô-Đức. Trong khi đó thì đến tháng 6 năm 1943, quân đội Đức gần như đã hoàn tất việc tập trung binh lực cho "Chiến dịch Thành Trì" (tiếng Đức: Untrenchmen Zitadelle, danh xưng này do Adolf Hitler đặt).[36] Tuy nhiên, phía Liên Xô cũng đã có trong tay các tài liệu của mình cho phép nhận định rằng mùa hè năm 1943, quân đội Đức Quốc xã sẽ tổ chức chiến dịch tấn công lớn trên mặt trận Xô-Đức và vị trí của nó không quá khó để xác định. Đó là "Vòng cung Kursk". Hầu như tất cả các tướng lĩnh Liên Xô tại Bộ Tổng tham mưu cũng như các tư lệnh Phương diện quân đều thống nhất nhận định này khi trả lời bức điện của I. V. Stalin ngày 12 tháng 4 năm 1943 chỉ gồm một câu hỏi duy nhất: "Cho biết ý kiến về hướng hoạt động chính của quân Đức trong mùa hè năm 1943".[33]Kế hoạch và binh lực của các bên
Quân đội Đức Quốc xã
Kế hoạch
Sau các cuộc phản công thắng lợi của Cụm tập đoàn quân Nam (Đức) trong chiến dịch Donets, ngày 21 tháng 3 năm 1943, Bộ Tổng tham mưu quân đội Đức Quốc xã bắt tay vào việc soạn thảo một kế hoạch tấn công giành lại quyền chủ động chiến lược trên mặt trận phía đông. Tuy nhiên, quân đội Đức buộc phải lựa chọn hướng tấn công chính vì lực lượng của họ không còn mạnh như mùa hè năm 1942, khi lục quân Đức Quốc xã và đồng minh của có quân số và số lượng các sư đoàn cao nhất trên mặt trận phía đông. Sau khi xem xét kỹ, các hướng bị loại trừ là Leningrad do điều kiện khí hậu không thuận tiện với một nửa thời gian trong năm là mùa đông. Hướng Moskva cũng bị loại vì người Đức cho rằng binh lực phòng thủ chủ yếu của quân đội Liên Xô tập trung tại đây. Hướng cực Nam cũng không khả quan vì vướng hai con sông lớn là Don và Volga mà quân đội Đức Quốc xã với lực lượng mạnh hơn vào năm 1942 đã không vượt qua được.[17] Về hướng tây nam thì trong lãnh đạo quân sự Đức Quốc xã đã có mâu thuẫn. Günther von Kluge cho rằng với những kết quả đạt được hồi mùa xuân năm 1943, có thể giữ chặt hướng Kharkov và tập trung binh lực đánh vào sườn Bắc của vòng cung Kursk nhưng không nhằm phát triển về phía đông nam mà tấn công lên hướng đông bắc. Trước mắt, dùng cánh trái của Cụm tập đoàn quân Trung Tâm và cánh phải của Cụm tập đoàn quân Bắc để kiềm chế quân đội Liên Xô ở phía tây Moskva. Còn mũi tiến công chủ đạo sẽ từ khu vực Oryol, Mtsensk, Bolkhov và Lyudinovo tấn công lên hướng đông bắc và luồn vào Moskva từ phía sau. Binh lực còn lại của Cụm tập đoàn quân Nam cũng sẽ tấn công Kursk nhằm kiềm chế hai phương diện quân Liên Xô tại chỗ lồi này để cánh Bắc rảnh tay hoạt động. Hitler không bác bỏ hoàn toàn kế hoạch này nhưng thấy rằng nếu để cả hai phương diện quân Liên Xô tồn tại phía sau cánh quân xung kích tấn công vào phía nam Moskva sẽ là quá mạo hiểm.[18] Ông cho rằng phải thanh toán chỗ lồi Kursk trước tiên. Erich von Manstein cho rằng với lực lượng hiện có, nên tập trung lực lượng để bảo vệ khu vực Donbas - Kharkov - Nikopol mà theo ông, mất khu vực này đồng nghĩa với việc sẽ mất cả Kiev và đồng nghĩa với thất bại. Erich von Manstein cho rằng với kinh nghiệm sử dụng xe tăng phòng ngự, phản công trong các chiến dịch Kavkaz và Donets, Cụm tập đoàn quân Nam sẽ đánh bại các cuộc tấn công tiếp theo của quân đội Liên Xô. Hitler chê trách Manstein thoái chí và ra lệnh cho ông này phải tham gia soạn thảo kế hoạch cùng với Bộ Tổng tham mưu. Cuối cùng, Bộ Tổng tư lệnh quân đội Đức Quốc xã chọn vòng cung Kursk để vạch kế hoạch chiến dịch.[16]
Ý đồ tấn công của quân đội Đức tại Kursk rất đơn giản. Từ hai hướng Bắc và Nam vòng cung Kursk, tập trung trên các khu vực Oryol và Belgorod các binh đoàn xe tăng mạnh, giáng đòn đột kích đồng tâm từ hai phía vào hợp điểm tại thành phố Kursk, cắt đứt chỗ lồi Kursk, bao vây và tiêu diệt khoảng 8 đến 10 tập đoàn quân Liên Xô đang phòng thủ trong chỗ lồi đó. Bước thứ hai, tiếp tục tấn công về phía đông, hất quân đội Liên Xô trở lại tả ngạn sông Đông, khôi phục lại thế trận ở thượng lưu sông Đông như cuối mùa hè năm 1942. Toàn bộ chiều sâu nhiệm vụ của chiến dịch chỉ có 50 km ở hướng Bắc và 85 km ở hướng Nam. Ở thời điểm những năm 1940 - 1942, các binh đoàn xe tăng Đức có thể vượt qua khoảng cách này chỉ trong vòng từ 1 đến 2 ngày.[18] Trong trận này, quân Đức áp dụng chiến thuật ưa thích của họ trong suốt chiến tranh là chiến thuật gọng kìm (tiếng Đức: Kesselschlacht, nghĩa là "chiến thuật cái chảo") theo hình mẫu của trận Cannae kết hợp cùng với chiến thuật chiến tranh chớp nhoáng nhằm khai thác tối đa hiệu quả. Tuy nhiên, lúc đó, quân Đức đã không nắm trong tay một lợi thế quan trọng bậc nhất của chiến thuật này: tính bất ngờ. Thật vậy, Hồng quân Xô Viết đã nhanh chóng nhận ra rằng Kursk hiển nhiên là mục tiêu kế tiếp của phát xít Đức. Tuy đồng thuận về khía cạnh quân sự thuần túy nhưng một số tướng lĩnh Đức đã nghi ngờ về sự cần thiết của chiến dịch này. Một điều đáng ngạc nhiên là người cật vấn Hitler nhiều nhất lại là tướng Heinz Guderian, Tổng thanh tra các lực lượng xe tăng Đức. Ngày 8 tháng 5, Guderian nói với Hitler:
| “ | Có thật là chúng ta cần phải tấn công Kursk và tập trung vào mặt trận phía đông trong năm nay? Liệu trên thế giới này có ai biết Kursk nằm ở chỗ nào? Cả cái thế giới này chả cần quan tâm việc chúng ta có lấy được Kursk hay không. Thế thì lý do gì mà chúng ta cần phải tấn công ở Kursk, và hơn nữa, tấn công trên toàn Mặt trận phía đông trong năm nay? | ” |
| “ | Tôi hiểu chứ. Chính những điều này đã khiến tôi rất sốt ruột. | ” |
| “ | Tôi ra lệnh, trong điều kiện thời tiết mấy ngày tới cho phép, sẽ tiến một trận tấn công lớn đầu tiên trong năm nay vào quân Nga. Các bạn sắp tham gia vào các cuộc tấn công mà kết quả của nó sẽ có tác động quyết định đối với cuộc chiến tranh này. Hơn bao giờ hết, chiến thắng của các bạn sẽ làm cho cả thế giới phải tin rằng, cuối cùng, mọi sự chống cự lại quân đội Đức Quốc xã đều là uổng công. | ” |
Binh lực
- Cụm tập đoàn quân Trung tâm do thống chế Günther von Kluge chỉ huy, sử dụng 2 tập đoàn quân tham gia chiến dịch. Trang bị vũ khí đột kích cơ bản gồm 590 xe tăng và 424 pháo tự hành:[4][5][6]
- Tập đoàn quân xe tăng 2 do các tướng Heinrich Clößner và Walter Model (từ 15 tháng 7) chỉ huy, sở chỉ huy tập đoàn quân đóng tại Oryol; trong biên chế có:
- Quân đoàn xe tăng 41 của tướng Helmuth Weidling gồm các sư đoàn xe tăng 2 và 18, các sư đoàn bộ binh 86 và 292
- Quân đoàn xe tăng 46 của tướng Hans Zorn và Hans Gollnick (từ tháng 8 năm 1943) chỉ huy, gồm các sư đoàn xe tăng 4 và 12, các sư đoàn bộ binh 7 và 258
- Quân đoàn xe tăng 47 của tướng Joachim Lemelsen gồm các sư đoàn xe tăng 9 và 20, các sư đoàn bộ binh 6 và 78
- Quân đoàn bộ binh 53 của tướng Friedrich Gollwitzer gồm các sư đoàn bộ binh 208, 211 và 293.
- Quân đoàn bộ binh 55 (quân đoàn Pilau) của tướng Erich Jaschke gồm các sư đoàn bộ binh 110, 134, 296 và 339.
- Tập đoàn quân 9 do các tướng Walter Model và Josef Harpe (từ 15 tháng 7) chỉ huy; sở chỉ huy tập đoàn quân đóng tại Nikolskoye; trong biên chế có:
- Quân đoàn xe tăng 56 của tướng Friedrich Hoßbach gồm các sư đoàn xe tăng 5, 25, các sư đoàn bộ binh 14 và 131
- Quân đoàn bộ binh 23 của tướng Johannes Frießner gồm các sư đoàn bộ binh 76, 216, 383 và sư đoàn cơ giới 10
- Quân đoàn bộ binh 35 của các tướng Lothar Rendulic và Friedrich Wiese (từ ngày 5 tháng 8) gồm các sư đoàn bộ binh 34, 56, 262 và 299
- Tập đoàn quân 2 do tướng Walter Weiss chỉ huy; sở chỉ huy Tập
đoàn quân đóng tại Konotop; có nhiệm vụ kiềm chế chính diện phía tây
của các Phương diện quân Trung Tâm và Voronezh; trong biên chế có:
- Quân đoàn bộ binh 7 của tướng Ernst-Eberhard Hell gồm các sư đoàn bộ binh 26, 75 và 68.
- Quân đoàn bộ binh 13 của tướng Friedrich Siebert gồm các sư đoàn bộ binh 82, 327 và 340.
- Quân đoàn bộ binh 20 của tướng Rudolf Freiherr von Roman gồm các sư đoàn bộ binh 45, 137 và 251.
- Tập đoàn quân không quân 6 của tướng Robert Ritta von Greim có khoảng 1.200 máy bay phối thuộc Cụm tập đoàn quân Trung Tâm
- Trực thuộc Cụm tập đoàn quân có các sư đoàn bộ binh 102, 208 và sư đoàn kỵ binh 8 SS.
- Tập đoàn quân xe tăng 2 do các tướng Heinrich Clößner và Walter Model (từ 15 tháng 7) chỉ huy, sở chỉ huy tập đoàn quân đóng tại Oryol; trong biên chế có:
- Cụm tập đoàn quân Nam do thống chế Erich von Manstein
chỉ huy, sử dụng Tập đoàn quân xe tăng 4 và Cụm tác chiến Kemf tham gia
chiến dịch. Trang bị vũ khí đột kích cơ bản có 1.269 xe tăng và 245
pháo tự hành:[4][5][6]
- Tập đoàn quân xe tăng 4 do tướng Hermann Hoth chỉ huy, sở chỉ huy đóng tại Bogodukhov, trong biên chế có:
- Quân đoàn xe tăng 2 SS của tướng Paul Hausser gồm các sư đoàn xe tăng 1 SS ("Adolf Hitler"), 2 SS ("Das Reich"), 3 SS("Totenkopf") và sư đoàn bộ binh 167.
- Quân đoàn xe tăng 48 của các tướng Dietrich von Choltitz và Otto von Knobelsdorff (từ tháng 8 năm 1943) gồm các sư đoàn xe tăng 3, 11, sư đoàn cơ giới "Großdeutschland" và sư đoàn bộ binh 176.
- Quân đoàn bộ binh 52 (quân đoàn Hannover) của tướng Eugen Ott gồm các sư đoàn bộ binh 57, 112, 255 và 332.
- Quân đoàn cơ giới 57 (nguyên là quân đoàn xe tăng 57) của tướng Friedrich Kirchner, gồm sư đoàn xe tăng 17, các sư đoàn bộ binh 15 và 328.
- Cụm tác chiến Kemf của tướng Werner Kempf, sở chỉ huy đạt tại Kharkov, trong biên chế có:
- Quân đoàn xe tăng 3 của tướng Hermann Breith gồm các sư đoàn xe tăng 6, 7, 19 và sư đoàn bộ binh 168.
- Quân đoàn "Raus" (nguyên là Quân đoàn bộ binh 11) của tướng Erhard Raus gồm các sư đoàn bộ binh 106 và 320
- Quân đoàn bộ binh 42 của tướng Franz Mattenklott gồm sư đoàn xe tăng 13, các sư đoàn bộ binh 153, 355 và 381.
- Tập đoàn quân không quân 4 của tướng Wolfram von Richthofen phối thuộc Cụm tập đoàn quân Nam có khoảng 1.000 máy bay.
- Tập đoàn quân xe tăng 4 do tướng Hermann Hoth chỉ huy, sở chỉ huy đóng tại Bogodukhov, trong biên chế có:
Quân đội Liên Xô
Kế hoạch
| “ | Tình hình ở khu vực giữa mặt trận Xô-Đức cho thấy kẻ thù sẽ cố gắng để cắt đứt "chỗ lồi" Kursk, bao vây và tiêu diệt các lực lượng quân đội Liên Xô thuộc Phương diện quân Trung Tâm và Phương diện quân Voronezh đang bố trí tại đây. Hiện tại, cả hai phương diện quân mới có 15 sư đoàn xe tăng, trong khi quân Đức tại hướng Belgorod - Kharkov đã tập trung tới 17 sư đoàn xe tăng, phần lớn thuộc các loại xe tăng mới như Tiger I, Panther cải tiến, Jagdpanzer IV và một số pháo chống tăng tự hành Marder II, Marder III. | ” |
—Konstantinov.[42]
|
||
Từ tháng 3 đến tháng 6 năm 1943, quân đội Liên Xô chuẩn bị kỹ lưỡng cho chiến dịch. Đã có hai lần, các mặt trận nhận được "báo động khẩn cấp". Lần thứ nhất, tình báo Liên Xô cho biết cuộc tấn công sẽ bắt đầu trong khoảng từ ngày 10 đến ngày 12 tháng 5 nhưng cuộc tấn công đã không diễn ra. Lần thứ hai, các tin tình báo lại cho biết khoảng thời gian quân Đức sẽ chuyển sang tần công vào khoảng từ ngày 19 đến 26 tháng 5 nhưng quân Đức vẫn án binh bất động. Trong thời gian chờ đợi đó, một số tư lệnh phương diện quân như K. K. Rokossovsky, Popov đề nghị nên tranh thủ thời gian quân Đức còn đang chuẩn bị để ra đòn tấn công chặn trước đối phương. Trái với các ý kiến đó, các lãnh đạo chủ chốt của Bộ Tổng tư lệnh quân đội Liên Xô đều thấy tốt nhất là nên mở chiến dịch phòng ngự, đánh tiêu hao các tập đoàn quân xe tăng Đức trên các tuyến phòng thủ. Sau khi cuộc tấn công của quân Đức suy yếu và buộc phải dừng lại thì lúc đó, với lực lượng dự bị dồi dào trong tay, quân đội Liên Xô sẽ ngay lập tức mở tiếp cuộc phản công mà không cần có thời gian tạm dừng chiến dịch.[44]
Một điều hài hước là quân Đức đã trì hoãn ngày tấn công để tăng cường thêm binh lực, nhưng chính việc này lại giúp cho Hồng quân có thêm ba tháng quý báu để chuẩn bị kỹ lưỡng cho trận đại chiến, và kết quả vòng cung Kursk trở thành một trong những khu vực được bố phòng dày đặc nhất trong lịch sử chiến tranh. Phương diện quân Trung Tâm và Phương diện quân Voronezh sẽ là hai đơn vị đối mặt với các mũi tấn công của phát xít Đức. Với những lực lượng dự bị mới được xây dựng lên đến 10 tập đoàn quân. Bộ Tổng tư lệnh tối cao Liên Xô đã xây dựng cả một Phương diện quân dự bị mới (từ ngày 9 tháng 7 đổi thành Phương diện quân Thảo Nguyên) và bố trí nó trên tuyến phòng thủ chiến lược quốc gia dài trên 300 km, cách vòng cung Kursk từ 150 đến 300 km về phía đông là các đơn vị dự bị chiến lược. Ngoài ra, hơn một triệu quả mìn đã được binh sĩ và nhân dân Liên Xô chôn dày đặc trên tổng chiều dài các chiến hào phòng thủ lên đến 5.000 km.[43] Tổng cộng số quân Liên Xô tham chiến là 1,3 triệu người, 3.600 xe tăng, 20.000 pháo cối và 2.792 máy bay, chiếm 26% quân số và số lượng pháo cối, 35% số máy bay và 46% số xe tăng thiết giáp của Hồng quân Xô Viết.[45] Công tác hậu cần cũng được chú trọng chuẩn bị hơn rất nhiều so với các chiến dịch trước đó. Mỗi sư đoàn Liên Xô đều được biên chế một tiểu đoàn quân y với hai bệnh viện dã chiến và hàng chục trạm phẫu thuật. Đạn dược các loại được tích lũy từ 10 đến 15 cơ số. Riêng đạn lựu pháo và đạn pháo tăng đạt 18 cơ số. Xăng dầu cho các đơn vị xe tăng được đảm bảo 20 cơ số.[46] Đến thời điểm trước tháng 7 năm 1943, quân đội Liên Xô đã có ưu thế chung trên toàn mặt trận Xô-Đức so với quân đội Đức Quốc xã. Riêng tại khu vực vòng cung Kursk, quân đội Liên Xô cũng đã có ưu thế 1,4:1 về người;, 1,9:1 về pháo và súng cối; 1,3:1 về xe tăng và 1,6:1 về máy bay. Mật độ pháo chống tăng của quân đội Liên Xô trên các tuyến cũng cao hơn bất kỳ chiến dịch phòng thủ nào trước đó. Ở Ponyri trên hướng Oryol - Kursk, một quân đoàn pháo binh lấy từ lực lượng dự bị của Đại bản doanh đã được triển khai gồm hơn 700 khẩu, đạt mật độ 92 khẩu pháo chống tăng trên 1 km chính diện. Ở hướng Belgorod - Kursk mật độ này cũng đạt 30 khẩu pháo chống tăng trên 1 km chính diện.[47] Về xe tăng, ngoài xe tăng hạng trung T-34 được sử dụng phổ biến, mỗi quân đoàn xe tăng Liên Xô đều có từ 1 đến 2 tiểu đoàn được trang bị xe tăng hạng nặng IS-1 có tính năng không thua kém xe tăng Tiger I của Đức. Không quân Liên Xô có loại máy bay cường kích IL-2 hoạt động ở tầm thấp (dưới 100 m) chuyên dùng để diệt xe tăng. Không quân Đức Quốc xã không có vũ khí tương đương. Tất cả những yếu tố đó đã làm cho Bộ Tổng tư lệnh tối cao Liên Xô tự tin hạ quyết tâm mở chiến dịch phòng thủ - phản công.[29]
Binh lực
- Phương diện quân Trung Tâm do thượng tướng Konstantin Konstantinovich Rokossovsky làm tư lệnh, sở chỉ huy đặt tại Vorobievka, trong biên chế có:
- Tập đoàn quân xe tăng 2 của tướng A. G. Rodin, gồm các quân đoàn xe tăng 3, 16 và 19, các lữ đoàn bộ binh 16 và 115.
- Tập đoàn quân 13 của tướng N. P. Pukhov, gồm Quân đoàn bộ binh 29 (các sư đoàn 8, 74, 143) các sư đoàn bộ binh 15, 132, 148, 307, lữ đoàn xe tăng 2, các lữ đoàn bộ binh 118 và 129.
- Tập đoàn quân 48 của tướng P. L. Romanenko, gồm Quân đoàn bộ binh cận vệ 17 (sư đoàn bộ binh cận vệ 6 và các sư đoàn bộ binh 41, 81), các sư đoàn bộ binh 73, 211, 280 và lữ đoàn xe tăng 202.
- Tập đoàn quân 60 của tướng I. D. Cherniakovsky, gồm các sư đoàn bộ binh 100, 121, 206, 232 và 303, các lữ đoàn bộ binh 8, 14 và 16, các lữ đoàn xe tăng 14 và 180.
- Tập đoàn quân 65 của tướng P. I. Batov, gồm Quân đoàn xe tăng 9, sư đoàn bộ binh cận vệ 27, các sư đoàn bộ binh 23, 24, 173, 214, 233 và 304.
- Tập đoàn quân 70 của tướng I. B. Galanin, gồm các sư đoàn bộ binh 102, 106, 140, 162, 175, 181 và lữ đoàn xe tăng 27.
- Tập đoàn quân không quân 16 của tướng S. I. Rudenko gồm sư đoàn tiêm kích 2 (gồm các trung đoàn 223, 285), các sư đoàn cường kích 220 và 283 sư đoàn ném bom 228, sư đoàn ném bom ban đêm 271 và sư đoàn vận tải 16.
- Phương diện quân Voronezh do đại tướng Nikolai Fyodorovich Vatutin làm tư lệnh, sở chỉ huy đặt tại Vobryshevo (cách Oboyan 20 km về phía đông), trong biên chế có:
- Tập đoàn quân xe tăng 1 của tướng M. E. Katukov gồm Quân đoàn xe tăng cận vệ 5, các quân đoàn xe tăng 6, 31 và quân đoàn cơ giới 3.
- Tập đoàn quân cận vệ 6 của tướng I. M. Chistyakov gồm các quân đoàn bộ binh cận vệ 22, 23.
- Tập đoàn quân cận vệ 7 của tướng M. S. Sumilov gồm các quân đoàn bộ binh cận vệ 24 và 25.
- Tập đoàn quân 38 của tướng N. E. Chibisov gồm các sư đoàn bộ binh 167, 181, 204, 232, 240, 340 và lữ đoàn xe tăng 192.
- Tập đoàn quân 40 của tướng K. S. Moskalenko gồm các sư đoàn bộ binh 161, 184, 206, 219, 237, 309 và lữ đoàn xe tăng 86.
- Tập đoàn quân 69 của tướng V. D. Kryuchenkin gồm Quân đoàn xe tăng cận vệ 2, các sư đoàn bộ binh 31, 183, 390, 270, các sư đoàn đổ bộ đường không 1 và 37, Lữ đoàn pháo chống tăng 173.
- Quân đoàn bộ binh cận vệ 35.
- Tập đoàn quân không quân 2 của tướng Stepan Akimovich Krasovsky gồm các sư đoàn tiêm kích 5 và 10, sư đoàn cường kích 202, 208, các sư đoàn ném bom 227 và 291, các sư đoàn ném bom ban đêm 372 và 385, các sư đoàn trinh sát, liên lạc 50 và 66.
- Phương diện quân Thảo nguyên do đại tướng Ivan Stepanovich Koniev làm tư lệnh, sở chỉ huy đóng tại Voronezh, trong biên chế có:
- Tập đoàn quân xe tăng cận vệ 5 của tướng P. A. Rotmistrov gồm các quân đoàn xe tăng cận vệ 18, 29, quân đoàn xe tăng 10 và quân đoàn cơ giới cận vệ 5.
- Tập đoàn quân cận vệ 5 của tướng A. S. Zhadov gồm Quân đoàn xe tăng 2 và các quân đoàn bộ binh cận vệ 32, 33.
- Tập đoàn quân 27 của tướng S. G. Trofimenko gồm Quân đoàn kỵ binh cận vệ 3, Quân đoàn bộ binh 47 (gồm các sư đoàn 38, 136, 180) và các sư đoàn bộ binh độc lập 206, 309, 337.
- Tập đoàn quân 46 của tướng V. V. Glagolyev gồm Quân đoàn xe tăng cận vệ 4, Quân đoàn bộ binh cận vệ 6 (Sư đoàn bộ binh cận vệ 20, các sư đoàn bộ binh 152, 353) và Quân đoàn bộ binh 34 (các sư đoàn bộ binh 195, 236, 394)
- Tập đoàn quân 53 của tướng I. M. Managarov gồm Quân đoàn kỵ binh cận vệ 7, Quân đoàn bộ binh 48 (Sư đoàn bộ binh cận vệ 14, các sư đoàn bộ binh 252, 299), Quân đoàn bộ binh 75 (các sư đoàn bộ binh 116, 213, 233) và các lữ đoàn bộ binh 63, 122.
- Quân đoàn cơ giới cận vệ 1 của tướng I. N. Rusyanov.
- Quân đoàn kỵ binh cận vệ 5 của tướng A. G. Selivanov gồm các sư đoàn kỵ binh Cossack Sông Đông 11, 12 và sư đoàn bộ binh 63
- Tập đoàn quân không quân 5 của tướng S. K. Goryunov gồm Sư đoàn tiêm kích cận vệ 1, sư đoàn tiêm kích 293, các sư đoàn cường kích 203, 205 và 266, các sư đoàn ném bom ban ngày 292 và 294, các sư đoàn ném bom ban đêm 302, 304, 312, các sư đoàn ném bom tầm xa 511, 714, sư đoàn vận tải 18, trung đoàn trinh sát 85, các trung phòng không 1001, 1561 và 1562.
- Phương diện quân Briansk do tướng M. M. Popov chỉ huy tham gia giai đoạn phản công, trong biên chế có:
- Tập đoàn quân 3 của tướng A. V. Gorbatov gồm các quân đoàn bộ binh 25, 41 và 42.
- Tập đoàn quân 61 của tướng P. A. Belov gồm Quân đoàn bộ binh cận vệ 9, Quân đoàn kỵ binh cận vệ 2 và Quân đoàn bộ binh 89
- Tập đoàn quân 63 của tướng B. I. Morozov gồm các quân đoàn bộ binh 35, 40 và 53.
- Tập đoàn quân xe tăng cận vệ 3 của tướng P. S Rybalko gồm các quân đoàn xe tăng cận vệ 6, 7, Quân đoàn cơ giới cận vệ 7 và Lữ đoàn xe tăng 91.
- Tập đoàn quân không quân 15 của tướng N. F Naumenko gồm sư đoàn tiêm kích 225, các sư đoàn cường kích 284, 286, sư đoàn trinh sát, vận tải 32, sư đoàn ném bom 778, các sư đoàn ném bom tầm xa 876, 877, 879.
- Phương diện quân tây nam do thượng tướng Rodion Yakovlevich Malinovsky làm tư lệnh, sử dụng cánh phải tham gia giai đoạn phản công gồm có:
- Tập đoàn quân 57 của tướng N. A. Gagen gồm các sư đoàn bộ binh cận vệ 14, 48 và 56, các sư đoàn bộ binh 19, 52 và 303, sư đoàn pháo chống tăng 1, sư đoàn pháo 179 và lữ đoàn xe tăng 173.
- Phương diện quân Tây do thượng tướng Vasily Danilovich Sokolovsky làm tư lệnh, sử dụng cánh trái tham gia giai đoạn phản công gồm có:
- Tập đoàn quân cận vệ 11 của tướng I. Kh. Bagramian gồm các quân đoàn bộ binh cận vệ 8, 16 và 36.
- Tập đoàn quân 50 của tướng I. V. Boldin gồm quân đoàn bộ binh 46 (các sư đoàn 238, 369, 380) các sư đoàn bộ binh 108, 110, 324, 413, Lữ đoàn xe tăng 233, các lữ đoàn cơ giới 21 và 43.
- Tập đoàn quân xe tăng 4 của tướng B. M. Badanov gồm các quân đoàn xe tăng 11, 30 và Quân đoàn cơ giới cận vệ 6.
Các diễn biến trước trận đánh
Mặc dù không đồng ý với các đề xuất của K. K. Rokossovsky về việc ra đòn tấn công trước nhưng Bộ Tổng tư lệnh tối cao quân đội Liên Xô lại khuyến khích các Phương diện quân tiến hành các đòn "phản chuẩn bị" bằng không quân và pháo binh nhằm phá hoại các phương tiện, vũ khí của quân đội Đức Quốc xã và làm suy yếu các cánh quân xung kích Đức đã tập trung tại hai khu vực phía nam Oryol và phía bắc Kharkov.[48]Hoạt động của không quân
Không quân Đức Quốc xã cũng tiến hành các trận ném bom vào hậu phương của Liên Xô. Nhà máy sản xuất ô tô số 1 hay Nhà máy ôtô Gorky (Gorkovsky Avtomobilny Zavod - GAZ) đã bị một loạt các cuộc tấn công nặng nề trong suốt tháng 6 năm 1943. Trong các đêm 4 và 5 tháng 6, các máy bay He-111 của các phi đoàn 1, 3, 4, 55 và 100 thuộc Tập đoàn quân không quân 1 (Đức) đã ném xuống nhà máy 179 tấn bom, gây tàn phá lớn cho các tòa nhà và dây chuyền sản xuất. Tất cả 50 tòa nhà, 9 km băng chuyền, 8.000 thiết bị, đông cơ và 5.900 xe cộ các loại đang lắp ráp đã bị phá hủy.[50] Tuy nhiên, người Đức sai lầm khi chọn mục tiêu này bởi Nhà máy GAZ số 1 sản xuất chỉ có các xe tăng hạng nhẹ T-70 với số lượng ngày càng hạn chế và hầu hết các dây chuyền đã chuyển sang sản xuất ô tô GAZ. Trong khi đó, các Nhà máy số 112, cơ sở sản xuất loại xe tăng đáng gờm T-34 lớn thứ hai vẫn tiếp tục sản xuất mà không bị oanh kích, 2.851 xe tăng được sản xuất trong năm 1943, 3.619 trong năm 1944, và 3.255 trong năm 1945.[50] Không quân Đức cũng oanh kích Nhà máy sản xuất đại bác số 92 ở Gorky và Nhà máy máy bay Lavochkin, nơi sản xuất các loại máy bay tiêm kích La-5 và La-5FN nhưng không thể với tới được các nhà máy lớn nhất sản xuất các loại xe tăng Liên Xô đặt ở Chelyabinsk. Chỉ trong 6 tuần, các cơ sở sản xuất bị đánh phá đã được các kỹ sư và công nhân Liên Xô sửa chữa hoặc xây dựng lại và tiếp tục sản xuất.[50]
Không quân Liên Xô đã huy động các tập đoàn quân không quân của các Phương diện quân Kalinin, Tây, Briansk, Trung Tâm, Voronezh, tây nam, Nam và không quân tầm xa tổ chức một loạt đòn không kích quy mô lớn trong một tuần liền từ ngày 6 đến ngày 13 tháng 5 vào tất cả các sân bay của các tập đoàn không quân 4 và 6 (Đức). Đòn đột kích bất ngờ đầu tiên lúc chiều muộn và kéo dài đến đêm ngày 6 tháng 5 đã làm cho không quân Đức hoàn toàn bất ngờ và bị thiệt hại nặng.[51] Các ngày sau đó, tính bất ngờ không còn và thiệt hại của không quân Đức giảm đi. Tuy nhiên, chỉ trong ba ngày đầu không kích, hơn 400 máy bay Đức các loại bị thiêu cháy trên các sân bay, 16 chiếc bị bắn rơi trong không chiến. Phía Liên Xô mất 18 chiếc.[52] Từ ngày 8 đến ngày 10 tháng 5, các tập đoàn quân không quân 1 (Phương diện quân Tây), 2 (Phương diện quân Voronezh), 5 (Phương diện quân Thảo nguyên) và không quân tầm xa tiếp tục mở đợt công kích thứ hai nhằm vào các tuyến đường xe lửa, đường bộ, các đầu mối giao thông, những nơi quân Đức đang bốc dỡ và tập kết pháo binh, xe tăng. Kết quả trinh sát không ảnh đếm được 85 xe tăng và hơn 120 khẩu pháo của quân đội Đức Quốc xã bị phá hủy.[53] Từ ngày 11 đến ngày 13 tháng 5, các trận không kích của không quân Liên Xô được mở các trận không kích ban đêm với việc sử dụng không quân tầm xa và máy bay ném bom ban đêm làm chủ lực nhằm vào các sân bay ở sâu trong hậu tuyến quân Đức. Thêm 200 máy bay Đức bị thiêu cháy trên các sân bay. Phía Liên Xô mất hơn 22 chiếc đều do cao xạ Đức bắn rơi.[54]
Các đòn phản chuẩn bị vào lục quân Đức
Ngày 4 tháng 7, các đơn vị tuyến 1 của Tập đoàn quân xe tăng 4 (Đức) bắt đầu tổ chức trinh sát chiến đấu. Buổi chiều cùng ngày, Nguyên soái G. K. Zhukov vừa bay đến sở chỉ huy của tướng K. K. Rokossovsky tại Vorobyevka để chỉ đạo cánh Bắc mặt trận Kursk thì nhận được điện thoại của tướng N. P. Pukhov, tư lệnh Tập đoàn quân 13 báo tin đã tóm được một "cái lưỡi" thuộc Sư đoàn bộ binh 6 thuộc Quân đoàn xe tăng 47, Tập đoàn quân xe tăng 2 (Đức). "Cái lưỡi" ấy khai rằng quân Đức sẽ chuyển sang tấn công vào 3 giờ sáng ngày 5 tháng 7.[20] Cũng buổi chiều hôm đó, Tập đoàn quân cận vệ 7 cũng báo cáo cho nguyên soái A. M. Vasilevsky đang có mặt tại sở chỉ huy của tướng N. F. Vatutin ở Vobryshevo để chỉ đạo cánh Nam về việc Sư đoàn cận vệ 25 bắt được một tù binh Đức của Sư đoàn bộ binh 168 thuộc Quân đoàn xe tăng 3, Cụm tác chiến Kemf. Người này khai rằng lính Đức đã được phát 5 khẩu phần lương khô cùng một bidon rượu mạnh và đến ngày 5 tháng 7 thì họ phải tấn công. Xác định chính xác giờ G của quân đội Đức Quốc xã, nguyên soái G. K. Zhukov và nguyên soái A. M. Vasilevsky quyết định ra lệnh cho ba Phương diện quân Voronezh, Trung Tâm và Briansk tiến hành các đòn phản chuẩn bị từ mặt đất và trên không vào hai cánh quân xung kích Đức.[57][58]
Chiều ngày 4 tháng 7, các máy bay Ju-87 của Đức ném một vệt bom dài trên tiền duyên của quân đội Liên Xô tại các trận địa đối diện với Cụm tác chiến Kemf để yểm hộ cho sư đoàn cơ giới Großdeutschland của Quân đoàn xe tăng 3 tiến hành trinh sát chiến đấu tại địa đoạn Butovo - Davydovka. Gặp phải các cụm cứ điểm phòng thủ vững chắc của Sư đoàn bộ binh cận vệ 78 thuộc Tập đoàn quân cận vệ 7, các xe cơ giới Đức phải dừng lại chờ các xe tăng mang súng phun lửa còn đang mắc kẹt trong bùn lầy bởi các trận mưa trong đêm.[59]
Không ai có thể biết được bên trong phòng tuyến của quân Đức, những gì đã diễn ra nhưng trận phản chuẩn bị rõ ràng đã có tác dụng. Theo lời khai của các tù binh Đức, cuộc tấn công sẽ bắt đầu đúng 3 giờ sáng ngày 5 tháng 7 nhưng mãi đến 4 giờ 40 phút, sau khi quân đội Liên Xô ngừng pháo kích, các máy bay trinh sát Đức mới xuất hiện trên bầu trời, bắt đầu chỉ điểm cho máy bay cường kích và pháo binh bắn phá dọn đường tấn công nhưng hỏa lực không đạt được mật độ dày đặc.[62] Đến 6 giờ sáng, các tập đoàn quân xe tăng Đức mới bắt đầu xuất phát tấn công.[17]
Giai đoạn tấn công của quân đội Đức Quốc xã
Hướng Oryol - Kursk
Nhưng quân đội Liên Xô năm 1943 đã khác xa với quân đội Liên Xô năm 1941. Bốn quân đoàn xe tăng Đức tập trung trên một chính diện hẹp chỉ 45 km đã vấp phải các đòn phản đột kích rất mạnh của Quân đoàn bộ binh và các sư đoàn bộ binh 15, 81, 132, 148 và 280. Phía sau lưng họ, trên lớp phòng ngự thứ hai còn có binh lực mạnh gấp đôi. Ngay trong buổi sáng ngày 5 tháng 7, tốc độ tấn công của các xe tăng Đức đã không được như họ mong muốn. Các bãi mìn dày đặc đã buộc các xe tăng Đức phải dừng lại chờ công binh đến gỡ mìn và cính các đơn vị này đã trở thành mục tiêu cho hỏa lực súng bộ binh Liên Xô khi các đơn vị pháo binh Đức bị thiệt hại nặng trong các trận pháo kích phản chuẩn bị đã không còn đủ uy lực chế áp các hỏa điểm của đối phương. Các xe tăng và pháo tự hành Đức phải tiến công trong các dải rất hẹp, hai bên sườn là các bãi mìn dài hàng km đã gây thiệt hại nặng nề cho lực lượng thiết giáp Đức. Trung đoàn pháo tự hành chống tăng 53 (thuộc Quân đoàn xe tăng 41) có 49 khẩu pháo tự hành "Elefant" (còn có biệt danh Ferdinand) thì 37 khảu bị phá hủy hoặc hư hưng nặng bởi mìn và hỏa lực dày đặc của pháo chống tăng Liên Xô. Chỉ 3 km trong ngày đầu tiên của cuộc tấn công, Trung đoàn 53 (Đức) đã phải trả giá bằng 1.287 sinh mạng cùng 5.921 người bị thương và trung đoàn này gần như bị loại khỏi vòng chiến đấu.[63]
Tướng Walter Model nhanh chóng phát hiện ra điểm yếu chí tử của các xe tăng và xe thiết giáp Đức, nhất là các pháo tự hành Ferdinand. Mặc dù các khí tài này hoàn toàn hiệu quả trong tác chiến tầm trung và tầm xa nhưng lại không được trang bị các súng phụ nhằm đối phó với bộ binh khi bị đối phương áp sát và dễ bị tổn thương trước hỏa lực pháo chống tăng Liên Xô được bảo vệ trong hệ thống hầm hào chằng chịt nếu không được che chắn bởi hỏa lực súng máy của xe thiết giáp hạng nhẹ và bộ binh tháp tùng.[64] Góp phần làm cho điểm yếu này trở nên trầm trọng hơn là sai lầm của tướng Helmuth Weidling (vốn là tướng bộ binh) khi ông đã để cho pháo tự hành "vượt qua đầu" xe tăng lên phía trước. Tổng thanh tra lực lượng xe tăng Đức, tướng Heintz Guderian nhận xét:
| “ | Khi họ (các đơn vị thiết giáp) đột phá được vào khu vực phòng ngự của bộ binh đối phương, họ cần phải - theo nghĩa đen - cơ động nhanh như những con con chim cút và dùng pháo để dập tắt từng ổ hỏa lực. Nhưng họ đã không thể nào vô hiệu hóa được các hỏa điểm súng máy và súng trường của địch quân chứ đừng nói đến việc tiêu diệt chúng. Vì vậy bộ binh yểm hộ xe tăng của ta đã không thể nào đi theo sát các đơn vị tăng thiết giáp được. Các đơn vị tăng thiết giáp hoàn toàn bị tách rời khỏi các binh chủng khác khi họ tiếp cận khu vực pháo binh Xô Viết. | ” |
—Guderian, [18]
|
||
Sáng ngày 7 tháng 7, tướng K. K. Rokossovsky sử dụng Quân đoàn xe tăng 19 (Tập đoàn quân xe tăng 2) và lữ đoàn xe tăng 2 (Tập đoàn quân 13) tổ chức phản đột kích vào sườn phái của Quân đoàn xe tăng 47 Đức với ý đồ khôi phục tuyến phòng thủ liên tục của Tập đoàn quân 13 trên hướng Olkhovatka. Cánh phải của Tập đoàn quân 48 cũng tham gia cuộc phản đột kích này.[66] Trong cuộc phản kích này, Quân đoàn xe tăng 19 (Liên Xô đã áp dụng một chiến thuật mới. Lợi dụng địa hình các khe hẹp giữa thượng nguồn hai con sông Oka Svapa, bộ binh Liên Xô đã bất ngờ tấn công vượt qua hàng rào xe tăng Đức, đánh thẳng vào các sư đoàn bộ binh Đức đã tháp tùng, hất bộ binh Đức ra xa xe tăng và vấn đề còn lại được giải quyết giữa 2 sư đoàn xe tăng Đức và 3 lữ đoàn xe tăng Liên Xô. Mặc dù cuộc phản kích không đạt được kết quả, Quân đoàn xe tăng 19 mất hẳn một lữ đoàn xe tăng nhưng cuộc phản đột kích đã làm chậm thêm tốc độ tấn công của Quân đoàn xe tăng 47 (Đức), hơn 30 xe tăng Đức bị phá hủy trước cửa ngõ Olkhovatka. Quân Đức chỉ tiến thêm được 2 km, cách tuyến xuất phát 10 km.[65]
Hướng Belgorod - Kursk
- Cánh trái sử dụng Quân đoàn xe tăng 48 có 2 sư đoàn xe tăng, 1 sư đoàn cơ giới và Quân đoàn bộ binh 52 gồm 4 sư đoàn bộ binh tấn công thẳng lên phía bắc qua Oboyan đến Kursk.
- Cánh giữa mạnh hơn cả gồm Quân đoàn xe tăng 2 SS và Quân đoàn xe tăng 3, tổng cộng có 6 sư đoàn xe tăng và 2 sư đoàn bộ binh, tấn công từ Belgorod hướng đến Stary Oskol.
- Cánh phải sử dụng Quân đoàn bộ binh 42 (gồm một sư đoàn xe tăng, ba sư đoàn bộ binh) cùng với Quân đoàn "Raus" tấn công từ Volchansk hướng đến Novyi Oskol.
Xe tăng Đức mở các đột phá khẩu
Trên cánh phải, lúc 7 giờ 15 sáng ngày 5 tháng 7, Quân đoàn xe tăng 3 và Quân đoàn Raus cũng bắt đầu đột kích vào địa đoạn Solomino - Maslovka Pritan. Mũi tấn công của Quân đoàn xe tăng 3 cũng tạo được một chỗ lõm dài 15 km, sâu 10 km vào tuyến phòng ngự của Quân đoàn bộ binh cận vệ 25 thuộc Tập đoàn quân cận vệ 7. Sư đoàn bộ binh cận vệ 78 đã chống trả suốt ngày 5 tháng 7 tại Solomino nhưng các sư đoàn 73 và 75 đã không giữ được Maslovka và rút lui về Gremyachi. Quân đoàn xe tăng 3 (Đức) bắt đầu rẽ mũi về phía bắc, tấn công dọc theo sông Razumnaya và đến cuối ngày đã tiến đến tuyến Yastyrebovo - Belgorod. Sư đoàn bộ binh cận vệ 78 bị bao vây và tổn thất nặng nề.[73] Trong ngày, Tập đoàn quân không quân 4 xuất kích 3.160 phi vụ yểm hộ cho lục quân, bị bắn rơi 72 chiếc. Các tập đoàn quân không quân 2 và 17 (Liên Xô) xuất kích 3.213 phi vụ, bị bắn rơi 78 chiếc. Quân đội Đức quốc xã mất 59 xe tăng, 4 pháo tự hành và khoảng 500 người.[74] Quân đội Liên Xô tổn thất 60 xe tăng và hơn 1.500 người.[75]
Ngày 7 tháng 7, Quân đoàn xe tăng 3 và Quân đoàn Raus đã gây bất ngờ lớn cho Bộ tư lệnh Phương diện quân Voronezh (Liên Xô) khi không tấn công mở cánh sang phía tây như kế hoạch mà đột kích thẳng lên phía bắc dọc theo hành lang giữ hai con sông Bắc Donets và Razumnaya, không tấn công thẳng vào các lớp phòng thủ của quân đội Liên Xô mà tiến rất nhanh theo hướng song song với các tuyến này. Đến ngày 10 tháng 7, Quân đoàn xe tăng 3 đã vượt được hơn 60 km từ tuyến Belgorod - Yastrebovo đến phía Rzhavets, đánh chiếm các thị trấn Malekhovo, Gostishevo, Kazachye và một loạt các điểm dân cư, uy hiếp cụm phòng thủ Belenikhino của Tập đoàn quân 69 (Liên Xô) từ phía đông nam. Bộ tư lệnh Phương diện quân Voronezh buộc phải điều Tập đoàn quân 69 từ lực lượng dự bị ra giữ hướng này. Động thái này dã làm cho nguyên soái G. K. Zhukov đi đến nhận định, cánh quân phía nam của Erich von Manstein tỏ ra rất linh hoạt với thực tế chiến trường, có tinh thần chủ động và có kinh nghiệm hơn nhiều so với cánh quân phía bắc.[75]
Từ Pokrovka đến Prokhorovka
Tập tin:Sovietic T34 battle of kursk.jpg
Xe tăng T-34 kéo theo một xe tăng hỏng dưới hỏa lực của quân Đức
8 giờ 50 phút, tướng P. A. Rodmistrov tung Quân đoàn xe tăng 2 vào điểm nối giữa Sư đoàn xe tăng 3 và Sư đoàn xe tăng 2 SS. Xe tăng T-34 mặc dù thua kém về hỏa lực so với xe tăng Tiger I nhưng các tổ lái Liên Xô đã tận dụng tốc độ cơ động cao hơn và đã xuyên qua hàng rào Tiger I nặng nề đi trước để công kích trực diện với các xe tăng T-IV ở đội hình tuyến hai phía sau. Chiến thuật áp sát của các xe tăng T-34 (Liên Xô) đã hạn chế đáng kể hỏa lực pháo 88 mm nòng dài từ các xe tăng Tiger I (Đức). Hơn 100 chiếc Tiger I đang ồ ạt tấn công phải quay lại hỗ trợ cho những chiếc T-IV yếu hơn đang lần lượt bốc cháy trước hỏa lực pháo bắn thẳng 76 mm của những chiếc T-34 Liên Xô.[74] 9 giờ 5 phút, Quân đoàn xe tăng cận vệ 2 Tatsinskaya được tung vào trận cũng với chiến thuật áp sát công kích. Biết rằng không thể bắn thủng giáp trước của Tiger, các xạ thủ Liên Xô tìm cách áp sát để đánh vào các xe tăng Tiger I từ bên hông hoặc phía sau, với chỗ hiểm yếu nhất là buồng động cơ. Để cứu trợ cho Quân đoàn xe tăng 2 SS, tướng Hermann Breith, tư lệnh Quân đoàn xe tăng 3 (Đức) hủy bỏ cuộc đột kích vào Belenikhino, điều Sư đoàn xe tăng 6 được trang bị toàn bộ xe tăng Panther cải tiến tấn công sang Mikhailovka nhằm phá vỡ chiến thuật áp sát của xe tăng Liên Xô, sư đoàn xe tăng 7 có 132 xe tăng, trong đó có 28 xe tăng Tiger I tấn công Storozhevoye. Trên cánh trái, Sư đoàn cơ giới "Großdeutschland (Đức) đã vượt qua thị trấn Vasilyevka. Đại tướng N. F. Vatutin điều động ba lữ đoàn pháo tự hành chống tăng và lữ đoàn xe tăng 26 triển khai ở Mikhailovka và Storozhevoye và đã chặn được cuộc đột kích của hai sư đoàn xe tăng Đức.[76]
14 giờ chiều, tướng Herman Hoth tung Sư đoàn xe tăng 3 có 57 xe tăng Tiger I và 44 xe tăng Pz-IV là lực lượng dự bị cuối cùng vào trận nhưng không thể cứu vãn được tình thế. Trước đó một giờ, Quân đoàn xe tăng 10 thuộc lực lượng dự bị của Đại bản doanh tăng viện cho Tập đoàn quân xe tăng cận vệ 5 có hơn 120 xe tăng hạng nặng IS-1 đã tập kết tại bờ bắc sông Psyon và đến 14 giờ, Quân đoàn này vượt sông và chặn đứng Sư đoàn xe tăng 3 (Đức) tại tây nam Vasilyevka. Ngay trước cửa ngõ Prokhorovka, tướng N. F. Vatutin cũng tung Quân đoàn cơ giới cận vệ 5 tham chiến trong khi các sư đoàn xe tăng Đức đã thiệt hại nặng và kiệt sức.
Nếu như trước đó, đoàn xe tăng Đức chỉ chiến đấu với những chiếc xe tăng hạng trung T-34, thì giờ đây họ đã gặp phải những đối thủ hạng nặng ngang tầm của Liên Xô. Về hỏa lực, xe tăng Tiger I với pháo 88mm L/56 trội hơn IS-1 với pháo 85mm L/52, nhưng về vỏ giáp thì IS-1 trội hơn. Các xe tăng IS-1 lần lượt hạ từng chiếc Tiger I của Đức bằng pháo nòng dài 85 mm bắn đạn sabot УБР-365П từ cự ly 1.000 m. Ở cự ly tương đương, pháo 88 mm của Tiger I bất lực trước vỏ thép dày từ 90 đến 120 mm của loại xe tăng này.[85] Tối 12 tháng 7, tàn quân của các sư đoàn xe tăng Đức rút lui. Theo người Anh tổng kết, quân đội Đức Quốc xã mất 320 xe tăng, quân đội Liên Xô mất khoảng 400 chiếc.[4] Phía Liên Xô đưa ra kết quả ngược lại, quân đội Liên Xô mất 300 xe tăng và pháo tự hành nhưng đã phá hủy 400 xe tăng và pháo tự hành, 88 pháo, 70 súng cối và hơn 300 xe quân sự của đối phương.[85]. Phía Đức không đưa ra con số thiệt hại tổng quát nhưng thừa nhận trận tấn công đã hoàn toàn thất bại.[16]
Không chỉ thiệt hại nặng về vũ khí và binh lính, quân đội Đức Quốc xã còn có thêm thiệt hại về sĩ quan chỉ huy cao cấp. Sáng 13 tháng 7, trong khi rút quân, trung tướng Walther von Hünersdorff, chỉ huy Sư đoàn xe tăng 6 (Đức) đã bị một vết thương nhẹ do đạn tiểu liên. Chiều 13 tháng 8, sư đoàn xe tăng 6 bị không quân Liên Xô oanh tạc. Walther von Hünersdorff bị thương nặng vào đầu, được đưa về bệnh viện Kharkov cứu chữa nhưng không qua khỏi và đã chết ngày 17 tháng 7 năm 1943.[87]
Giai đoạn phản công của quân đội Liên Xô
Kế hoạch phản công tại khu vực vòng cung Kursk đã dược Bộ Tổng tư lệnh tối cao quân đội Liên Xô và tư lệnh các Phương diện quân hoạch định từ trước khi diễn ra cuộc tấn công của quân đội Đức Quốc xã và bây giờ, họ chỉ cần điều chỉnh lại các chi tiết cho phù hợp với tình hình mới. Ở cánh Bắc, ngay sau khi Phương diện quân Trung Tâm bẻ gãy cuộc tấn côgn của Cụm tập đoàn quân Trung Tâm (Đức) ngày 10 tháng 7 thì ngày 11 tháng 7, Phương diện quân Bryansk và cánh trái của Phương diện quân Tây mở Chiến dịch Kutuzov tấn công phía bắc Oryol. Ngày 13 tháng 7, Phương diện quân Trung Tâm cũng mở chiến dịch Orlovsky ở phía nam Oryol nhằm xóa chỗ lõm Oryol - Mtsensk. Ở cánh Nam, Phương diện quân Voronezh và Phương diện quân Thảo nguyên còn tiếp tục phản kích đến ngày 23 tháng 7 mới đẩy được các sư đoàn của thống chế Erich von Manstein về tuyến xuất phát và chuyển sang phản công toàn diện bằng chiến dịch Thống soái Rumyantsev, giải phóng Kharkov và tiến thêm hơn 200 km về phía tây.[89]
Trên hướng Oryol - Bryansk
Trên hướng Belgorod - Kharkov
5 giờ sáng, Pháo binh Liên Xô pháo kích liền một mạch dài tới 3 tiếng vào các tuyến phòng thủ của các Quân đoàn xe tăng 3 và bộ binh 11 (Đức) quanh cụm phòng thủ Belgorod - Barisovka - Tomarovka. Hơn 450 phi vụ cường kích IL-2 và ném bom Pe-2 được các tập đoàn quân không quân 2 và 5 (Liên Xô thực hiện trên một khu vực hẹp có bán kính chỉ 5 km xung quanh Belgorod.[100] 8 giờ, khi pháo chuyển làn bắn sâu vào các đường giao thông nối Belgorod với Kharkov và các khu phòng thủ phía nam, các tập đoàn quân xe tăng 1 và 5 (Liên Xô) xuất phát tấn công. Mũi tấn công của Tập đoàn quân xe tăng 1 xuất phát từ Laptyev dọc theo con đường sắt Lgov - Zolochev vòng ra phía sau khu phòng thủ Barisovka và Tomarovka của Quân đoàn xe tăng 3 (Đức). Mũi đột kích của Tập đoàn quân xe tăng cận vệ 5 từ khoét sâu vào điểm tiếp giáp giữa Quân đoàn xe tăng 3 và Quân đoàn bộ binh 11 (Đức) và tạo một hành lang rộng 15 km, sâu 55 km chia cắt hai quân đoàn này.[101]
Belgorod được coi như tiền đồn phòng thủ Kharkov từ phía bắc. Do đó, việc để mất Belgorod làm cho Kharkov hoàn toàn trống trải ở hướng Bắc và là một đòn nặng giáng vào phòng tuyến sông Bắc Donets của thống chế Erich von Manstein. Ngày 8 tháng 8, Tập đoàn quân 57 được điều chuyển từ Phương diện quân tây nam cho Phương diện quân Voronezh đã vượt sông Bắc Donets ở phía bắc Martovaya mở một mũi công kích Kharkov từ hướng Đông. Quân đoàn bộ binh 42 (Đức) bị đẩy khỏi tuyến sống và lùi về giữ tuyến phòng thủ thứ hai từ Liptsy đến Chuguyevsk.[99] Để phát triển cuộc tấn công, ngày 10 tháng 8, các tập đoàn quân cận vệ 6 và 53 được tung vào trận. Tập đoàn quân cận vệ 6 phối hợp với Tập đoàn quân xe tăng 1, Tập đoàn quân 53 phói hợp với Tập đoàn quân xe tăng cận vệ 5. Ngày 11 tháng 8, Tập đoàn quân xe tăng 1 và Tập đoàn quân cận vệ 6 mở mũi đột kích vào Bogodukhov và đánh chiếm thành phố này. Tập đoàn quân xe tăng cận vệ 5 từ Zolochev và Tập đoàn quân 53 từ Kazachya Lopan tấn công dọc theo đường sắt Belgorrot - Kharkov và đến ngày 15 tháng 8 đã chiếm nhà ga Dergachy, cách Kharkov hơn 13 km về phía bắc. Ở phía đông bắc Kharkov, Tập đoàn quân cận vệ 7 và Tập đoàn quân 69 chọc thủng phòng tuyến của Quân đoàn 42 (Đức), đánh chếm các thị trấn Liptsy và Ternovaya, cũng đã có mặt trước Tsirkuny cách Kharkov 10 km ngày 16 tháng 8. Cùng ngày Tập đoàn quân 57 cũng áp sát ngoại vi Kharkov từ phía tây.[104]
Kết quả, đánh giá và ảnh hưởng
Kết quả
Kết quả chung cuộc là quân đội Đức Quốc xã đã phải rút lui sau một tuần tấn công. Quân đội Liên Xô không những đã đứng vững trước các đòn tập kích rất mạnh bằng xe tăng của quân đội Đức Quốc xã mà còn phản công thu hồi thêm hơn 70.000 km vuông lãnh thổ. Nếu như việc xác định kết quả thế cục chiến trường hầu như không có gì phải bàn cãi thì việc xác định kết quả thương vong và tổn thất của các bên lại khác nhau rất xa. Phía Liên Xô công bố họ đã gây thương vong cho 500.000 quân Đức, phá hủy 1.500 xe tăng và 3.000 khẩu pháo, bắn rơi và phá hủy 3.700 máy bay của đối phương. Số liệu thương vong của phía Liên Xô không được công bố[109] Theo phía Liên Xô thì Nga đã chứng minh rằng con số 1.000 máy bay Đức bị tổn thất đã được ghi nhận ở các tài liệu gốc của thống chế không quân Đức Hermann Goering mà họ thu giữ được sau chiến tranh.[110] Phía Đức chỉ tính riêng thương vong ở thời gian từ ngày 5 đến ngày 12 tháng 7 và đưa ra con số thiệt hại gần như ngược lại: Phía Đức có 54.182 thương vong, 252 đến 323 xe tăng và pháo tự hành bị phá hủy cùng với 600 chiếc khác bị bắn hỏng cần phải sửa chữa, 159 máy bay, khoảng 500 pháo xe kéo; phía Liên Xô có 177.847 thương vong, 1.614 đến 1.956 xe tăng và pháo tự hành bị phá hủy hoặc bị bắn hỏng cần phải sửa chữa, 459 máy bay và 3.929 pháo xe kéo.Jonathan P. Kluger, nghiên cứu sinh người Đức tại Đại học Louisiana (Hoa Kỳ) cũng tổng kết về chiến dịch này. Theo ông, khoảng 1.500 xe tăng, chiếm gần một nửa trong số xe tăng mà quân đội Liên Xô đưa vào trận đã bị bắn hỏng. Tuy nhiên, sau khi đánh lui quân Đức, phía Liên Xô đã làm chủ trận địa nên họ đã sửa chữa được khoảng 800 chiếc và lấy lại ưu thế với 2.750 xe tăng tiếp tục tham gia các trận đánh sau ngày 3 tháng 8. Đây cũng là lý do làm cho Phương diện quân Voronezh chưa thể phát động cuộc phản công ngay từ hạ tuần tháng 7 năm 1943. Quân đội Đức Quốc xã thì ngược lại. Vì thua trận, phải rút lui nên họ không có cách gì để lấy lại và phục hồi hơn 600 xe tăng bị bắn hỏng trong tổng số 1.200 chiếc bị tổn thất. Từ đánh giá trên, Jonathan P. Kluger cho rằng nếu người Đức cố giữ trận địa thêm vài ngày, họ có thể thu hồi và khôi phục một số lượng đáng kể xe tăng chỉ bị bắn hỏng chứ chưa bị phá hủy và sẽ không phải chịu mất mát lớn đến như vậy.[111]
Các công trình nghiên cứu của Glantz, Zetterling, Clacke, Bergström... không đưa ra được con số thống nhất. Người Pháp cho rằng phía Liên Xô chỉ có 200.000 người thiệt mạng, tổn thất vật chất hơn 1.500 xe tăng và khoảng 2.800 máy bay; phía Đức có khoảng 500.000 thương vong, 1.200 xe tăng bị phá hủy và cũng mất trên 2.000 máy bay. Các sư đoàn xe tăng 3, 9, 12 (Đức) bị xóa sổ.[112][113] Cuối cùng, công trình nghiên cứu các dữ liệu về trận Kursk do Viện Dupuy (Hoa Kỳ) và Hãng Rantek (Nga) phối hợp tiến hành với việc tra cứu trên 25.000 trang tài liệu gốc đã cho kết quả tương đối chính xác hơn cả về tổn thất của phía Đức.[6] Các kết quả thẩm định cho thấy số liệu tổn thất của phía Liên Xô tương đối phù hợp với các kết quả nghiên cứu độc lập của G. F. Krivosheev, V. M. Andronikov và P. D. Burikov,[12] cuộc tranh cãi mới tạm lắng xuống.
Tính riêng tổn thất về xe tăng, phía Đức tổn thất chỉ bằng 1/4 so với Liên Xô, nhưng nếu suy xét cụ thể thì bên thua thiệt hơn lại là Đức, bởi hầu hết tổn thất xe tăng của họ là không thể phục hồi (xe bị phá hủy hoàn toàn hoặc bị chiếm mất), trong khi một nửa tổn thất của Liên Xô là có thể khôi phục (xe bị hỏng nhưng có thể sửa chữa lại). Hơn nữa, trong số tổn thất của Đức có khoảng 180 chiếc Panther (Con Báo), 45 chiếc Tiger I (Con Cọp) và 30 chiếc pháo tự hành Elefant (con Voi) bị phá hủy hoàn toàn, khoảng 150 chiếc Panther, 200 chiếc Tiger và hàng chục chiếc Elefant khác bị hư hại nặng. Đây là những loại xe tăng và pháo hạng nặng có chi phí sản xuất đắt đỏ, trong khi tổn thất của Liên Xô phần lớn là xe tăng hạng nhẹ và hạng trung, có chi phí và thời gian sản xuất nhỏ hơn nhiều (ví dụ: mỗi chiếc Tiger I của Đức có chi phí sản xuất đắt gấp 7-8 lần so với T-34). Do vậy, sau trận Kursk, lực lượng thiết giáp Hồng quân không mất nhiều thời gian để bổ sung lực lượng, trong khi đội thiết giáp Đức thì suy kiệt rất nhiều. Từ đó tới cuối chiến tranh, hiếm khi đội xe tăng Đức có thể tấn công với một đội hình có số lượng lớn như ở giai đoạn đầu chiến tranh.
Với thất bại nặng nề sau 7 ngày tấn công và một tháng rút lui sau đó, quân đội Đức Quốc xã không những đã không đạt được bất kỳ một mục tiêu nào trong kế hoạch Thành trì; không những bị tổn thất nặng về binh lực và phương tiện mà còn phải rút lui thêm về phía tây từ 120 đến 300 km so với tuyến mặt trận trước ngày 5 tháng 7. Điều đáng ngạc nhiên là Adolf Hitler không thể nhận thức ra tình hình nguy hiểm đang đe dọa quân đội Đức Quốc xã tại mặt trận phía đông và tiếp tục sa vào những ảo tưởng huyễn hoặc.[114] Ngày 25 tháng 7, khi đánh giá về trận Kursk, Hitler đã nói với trung tướng Walter Warlimont, phó ban chỉ đạo tác chiến của các lực lượng vũ trang Đức Quốc xã, như sau:[115]
Hitler: Tiện đây, ngài hãy đọc thông điệp của Stalin trong bản nhật lệnh mới nhất ngày hôm qua. Stalin nói rõ số sư đoàn xe tăng, cơ giới và bộ binh. Tôi cho rằng ông ta nắm được thật chính xác.Sau này, Below bình luận: "Không rõ những lời đoán mò này của Hitler là kết quả của những tính toán sai lầm thực sự hay chỉ là thói đạo đức giả quen thuộc của ông ta."[115]
Warlimont: Thưa Quốc trưởng, ngài đang nói đến Chiến dịch Thành Trì ư?
Hitler: Đúng là về Chiến dịch Thành Trì. Tôi có cảm giác rằng đó là điệu kèn rút khỏi cuộc chiến của chính ông ta. Ông ta trình bày vấn đề cứ như thể là kế hoạch của chúng ta bị phá vỡ... Chắc là ở chỗ ông ta đâu đâu cũng thấy tin tức báo cáo về công việc không tiến triển được, đâu đâu cũng thấy sự ngưng trệ. Do đó, ông ta phải từ bỏ ý tưởng về những cuộc tấn công chớp nhoáng. Cảm giác của tôi là như vậy.
Đánh giá
Không những dẫn dắt Hồng quân Liên Xô tới thủ đô Berlin của Đức, trận đánh này còn ảnh hưởng trực tiếp tới nền quân sự thế giới trong nửa thế kỷ sau đó.[116]Vị trí của trận Kursk trong Chiến tranh thế giới thứ hai
Nếu trận Stalingrad đánh dấu sự bắt đầu quá trình đảo ngược lộ trình Chiến tranh Xô-Đức vốn từ Tây sang Đông trở thành từ Đông sang Tây thì Trận Kursk đánh dấu quá trình xuống dốc không thể đảo ngược của quân đội Đức Quốc xã.[117] Theo cuốn ''Natural Enemies: The United States and the Soviet Union in the Cold War, 1917-1991 của tác giả Robert C. Grogin, nếu như thảm bại ở Stalingrad đánh dấu sự tan vỡ của huyền thoại về Quân đội Đức "bất bại" thì thất bại quyết định tại Kursk chứng tỏ phát xít Đức không còn khả năng mở một cuộc tấn công đại quy mô nữa.[118] Thắng lợi ở Kursk có thể được xem là to lớn hơn cả chiến thắng Stalingrad.[119] Trận vòng cung Kursk được xem là một trận đánh bước ngoặt quan trọng của Chiến tranh Xô-Đức và Chiến tranh thế giới thứ hai cũng giống như trận Stalingrad,[19] không chỉ thế, với quy mô to lớn của nó nơi hai bên tham chiến với quân số gần 3 triệu người và chỉ diễn ra trong hơn 5 tuần; lần đầu tiên quân đội Liên Xô giành thắng lợi trong một chiến dịch mùa hè khi họ đã biết cách và có đủ phương tiện để khắc chế được sức mạnh của lực lượng xe tăng hùng hậu vốn là nhân tố có tính chất xương sống trong cấu trúc của lục quân Đức Quốc xã. Tại đây sức mạnh xưa nay ghê gớm nhất của lục quân Đức là các mũi thọc sâu bằng xe tăng thiết giáp đã bị đối phương chặn đứng và phản công cũng chính bởi các đòn đánh bằng xe tăng thiết giáp, quân đội Liên Xô đã đánh thắng được quân Đức bằng chính ngón võ của đối thủ.[41]Cùng với thất bại tại trận Stalingrad, với thất bại lần này, Quân đội Đức Quốc xã vĩnh viễn mất quyền chủ động chiến lược trên mặt trận phía đông. Mặc dù tiềm lực chiến tranh của Đức chưa hẳn đã cạn kiệt nhưng nó đã không còn dồi dào như những năm 1939-1942.[17] Những thảm họa như Stalingrad và Kursk đã khiến người Đức không còn hy vọng chiến thắng nữa: cuối năm 1943, số người chết và bị thương của Đức đã lên cao hơn cả tổng tổn thất của họ thời Chiến tranh thế giới thứ nhất.[119] Gánh nặng chiến tranh đối với nền công nghiệp và dân số[120] cùng nhiều sự trục trặc dẫn đến trì hoãn thời gian sản xuất và đưa xe tăng ra chiến trường đã kéo dài thời gian chuẩn bị của quân Đức; còn tốc độ chuẩn bị binh lực của quân đội Liên Xô thì lại nhanh hơn thế rất nhiều. Chỉ trong thời gian chưa đầy ba tháng, 10 tập đoàn quân mới cùng hàng chục vạn khí tài xe tăng, máy bay, pháo tự hành, pháo mặt đất, súng cối, dàn pháo phản lực Katyusha của quân đội Liên Xô đã được đưa ra mặt trận. Việc này khiến quân đội Đức Quốc xã càng lùi thời gian mở màn chiến dịch để tập trung nhiều xe tăng hạng nặng cho chiến dịch để đánh một đòn chắc ăn thì lại càng rơi vào thế bất lợi về so sánh lực lượng trên địa đoạn đột phá chủ yếu.[121] Cuối cùng, việc hoãn đi hoãn lại thời điểm mở chiến dịch của Adolf Hitler đã làm cho Erich von Manstein đã phải cay đắng thốt lên: "Đó là sự do dự chết người".[16]
Trong ba chiến dịch phản công lớn nhất của quân đội Liên Xô từ đầu cuộc Chiến tranh vệ quốc vĩ đại: Chiến dịch phản công tại Moskva, Chiến dịch phản công ở Stalingrad và Chiến dịch phòng ngự phản công Kursk thì đây là chiến dịch có quy mô lớn hơn cả đối với quân đội Liên Xô và cũng là trận đánh tập trung nhiều xe tăng nhất trong suốt cuộc Chiến tranh Xô-Đức. Tại cuộc phản công ở Moskva mùa đông 1941-1942 chỉ có 17 tập đoàn quân với quân số mỗi tập đoàn quân chỉ bằng một nửa so với một tập đoàn quân năm 1943 và tổ chức lực lượng xe tăng rất mỏng chỉ với quy mô lữ đoàn. Cuộc phản công ở Stalingrad có 14 tập đoàn quân tham gia với xe tăng chỉ ở quy mô quân đoàn. Tham gia Chiến dịch Kursk có đến 22 tập đoàn quân binh chủng hợp thành có biên chế và quân số đủ, 5 tập đoàn quân xe tăng, 6 tập đoàn quân không quân.[122] Thống chế Erich von Manstein là một trong số không ít tướng lĩnh cao cấp Đức Quốc xã tỏ ra ngạc nhiên trước tiềm lực quốc phòng dồi dào cũng như sự kiên trì, dẻo dai của đối thủ. Ông viết:
| “ | Chúng tôi không ngờ rằng phía Liên Xô lại có những khả năng tổ chức to lớn đến thế cũng như việc phát triển nền công nghiệp quân sự của họ thể hiện trong trận này. Quả là chúng tôi đã gặp phải một con thủy tức nhiều đầu, cứ chặt đứt một cái đầu thì nó lại mọc ra hai cái đầu mới... Đến cuối tháng 8, Cụm tập đoàn quân của chúng tôi đã mất 7 sư đoàn trưởng, 38 trung đoàn trưởng, 252 tiểu đoàn trưởng. Nguồn dự trữ của chúng tôi cũng đã cạn. | ” |
—Erich von Manstein, [17]
|
||
| “ | Sau 50 ngày
đêm đã diễn ra cuộc chiến đấu vĩ đại nhất của quân ta với quân phát-xít
Đức. Nó kết thúc bằng thắng lợi của Quân đội Xô-viết đánh tan 30 sư
đoàn Đức tinh nhuệ, trong đó có 7 sư đoàn tăng. Trên phần nửa quân số
của mấy chục sư đoàn này đã bị tiêu diệt.
Thiệt hại chung của địch trong thời gian đó là trên 50 vạn tên, gần 1.500 xe tăng, trong đó phần lớn là xe tăng "cọp", "báo", 3.000 đại bác và súng cối và một số lớn máy bay. Đó là những thiệt hại mà bọn cầm đầu phát-xít không thể dùng một biện pháp tổng hợp nào bù vào được. Chiến thắng vĩ đại của quân ta ở Cuốc-xcơ đã chỉ rõ sức mạnh ngày càng to lớn của Nhà nước Xô-viết và lực lượng vũ trang Xô-viết. Thắng lợi ngoài mặt trận cũng như ở hậu phương giành được là do sự nỗ lực của tất cả mọi người Xô-viết dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản. Trong các trận chiến đấu ở Cuốc-xcơ, bộ đội ta đã tỏ ra có tinh thần cực kì dũng cảm, chủ nghĩa anh hùng tập thể và trình độ nắm vững tài nghệ quân sự. Đảng Cộng sản và Chính phủ đánh giá cao lòng dũng cảm của quân đội và đã thưởng trên 10 vạn huân chương và huy chương cho các chiến sĩ, sĩ quan và tướng lĩnh, nhiều người đã được tặng danh hiệu Anh hùng Liên Xô. Âm mưu địch giành quyền chủ động về chiến lược từ tay Bộ tư lệnh Xô-viết đã hoàn toàn phá sản và từ đó đến lúc hết chiến tranh, quân Đức bắt buộc chỉ có phòng ngự mà thôi. Điều đó chứng minh, nước Đức đã bị tiêu hao. Bây giờ không còn lực lượng nào có thể cứu chúng được. Vấn đề chỉ còn ở thời gian mà thôi. |
” |
—G. K. Zhukov, [123]
|
||
Nguyên nhân thất bại của Chiến dịch Thành Trì
Theo nhà sử học Đức Karl-Heinz Frieser, có hai nguyên nhân dẫn đến thất bại của Chiến dịch Thành Trì:Nhà sử học Hoa Kỳ David M. Glantz, một chuyên gia nghiên cứu về lịch sử quân sự và nền quân sự Xô Viết lại có ý kiến khác:
- Quân đội Liên Xô nắm được ưu thế về quân số. Frieser đã chỉ ra rằng vấn đề lớn nhất của quân đội Đức Quốc xã lúc đó là sự thiếu hụt về binh lực. Bộ Tổng tư lệnh Tối cao Đức quốc xã không nắm trong tay bất kỳ đơn vị dự bị chiến dịch đáng kể nào trong khi Quân đội Liên Xô có hẳn một Phương diện quân Thảo nguyên làm lực lượng dự bị chiến dịch. Cũng theo Frieser, việc Quân đội Liên Xô có nhiều xe tăng hơn thật ra không có ảnh hưởng nhiều đến kết cục của trận đánh như là một yếu tố quyết định. Cái chính là Adolf Hitler đã lại mắc lại sai lầm của năm 1941 và 1942, đánh giá thấp đối thủ và cứ thế lao vào cuộc chiến trong khi tiềm lực của nước Đức đã không còn bằng năm 1942, năm có tổng binh lực và phương tiện cao nhất.[124][125][126]
- Việc Hitler liên tục trì hoãn ngày mở màn chiến dịch Thành Trì đã giúp Quân đội Liên Xô có đủ thời gian để biến Vòng cung Kursk thành một pháo đài khổng lồ. Các tướng lĩnh cao cấp Đức Quốc xã như Manstein và Zeitzler hy vọng quân Đức sẽ có thể đánh một đòn bất ngờ vào một đối thủ chưa chuẩn bị sẵn sàng và đang xuống tinh thần sau thất bại ở Kharkov vào đầu năm. Tuy nhiên trên thực tế sự bất ngờ đó đã hoàn toàn không xảy ra. Sự trì hoãn đó đã làm cho Hitler đi đến chỗ chọn một "ngày xấu nhất" để phát động tấn công.[127]
Phát triển quan điểm của nhà sử học Nga Vladimir Vasilyevich Beshanov cho rằng năm 1942 là năm "đào tạo" đối với quân đội Liên Xô,[131] David M. Glantz đưa ra một nhận xét tổng quát hơn:
- Glantz khẳng định rằng thất bại của phát xít Đức không phải là do cái gọi là ưu thế quân số - thứ mà lâu nay người ta thường hay phóng đại - của Hồng quân. Nguyên nhân chủ yếu nằm ở những thay đổi mang tính cách mạng trong hệ thống sĩ quan chỉ huy, sĩ quan tham mưu và cách điều binh khiển tướng của lãnh đạo Liên Xô. Các sĩ quan tham mưu và sĩ quan chỉ huy Liên Xô đã thật sự "ngấm" các bài học xương máu trong những lần đụng độ với quân đội Đức Quốc xã, đến lượt mình họ lại tiếp tục bổ túc và truyền tải các kinh nghiệm quý giá này cho Quân đội Liên Xô dựa trên những phân tích hết sức thấu đáo và kỹ lưỡng về các trận đánh và chiến dịch trong cuộc chiến tranh. Tất cả những kinh nghiệm này làm phong phú thêm cho học thuyết Tác chiến chiều sâu và giúp Quân đội Liên Xô gặt hái nhiều thành công mới.[128] Trong tác phẩm của mình, Glantz và House chỉ ra rằng thực chất số xe tăng của quân đội Liên Xô nhiều lắm là gấp 1,5 lần quân Đức, hoặc thậm chí là chỉ nhỉnh hơn số lượng xe tăng của quân đội Đức một chút.[129]
- Glantz cũng khẳng định rằng Quân đội Liên Xô trong giai đoạn này đã áp dụng nhiều chiến thuật mới trong tác chiến ở cấp độ chiến thuật và chiến dịch. Họ đã giải quyết được nhiều khó khăn phát sinh trong việc phối hợp các quân binh chủng và từ đó tạo thành "một chiến dịch hiệp đồng binh chủng thật sự". Trong đó, Glantz nhấn mạnh đến "sự tinh vi của các hoạt động tình báo, nghi binh và phòng thủ chống xe tăng". Đồng thời, Quân đội Liên Xô cũng đạt được nhiều bước tiến tương tự trong việc phá vỡ các phòng tuyến Đức trên một chính diện mặt trận hẹp bằng việc phối hợp nhịp nhàng và hiệu quả các đơn vị pháo binh, tăng thiết giáp, công binh và bộ binh. Trong Trận Prokhorovka và Chiến dịch Kutuzov, Các chỉ huy quân đội Liên Xô đã gặt hái được nhiều kinh nghiệm về việc điều động các đơn vị xe tăng và cơ giới - điều đó trở thành điểm đặc trưng nổi bật nhất trong học thuyết Tác chiến chiều sâu của quân đội Liên Xô.[3] Đó cũng là bằng chứng của việc lực lượng tăng thiết giáp Hồng quân có thể đối đầu ngang ngửa với các lực lượng tăng thiết giáp mạnh nhất của phát xít Đức. Dĩ nhiên là chiến thuật của Hồng quân cũng cần phải cải thiện nhiều để giảm thiểu thương vong; tuy nhiên một điều rõ ràng là phát xít Đức đã đối mặt với một quân đội Liên Xô hoàn toàn mới và đáng gờm hơn rất nhiều so với những gì họ từng biết.[128][130]
- Glantz đã chỉ ra rằng chiến thuật phòng ngự của quân đội Liên Xô cũng đã tiến bộ rõ rệt. Họ đã sử dụng nhuần nhuyễn và hiệu quả hỏa lực pháo chống tăng cùng với các lữ đoàn, trung đoàn xe tăng và pháo tự hành độc lập, điều đó giúp chúng tăng thêm khả năng cơ động trong phòng thủ. Các đơn vị này có nhiệm vụ đập tan các mũi tấn công của quân đội Đức Quốc Xã ở từng lớp phòng thủ của quân đội Liên Xô. Năm bản lề 1943 thật sự là thời khắc quyết định của quân đội Xô Viết; các chiến thuật mà Hồng quân thử nghiệm và cải tiến trong năm này sẽ được hoàn thiện trong năm 1944 và 1945.[3]
| “ | Sự giáo dục ở cấp bậc tiểu học mà Hồng quân nhận được trong năm 1941 và 1942 là tiền đề cho cấp bậc trung học của năm 1943. Năm 1944 và 1945, Hồng quân hoàn tất cấp bậc đại học và họ cũng tốt nghiệp vào lúc chiến tranh kết thúc | ” |
—David M. Glantz, .[132]
|
||
Nhà nghiên cứu Anh Richard Overy thì đưa ra hai cách giải thích sau:
- Như Glantz, Zaloga khẳng định rằng việc Quân đội Liên Xô chiến thắng vì lý do "quân đông" là một câu chuyện hoang đường do các tướng lĩnh Đức Quốc xã tô vẽ ra trong các hồi ký xuất bản hồi thập niên 1950 của họ. Trong đó, quân số và số lượng xe tăng của một sư đoàn xe tăng Đức tương đương một quân đoàn xe tăng Liên Xô, còn biên chế quân số một quân đoàn bộ binh thì hơn một quân đoàn bộ binh Liên Xô 1,5 lần.[3] Do đó, các thống kê so sánh chỉ dựa trên số lượng tập đoàn quân, quân đoàn, sư đoàn có thể dẫn đến các sai số rất lớn về binh lực và phương tiện. Zaloga cũng thẳng thừng bác bỏ mọi sự cáo buộc về việc Quân đội Liên Xô chủ yếu dựa vào việc lấy thịt đè người hơn là vào khả năng tác chiến. Zaloga đồng ý rằng ở các cấp độ như trung đội và đại đội, khả năng tác chiến của Hồng quân không có gì đặc sắc và họ nhận được sự huấn luyện kém hơn đối thủ Đức Quốc xã[133]; đồng thời ông cũng chỉ ra rằng còn nhiều vấn đề chiến thuật mà Hồng quân còn cần phải giải quyết. Tuy nhiên theo Zaloga, khoảng cách giữa Quân đội Liên Xô và Quân đội Đức Quốc xã đã "thu hẹp rất đáng kể" trong nửa đầu năm 1943 và không lâu sau đó khoảng cách đó sẽ là con số không.[134]
- Zaloga cũng khẳng định rằng, xét trên góc độ nghệ thuật quân sự, Quân đội Liên Xô là những bậc thầy trong việc cơ động các đơn vị tăng thiết giáp.[134] Các chiến thuật ở tầm mức chiến dịch của Hồng quân đã tỏ ra vượt trội hơn hẳn đối thủ Đức Quốc xã; điều này giúp các tư lệnh chiến trường của họ có thể đánh lừa, làm bối rối, cản trở và sau cùng là tiến tới áp đảo đối thủ của họ.[135]
- Overy chỉ rõ rằng thật ra, sức mạnh của Không quân Liên Xô và Không quân Đức Quốc xã là tương đương nhau. Tại Trận vòng cung Kursk Không quân Liên Xô lần đầu tiên đem ra sử dụng các hệ thống liên lạc giữa các máy bay trên không và các đơn vị mặt đất cùng với các ra-đa, một hệ thống bảo trì hoàn thiện và một hệ thống kho bãi chứa xăng dầu dự trữ đầy đủ. Điều này khiến mỗi máy bay có thể thực hiện tối đa đến hai mươi chuyến bay trong ngày để kịp thời đáp ứng tình hình căng thẳng trên mặt trận. Trong khi đó Không quân Đức Quốc xã thì thường xuyên chịu nhiều thiếu hụt về nhiên liệu.[136][137]
- Chất lượng xe tăng của Quân đội Liên Xô không hề thua kém các xe tăng Đức. Mặc dù các mẫu xe tăng T-34 lúc đó (trang bị pháo 76 ly) có hỏa lực và tầm bắn kém hơn so với các xe tăng Con Báo và Con Hổ của Đức được trang bị pháo 88 ly nhưng T-34 lại nắm ưu thế về tính cơ động và tốc độ. Các xe tăng Con Cọp và Con Báo cũng gặp quá nhiều trục trặc về kỹ thuật khi vận hành.[138] Để chống lại các xe tăng Cọp, Báo trong Trận Prokhorovka, Quân đội Liên Xô đã áp dụng phương pháp "đấu tay đôi", tức là cho các xe tăng của mình áp sát các xe tăng Đức đến mức sự thua kém về tầm bắn không còn là một yếu tố đáng kể nữa.[139] Theo Glantz và House, Hồng quân Xô Viết đã đẩy lui các đợt tấn công đầu tiên của phát xít Đức bất chấp họ gặp nhiều bất lợi trong trận chiến: tầm bắn và hỏa lực thua kém các khẩu pháo 88 ly của Đức. Có những thời điểm, không quân Đức nắm ưu thế trên bầu trời và dồn cho đối phương co cụm lại để tấn công trên một địa hình bằng phẳng. Và trong các điều kiện hết sức bất lợi trên, tổn thất của các đơn vị tăng thiết giáp Liên Xô cũng không hơn quá nhiều so với Đức Quốc xã. Trong trận Prokhorovka, Quân đội Liên Xô chỉ mất 400 xe và Quân đội Đức Quốc xã mất 320 xe, tỉ lệ là 5:4. Tuy nhiên, 400 xe tăng là 1/2 tổng lực lượng xe tăng mà quân đội Liên Xô huy động vào trận này, còn 320 xe tăng là 3/4 lực lượng xe tăng mà quân đội Đức Quốc xã huy động. Rõ ràng là các sư đoàn xe tăng Đức phải rút khỏi Prokhorovka là vì mất sức chiến đấu. Mệnh lệnh của Adolf Hitler chỉ là sự chấp nhận thực tế đó chứ không thể hiện ý muốn cuối cùng của ông ta.[140]
Ảnh hưởng
Thống chế Đức Erich von Manstein đã dự báo hoàn toàn đúng khi ông cho rằng trận Stalingrad có thể chỉ là một khúc dạo đầu cho một thảm họa còn khủng khiếp hơn nữa và thảm họa đó đã diễn ra tại Kursk.[141] Thực sự, trận thua này được xem là thảm bại lớn nhất của quân Thiết giáp Đức.[23] Xét về khía cạnh quân sự, thất bại của quân đội Đức Quốc xã trong trận Kursk đã khẳng định tính không thể đảo ngược của cục thế hai bên trên chiến trường Xô-Đức đã được xoay chuyển sau Trận Stalingrad. Việc quân đội Liên Xô xóa bỏ hai "chỗ lõm" ở Oryol và Kharkov đã tạo ra một bước đà quan trọng cho họ tái thực hiện kế hoạch "Nhảy vọt" mà trước đó hơn nửa năm, họ đã thực hiện không thành công ở tả ngạn Ukraina. Kết quả của chiến dịch này đánh dấu sự sụp đổ dây chuyền của các tuyến phòng thủ do Cụm tập đoàn quân Nam (Đức) dựng lên ở tả ngạn sông Dniepr mà Adolf Hitler gọi đó là "Chiến lũy phương Đông". Không dừng lại ở Kharkov, các Phương diện quân Voronezh, Thảo Nguyên, tây nam và Nam đã phát động cuộc tổng công kích mùa thu và kéo dài qua mùa đông năm 1943, hất Cụm tập đoàn quân Nam (Đức) sang bên kia sông Dniepr, giải phóng một loạt các thành phố và trung tâm công nghiệp lớn như Kiev, Dniepropetrovsk, Zaporozhye, Nikopol... và toàn bộ các vùng nông nghiệp trù phú ở lưu vực sông Donets và vùng công nghiệp Donbas.[142] Tướng Kurt von Tippelskirch đánh giá: "Mất vùng công nghiệp Donbas, nước Đức mất một chỗ dựa quan trọng để tiếp tục chiến tranh ở mặt trận phía đông".[143] Trong khi quân Liên Xô sau thắng lợi quyết định này đã tuyệt đối nắm thế chủ động chiến lược[1], từ vị trí chủ động tấn công, quân đội Đức Quốc xã buộc phải chuyển sang phòng ngự và gần như chỉ phòng ngự chiến lược kèm theo một số trận phản công không mạnh và cũng không thành công từ cuối năm 1943 cho đến khi kết thúc chiến tranh.Về chính trị, kết quả thắng lợi của trận Kursk được coi như một "món quà" mà I. V. Stalin cùng đoàn đại biểu Liên Xô mang đến Hội nghị tam cường đồng minh họp tại Teheran từ ngày 28 tháng 11 đến ngày 1 tháng 12 năm 1943. Trong một mức độ nhất định, ảnh hưởng của trận Kursk tại hội nghị này đã làm tăng thêm trọng lượng cho những đề xuất từ phía Liên Xô.[144] Họ cho rằng cuộc đổ bộ của các đồng minh Anh và Hoa Kỳ lên Sicilia và mũi Apennin khó có thể coi là một động thái mở mặt trận thứ hai ở Tây Âu do quy mô nhỏ của chiến dịch. Với bán đảo Ý nhỏ hẹp, quân đội các nước đồng minh sẽ rất khó triển khai một lực lượng lớn và đủ mạnh để có thể đánh thẳng vào trung tâm nước Đức.[145] Trong khi thủ tướng Anh Winston Churchill kiên trì quan điểm lấy nước Ý và bán đảo Balkan làm bàn đạp tấn công nước Đức Quốc xã thì tổng thống Hoa Kỳ Franklin D. Roosevelt lại đồng quan điểm với phía Liên Xô về việc mặt trận thứ hai chống nước Đức Quốc xã phải được mở ở Pháp.[146]
Cũng giống như chiến dịch Stalingrad, kết quả thắng lợi của chiến dịch phòng ngự phản công Kursk đã ở đầu cho một loạt các đòn tấn công của 8 phương diện quân Liên Xô trên toàn bộ cánh Nam và khu vực Trung tâm mặt trận Xô-Đức nhưng với quy mô lớn gấp hơn ba lần so với cuộc phản công trong 3 tháng đầu năm 1943, kéo dài từ ngày 25 tháng 8 đến hết tháng 12 năm 1943. Sau ba đợt tổng tấn công trong vòng 4 tháng, Quân đội Liên Xô đã thu hồi toàn bộ vùng tả ngạn sông Dniepr và tả ngạn sông Berezina, đẩy tuyến mặt trận về phía tây từ 100 đến 200 km, cá biệt có nơi xa đến 350 km tại khu vực Mozyr ở Phương diện quân Tây (từ ngày 20 tháng 10 là Phương diện quân Belorussia) và Kherson ở Phương diện quân Nam (từ ngày 20 tháng 10 là Phương diện quân Ukraina 4); thu hẹp diện tích chiếm đóng của quân đội Đức Quốc xã tại lãnh thổ Liên Xô xuống chỉ còn bằng 1/3 so với mùa hè năm 1942.[147] Trong năm 1943, cùng với chiến thắng vang dội của quân Liên Xô tại Kursk, cuộc đổ bộ của liên quân Anh - Mỹ lên đất Ý và thất bại hoàn toàn của liên quân Đức - Ý tại Bắc Phi đã đánh dấu sự xoay chuyển thế trận hoàn toàn có lợi cho khối Đồng Minh[1], qua đó đại thắng tại Kursk đã thúc đẩy công cuộc giải phóng nhân loại ra khỏi ách áp bức của chủ nghĩa phát xít.[23] Song, ngoài ảnh hưởng đến cuộc Thế chiến thứ hai, chiến thắng Kursk còn được đưa vào các trường đào tạo của binh chủng tăng thiết giáp tại Liên Xô (cũ)[148] Và, 50 năm sau trận đánh đó, nhận thức được tầm quan trọng của xe tăng, các siêu cường trên thế giới đã chạy đua thiết giáp với nhau, và điều này chỉ kết thúc sau khi Liên bang Xô viết sụp đổ, Hoa Kỳ trở thành siêu cường duy nhất và chủ nghĩa khủng bố gia tăng.[116]
Trận Kursk trong văn hóa đại chúng
Kiến trúc và điêu khắc
-
Phù điêu kỷ niệm cuộc phòng thủ Kursk năm 1941 của Hồng quân với các đoàn tàu bọc thép -
Phù điêu kỷ niệm chiến tranh du kích phá hủy đường ray, cầu cống và các đoàn tàu quân sự của Đức Quốc xã tại Kursk trong Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại -
Phù điêu kỷ niệm giải phóng Kursk năm 1943 -
Phù điêu kỷ niệm trận phòng thủ Kursk năm 1943 -
Phù điêu bản đồ các trận tấn công Oryol và Kharkov từ Vòng cung Kursk năm 1943 -
Phù điêu kỷ niệm các hoạt động khôi phục đầu mối dường sắt Kursk triong Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại -
Phù điêu kỷ niệm trận đấu tăng lịch sử Pokhorovka trong vòng cung Kursk năm 1943 -
Phù điêu kỷ niệm cuộc chiến tranh Ba Lan - Litva tại Kursk từ năm 1612 đến năm 1634 -
Phù điêu kỷ niệm người dân Kursk nghe các thông báo chiến sự qua loa truyền thanh trong cuộc Chiến tranh giữ nước vĩ đại -
Phù điêu kỷ niệm cuộc tái thiết thành phố Kursk sau Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại (1941-1945) -
Bia vinh danh thành phố quân sự Kursk do Điện Kremly phong tặng ngày 27 tháng 4 năm 2007 -
Biểu tượng hòa bình của thành phố quân sự được vinh danh Kursk -
Đài kỷ niệm chiến thắng ở trung tâm thành phố Kursk
Phim sử thi
Bối cảnh và diễn biến của Trận Kursk đã được sử dụng làm đề tài trung tâm cho tập đầu tiên có nhan đề "Cánh cung lửa" (tiếng Nga: «Огненная дуга») của bộ phim sử thi chiến tranh dài 5 tập "Giải phóng" (tiếng Nga: «Освобожде́ние») do hãng Mosfilm (Nga) và hãng phim DEFA (Đông Đức) thực hiện; tác giả kịch bản: Yuri Bondarev, Yuri Ozerov và Oscar Yeremeevich Esterkin; đạo diễn chính: Yuri Ozerov; quay phim chính: Igor Mikhailovich Slabnevich; cố vấn quân sự chính: Đại tướng S. M. Stemenko. Vì tại khu vực Kursk đã xây dựng nhiều công trình lớn, có nhiều cánh đồng thâm canh lúa mỳ, củ cải đường và mật độ dân cư đông hơn nhiều so với năm 1943 nên các nhà làm phim đã lấy các cánh đồng hoang quanh thị trấn Pereslavl thuộc tỉnh Yaroslavl để tổ chức các đại cảnh và ghi hình từ máy bay lên thẳng. Khởi quay năm 1968, hoàn thành và công chiếu năm 1969, bộ phim đã thành công và mở đầu cho một loạt phim sử thi nhiều tập của đạo diễn kiêm tác giả kịch bản Yuri Ozerov về chủ đề cuộc Chiến tranh vệ quốc vĩ đại. 107 nghệ sĩ và diễn viên Liên Xô và 27 diễn viên đến từ Cộng hòa dân chủ Đức đã tham gia đóng phim. Trong số hơn 100 nhân vật có 51 nhân vật lấy từ nguyên mẫu thật sự trong lịch sử. Quân đội Liên Xô đã cho đoàn làm phim "mượn" một sư đoàn bộ binh cơ giới và một trung đoàn xe tăng để thực hiện các cảnh quay trận Prokhorovka và một số trận đánh khác. Hơn 120 xe tăng T-34, trong đó có 45 chiếc đã được làm lại hình dạng bên ngoài giống với xe tăng Tiger I và 16 chiếc Tiger được chế tạo đúng như nguyên mẫu từ nhà máy sản xuất máy kéo Lvov đã được huy động vào các cảnh đấu tăng.[149]Tem thư
Một số cảnh của trận Kursk đã được mô tả sớm nhất trong con tem ở Liên Xô tháng 11 năm 1943 và các con tem phát hành vào các dịp kỷ niệm 20 năm, 30 trận Khursk (1963 và 1973).-
Con tem 20 kopek tháng 11 năm 1943 -
Con tem 4 kopek tháng 7 năm 1963 -
Con tem 6 kopek tháng 7 năm 1963 -
Con tem 6 kopek tháng 7 năm 1973 -
Con tem 10 rub của Liên Bang Nga kỷ niệm 60 năm trận Kursk (1943-2003)
Chú thích
- ^ a ă â b c Alexander Chubarov, Russia's bitter path to modernity: a history of the Soviet and post-Soviet eras, các trang 121-122.
- ^ a ă â b Brian Williams, Britain at War 1939-1945, trang 79
- ^ a ă â b c Glantz, David M. Colossus Reborn: The Red Army At War, 1941-1943. — Lawrence (Kansas): University Press Of Kansas, 2005, ISBN 978-5-699-31040-1
- ^ a ă â b c Alexander Bevin, How Hitler Could Have Won World War II: The Fatal Errors That Lead to Nazi Defeat. — London, Times Books, 2000
- ^ a ă â Nik Cornish, Image of Kursk-History's Greatest tank battles p46-49
- ^ a ă â b Dữ liệu về trận Kursk của Viện Dupuy (Hoa Kỳ) và Hãng Rantek (Nga)
- ^ Bergström 2007, pp. 123–25.
- ^ a ă â b A. M. Vasilevsky. Sự nghiệp cả cuộc đời. NXB Tiến Bộ. Moskva. 1984. trang 272
- ^ Zetterling/Frankson Kursk 1943 pages 117, 116 and endnote 18
- ^ Glantz, David M. House, Jonathan M. (2004). trận Kursk. Lawrence, Kan: University Press of Kansas ISBN 0-7006-1335-8.
- ^ Bergström, Christer (2008). Bagration - Berlin 1941-1945. Burgess Hill:. Chervron / Ian Allen ISBN 978-1-903223-91-8
- ^ a ă â Г. Ф. Кривошеев, В. М. Андроников, П. Д. Буриков. Гриф секретности снят: Потери Вооруженных Сил СССР в войнах, боевых действиях и военных конфликтах: Стат. исслед. — Воениздат, 1993.
- ^ Kursk-defence; 1,614. Orel-counter; 2,568. Belgorod-counter; 1,864 Krivosheev, Grigoriy (1997). Soviet Casualties and Combat Losses in the Twentieth Century. London: Greenhill Books. ISBN 1-85367-280-7 trang 370.
- ^ a ă Гриф секретности снят: Потери Вооруженных Сил СССР в войнах, боевых действиях и военных конфликтах: Стат. исслед./ Г. Ф. Кривошеев, В. М. Андроников, П. Д. Буриков. — М.: Воениздат, 1993. С. 370. ISBN 5-203-01400-0
- ^ A. M. Vasilevsky. Sự nghiệp cả cuộc đời. NXB Tiến Bộ. Moskva. 1984. trang 275.
- ^ a ă â b c d đ Friedrich Wilhelm von Mellenthin, Panzer battles 1939-1945: A study of the employment of armour in the second world war. — 2nd edition, enlarged. — London, 1956.
- ^ a ă â b c d Erich von Manstein, Verlorene Siege. — Bonn, 1955
- ^ a ă â b c d đ e ê Heinz Guderian, Erinnerungen eines Soldaten. — Heidelberg, 1951
- ^ a ă â b Walter Moss, A History of Russia: Since 1855, Tập 2, trang 301
- ^ a ă â b c Рокоссовский Константин Константинович, Солдатский долг. — М.: Воениздат, 1988.
- ^ S. M. Stemenko. Bộ Tổng tham mưu Xô viết trong chiến tranh. Tập 1. NXB Tiến Bộ. Moskva. 1985. trang 297.
- ^ a ă Иван Пароткин, Иван Васильевич Паротькин, Тхе Баттле оф Курск, trang 146
- ^ a ă â b Иван Пароткин, Иван Васильевич Паротькин, Тхе Баттле оф Курск, trang 30
- ^ a ă â b Alexander Bevin, How Hitler Could Have Won World War II: The Fatal Errors That Lead to Nazi Defeat. — London, Times Books, 2000
- ^ Мюллер-Гиллебранд Б. Сухопутная армия Германии 1933—1945
- ^ Walter Schwabedissen. Russian Air Force in the Eyes of German Commanders. — Ayer Co Pub, 1968
- ^ Smith Peter Charles, The History of Dive Bombing. -- Annapolis, MD.: Naval & Aviation Publishing Co., 1981
- ^ Grigori. Doberil. Những bí mật của Chiến tranh thế giới thứ hai. NXB Sự thật. Hà Nội. 1986. trang 401.
- ^ a ă G. K. Zhukov. Nhớ lại và suy nghĩ. Tập 3. NXB Quân đội nhân dân. Hà Nội. trang 112.
- ^ Исаев, Алексей Валерьевич. Краткий курс истории ВОВ. Наступление маршала Шапошникова. — М.: Яуза, Эксмо, 2005. (Alexey Valeryevich Isayev. Khi tính bất ngờ bị mất - Lịch sử cuộc chiến tranh thế giới thứ hai, những điều mà chúng ta chưa biết. Yauza và Penguin Books hợp tác xuất bản. Moskva. 2006. Phần III: Các chiến dịch trong mùa đông 1943. Chương 12: Những bản sao của Stalingrad)
- ^ S. M. Stemenko. Bộ Tổng tham mưu Xô Viết trong chiến tranh. Tập 1. NXB Tiến Bộ. Moskva. 1985. trang 200, 206.
- ^ Исаев, Алексей Валерьевич. Краткий курс истории ВОВ. Наступление маршала Шапошникова. — М.: Яуза, Эксмо, 2005. (Alexey Valeryevich Isayev. Khi tính bất ngờ bị mất - Lịch sử cuộc chiến tranh thế giới thứ hai, những điều mà chúng ta chưa biết. Yauza và Penguin Books hợp tác xuất bản. Moskva. 2006. Phần III: Các chiến dịch trong mùa đông 1943. Chương 13: "Nhảy" chẳng đến đâu)
- ^ a ă S. M. Stemenko. Bộ Tổng tham mưu Xô Viết trong chiến tranh. Tập 1. trang 256.
- ^ a ă Батов Павел Иванович, В походах и боях. — М.: Воениздат, 1974. - С Курской дуги на запад
- ^ Sir Winston Spencer Churchill. The Second World War. — London-Toronto, Cassell and Co Ltd., 1950
- ^ Grigori Doberin. Những bí mật của Chiến tranh thế giới thứ hai. NXB Sự Thật. Hà Nội. 1986. trang 1960-1961, 1965.
- ^ a ă Clark 1966, p. 275.
- ^ a ă Clark 1966, p. 325.
- ^ Heinrici G., Hauck W. Zitadelle. Wehrwissenschaftliche Rundschau, Heidenberg. 8—10, 1965, p. 185.
- ^ Grigori Doberil. Những bí mật của chiến tranh thê giới thứ hai. NXB Sự thật. Hà Nội. 1986. trang 164
- ^ a ă â John Frederick Charles Fuller, The Second World War 1939-1945. A Strategical and Tactical History. — London, 1948.
- ^ Жуков Георгий Константинович "Воспоминания и размышления" - Глава 17. Разгром фашистских войск на Курской дуге С. 130.
- ^ a ă S. M. Stemenko. Bộ Tổng tham mưu Xô Viết trong chiến tranh. Tập 1. trang 263-264
- ^ .A. M. Vailevsky. Sự nghiệp cả cuộc đời. NXB Tiến Bộ. Moskva. 1984. trang 262-263.
- ^ V.M Kulish & A.J.P Taylor 1974, p. 168.
- ^ S. M. Stemenko. Bộ Tổng tham mưu Xô Viết trong chiến tranh. Tập 1. trang 259.
- ^ G. K. Zhukov. Nhớ lại và suy nghĩ. Tập 3. NXB Quân đội nhân dân. Hà Nội. 1987. trang 89-90.
- ^ a ă â Уткин Анатолий Иванович, Вторая мировая война. — М.: Алгоритм, 2002
- ^ Bergström 2007, pp. 16–17.
- ^ a ă â Bergström 2007 p. 20.
- ^ S. M. Stemenko. Bộ Tổng tham mưu Xô Viết trong chiến tranh. Tập 1. Trang 270-271.
- ^ a ă Тимохович Иван Васильевич, Советская авиация в битве под Курском. — М.: Воениздат, 1959
- ^ С.М. Давтян, Пятая воздушная. Военно-исторический очерк боевого пути 5-й воздушной армии в годы Великой Отечественной войны. — М.: Воениздат, 1990.
- ^ a ă Ворожейкин Арсений Васильевич, Над Курской дугой. — М.: Воениздат, 1962
- ^ Mulligan 1987, pp. 236, 254.
- ^ S. M. Stemenko. Bộ Tổng tham mưu Xô Viết trong chiến tranh. Tập 1. trang 277.
- ^ A. M. Vasilevsky. Sự nghiệp cả cuộc đời. Trang 273.
- ^ G. K. Zhukov. Nhớ lại và suy nghĩ. Tập 3. trang 95.
- ^ Clarke. 1966, p. 329
- ^ a ă â b Хазанов Дмитрий Борисович и Горбач Виталий Григорьевич, Авиация в битве над Орловско-Курской дугой. Оборонительный период. — М., 2004. - Раздел III. Между Белгородом и Курском - Авиация против танков
- ^ a ă â Якубовский Иван Игнатьевич, Земля в огне. — М., Воениздат, 1975. - Глава вторая. От Курска к Днепру
- ^ G. K. Zhukov. Nhớ lại và suy nghĩ. Tập 3. trang 98-99.
- ^ Frieser trang 108.
- ^ Clarke 1966, p. 333
- ^ a ă â b Замулин Валерий Николаевич, урский излом. — М.: Яуза, Эксмо, 2007. - Глава 2. «Цитадель» началась. Боевые действия 4–5 июля 1943 г.
- ^ G. K. Zhukov. Nhớ lại và suy nghĩ. tập 3. trang 99-100.
- ^ a ă â Колтунов Г.А., Соловьев Б.Г. Курская битва — М.: Воениздат, 1970. - Глава третья. Оборонительное сражение на северном фасе Курского выступа (5-11 июля 1943 г.)
- ^ Евдокимов Григорий Петрович 300 вылетов за линию фронта. — Ижевск: Удмуртия, 1979}
- ^ a ă â Баграмян Иван Христофорович, Так шли мы к победе. — М.: Воениздат, 1977. - Глава 4: Крах "Цитадели"
- ^ a ă David M. Glantz & Jonathan M. House, The Battle of Kursk, University Press of Kansas, 2004 ISBN 0-7006-1335-8.
- ^ Stephen H. Newton, Kursk: The German View. Westview Press, 2003 ISBN 0-306-81150-2.
- ^ David L. Robbins, Last Citadel, Orion mass market paperback, 2004. ISBN 0-7528-5925-0
- ^ a ă Москаленко Кирилл Семёнович, На Юго-Западном направлении. 1943-1945. Воспоминания командарма. Книга II. — М.: Наука, 1973. - Глава II. Крах "Цитадели"
- ^ a ă â Колтунов Г.А., Соловьев Б.Г. Курская битва — М.: Воениздат, 1970. - Глава 4: Оборонительное сражение на южном фасе курского выступа (5-23 июля 1943 г.)
- ^ a ă G. K. Zhukov. Nhớ lại và suy nghĩ. Tập 3. trang 102.
- ^ a ă â b c Катуков Михаил Ефимович, На острие главного удара. — М.: Воениздат, 1974. - Глава 12: А выстояв — победили
- ^ a ă Ротмистров Павел Алексеевич, Время и танки. — М.: Воениздат, 1972. - Глава 2: Танковые войска в годы второй мировой войны
- ^ Уткин Анатолий Иванович, Вторая мировая война. — М.: Алгоритм, 2002
- ^ a ă Замулин Валерий Николаевич, Засекреченная Курская битва. — М.: Яуза; Эксмо, 2007. - Глава 1: Сражение за Прохоровку началось
- ^ a ă â Ротмистров Павел Алексеевич, Стальная гвардия. — М.: Воениздат, 1984. - Глава 4: Танки против танков
- ^ G. K. Zhukov. Nhớ lại và suy nghĩ. Tập 3. trang 105.
- ^ Ивановский Евгений Филиппович, Атаку начинали танкисты. — М.: Воениздат, 1984. - Прохоровка
- ^ Замулин Валерий Николаевич, Засекреченная Курская битва. — М.: Яуза; Эксмо, 2007. - Прорыв 2-м тк СС переднего края третьего оборонительного рубежа
- ^ Alexander Bevin, How Hitler Could Have Won World War II: The Fatal Errors That Lead to Nazi Defeat, London, Times Books, 2000
- ^ a ă â Замулин Валерий Николаевич, Засекреченная Курская битва. — М.: Яуза; Эксмо, 2007. - Мясорубка на реке Псёл: пехота против танков
- ^ Тимохович Иван Васильевич, Советская авиация в битве под Курском. — М.: Воениздат, 1959
- ^ Veit Scherzer: Die Ritterkreuzträger 1939-1945, Scherzers Militaer-Verlag, Ranis, Jena, 2007, s.409, ISBN 978-3-938845-17-2
- ^ Ковалев Иван Владимирович, Транспорт в Великой Отечественной войне (1941–1945 гг.). — М.: Наука, 1981. - Глава: Транспорт в разгроме врага на Курской дуге
- ^ S. M. Stemenko. Bộ Tổng tham mưu Xô Viết trong chiến tranh. Tập 1. Trang 280-281, 289-290
- ^ a ă â Горбатов Александр Васильевич, Годы и войны. — М.: Воениздат, 1989.
- ^ Болдин Иван Васильевич, Страницы жизни. — М.: Воениздат, 1961
- ^ S. M. Stemenko. Bộ Tổng tham mưu Xô Viết trong chiến tranh. Tập 1. trang 281.
- ^ Колтунов Г.А., Соловьев Б.Г. Курская битва — М.: Воениздат, 1970. - Глава 5: Орловская операция (12 июля — 18 августа1943 г)
- ^ a ă Алекса́ндр Миха́йлович Самсо́нов, Крах фашистской агрессии 1939-1945. — М.: Наука, 1980. - Красная армия наращивает мощь ударов
- ^ S. M. Stemenko. Bộ Tổng tham mưu Xô Viết trong chiến tranh. Tập 1. trang 543-545.
- ^ Zetterling, Niklas; Frankson, A. (2000). Kursk 1943: A Statistical Analysis. London: Cass. ISBN 0-7146-8103-2.
- ^ G. K. Zhukov. Nhớ lại và suy nghĩ. Tập 3. trang 110, 115.
- ^ S. M. Bộ Tổng tham mưu Xô Viết trong chiến tranh. Tập 1. trang 292.
- ^ a ă Колтунов Г.А., Соловьев Б.Г. Курская битва — М.: Воениздат, 1970. - Глава шестая. Белгородско-харьковская операция (3-23 августа 1943 г.)
- ^ Ворожейкин Арсений Васильевич, Над Курской дугой. — М.: Воениздат, 1962
- ^ a ă Катуков Михаил Ефимович, На острие главного удара. — М.: Воениздат, 1974.
- ^ Попель Николай Кириллович, Танки повернули на запад. — М.-СПб.: Terra Fantastica, 2001.
- ^ Москаленко Кирилл Семёнович, На Юго-Западном направлении. 1943-1945. Воспоминания командарма. Книга II. — М.: Наука, 1973. - Глава III: Удар за ударом
- ^ a ă Конев Иван Степанович, Записки командующего фронтом. — М.: Наука, 1972. - Глава первая: Степной фронт в Курской битве - Борьба за Харьков
- ^ G. K. Zhukov. Nhớ lại và suy nghĩ. Tập 3. trang 124.
- ^ S. M Stemenko. Bộ Tổng tham mưu Xô Viết trong chiến tranh. Tập 1. trang 295.
- ^ G. K. Zhukov. Nhớ lại và suy nghĩ, Tập 3. trang 124.
- ^ Колтунов Г.А., Соловьев Б.Г. Курская битва — М.: Воениздат, 1970. - Глава 6: Белгородско-харьковская операция (3-23 августа 1943 г)
- ^ История Великой Отечественной войны Советского Союза 1941-1945 гг. Том 3. Коренной перелом в ходе Великой Отечественной войны (ноябрь 1942 г.- декабрь 1943 г.) — М.: Воениздат, 1961.
- ^ Подлинная история Люфтваффе. Взлёт и падение детища Геринга. М., 2006. С. 329 ISBN 5-699-18349-3.
- ^ Jonathan P. Kluger. REVISITING A "LOST VICTORY" AT KURSK. Louisiana State University. 1995. United States Military Academy, 2003.
- ^ Kursk-Thất bại thứ hai của người Đức
- ^ Trận chiến ở Kursk
- ^ Frieser, Karl-Heinz; Klaus Schmider, Klaus Schönherr, Gerhard Schreiber, Kristián Ungváry, Bernd Wegner (2007) (in German). Das Deutsche Reich und der Zweite Weltkrieg - Vol. 8: Die Ostfront 1943/44 - Der Krieg im Osten und an den Nebenfronten. Deutsche Verlags-Anstalt München 2007. p.152 (ISBN 978-3-421-06235-2)
- ^ a ă Nicolaus von Below, Als Hitlers adjutant: 1937–1945. — Mainz: v. Hase und Koehler, 1980. trang 417. ISBN 3-7758-0998-8
- ^ a ă Michael Lee Lanning, The Battle 100: The Stories Behind History's Most Influential Battles, các trang 161-162.
- ^ Sir Basil Henry Liddel Hart, Second World War. - Moscow: AST, St. Petersburg.: Terra Fantastica, 1999. - Chapter 28. The retreat of the Germans in Russia
- ^ Robert C. Grogin, Natural Enemies: The United States and the Soviet Union in the Cold War, 1917-1991, trang 208
- ^ a ă Robert C. Grogin, Natural Enemies: The United States and the Soviet Union in the Cold War, 1917-1991, trang 37
- ^ Clarke 1966, p. 313.
- ^ Clarke 1966, p. 327.
- ^ G. K. Zhukov. Nhớ lại và suy nghĩ. Tập 3. trang 131.
- ^ G. K. Zhukov. Nhớ lại và suy nghĩ. Tập 3. trang 129-130
- ^ Frieser, p. 149.
- ^ Krivosheev, p. 188–190.
- ^ Zetterling/Frankson p. 116, 117.
- ^ Magenheimer, die Militärstrategie Deutschlands 1940-1945 p.244
- ^ a ă Glantz & House 1995, trang 176.
- ^ Glantz & House 1995, pp. 149-150.
- ^ Glantz 1991, pp. 132-133.
- ^ Бешанов Владимир Васильевич, Год 1942 — «учебный». — Мн.: Харвест, 2003
- ^ Glantz 1991, pp. 136-137.
- ^ Zagola 1989, p. 6.
- ^ a ă Zagola 1989, p. 18.
- ^ Zagola 1989, trang 7.
- ^ Bergström 2007, p. 48–9.
- ^ Overy 1997, p. 192.
- ^ Overy 1997, trang 207.
- ^ Overy 1997, trang 207-209.
- ^ Glantz & House 1995, P. 167.
- ^ Говард М.Большая стратегия - Глава 17: Русский союзник.
- ^ Говард М.Большая стратегия. Глава 24: Распад оси.
- ^ Kurt von Tippelskirch, Geschichte des Zweiten Weltkrieges. — Bonn, 1954
- ^ Волков Федор Дмитриевич, За кулисами второй мировой войны. — М.: Мысль, 1985
- ^ Alexander Bevin, Hitler Could Have Won World War II: The Fatal Errors That Lead to Nazi Defeat. — London, Times Books, 2000
- ^ Văn kiện và các tài liệu gốc của Hội nghị Teheran 1943
- ^ S. M. Stemenko. Bộ Tổng tham mưu Xô Viét trong chiến tranh. Tập 1. trang 316.
- ^ Ротмистров, Павел Алексеевич. Время и танки. — М.: Воениздат, 1972. (Tiến sĩ Pavel Alekseyevich Rotmistrov. Xe tăng và thời đại (Giáo trình lịch sử quân sự). NXB Quân đội. Moskva. 1972. Chương II. Vai trò của xe tăng trong chiến tranh thế giới thứ 2. Mục 2. Xe tăng Liên Xô trong chiến tranh thế giới thứ hai
- ^ Giới thiệu phim "Giải Phóng" trên trang web dữ liệu điện ảnh IMDb.
Tài liệu tham khảo
Tác giả Anh và Hoa Kỳ
- Sir Winston Spencer Churchill. The Second World War. — London-Toronto, Cassell and Co Ltd., 1950
- Sir Basil Henry Liddel Hart Sir Basil Henry, Second World War. - Moscow: AST, St. Petersburg.: Terra Fantastica, 1999.
- Alexander Bevin, How Hitler Could Have Won World War II: The Fatal Errors That Lead to Nazi Defeat. — London, Times Books, 2000
- Alan Clark. Barbarossa: The Russian-German Conflict 1941–1945. New York: William Morrow. 1966.
- David M. Glantz. Colossus Reborn: The Red Army At War, 1941-1943. — Lawrence (Kansas): University Press Of Kansas. 2002
- David M. Glantz. & Orenstein, Harold S. The Battle for Kursk 1943: The Soviet General Staff Study. Frank Cass. 1999. ISBN 0-7146-4933-3.
- David M. Glantz. Soviet military deception in the Second World War. Routledge. 1989. ISBN 978-0-7146-3347-3.
- David M. Glantz & Jonathan M. House, The Battle of Kursk, University Press of Kansas, 2004 ISBN 0-7006-1335-8
- Nik Cornish, Image of Kursk-History's Greatest tank battles
- Walter Moss, A History of Russia: Since 1855, Tập 2, Anthem Press, 2005. ISBN 1-84331-034-1.
- Robert C. Grogin, Natural Enemies: The United States and the Soviet Union in the Cold War, 1917-1991, Lexington Books, 2001. ISBN 0-7391-0160-9.
- Timothy P. Mulligan. "Spies, Ciphers and 'Zitadelle': Intelligence and the Battle of Kursk, 1943" (pdf). Journal of Contemporary History 22 (2) 1987.
- Stephen H. Newton, Kursk: The German View. Westview Press, 2003 ISBN 0-306-81150-2
- Richard Overy. Why the Allies Won. New York City: Norton Press. 1995. ISBN 978-0-393-31919-3.
- David L. Robbins, Last Citadel, Orion mass market paperback, 2004. ISBN 0-7528-5925-0
- Brian Williams, Britain at War 1939-1945, Jarrold Publishing, 2005. ISBN 1-84165-154-0.
- A.J.P. Taylor & V.M. Kulish, A History Of World War Two. Octopus Books. 1974. ISBN 0-7064-0399-1.
- Nikolas Zetterling; A, Frankson. Kursk 1943: A Statistical Analysis. London: Cass. 2000. ISBN 0-7146-8103-2.
- Dữ liệu về trận Kursk của Viện Dupuy (Hoa Kỳ) và Hãng Rantek (Nga) (bản tiếng Nga)
- Говард М. Большая стратегия (bản tiếng Nga)
Tác giả Đức
- Nicolaus von Below, Als Hitlers adjutant: 1937–1945. — Mainz: v. Hase und Koehler, 1980. trang 417. ISBN 3-7758-0998-8* Christer Bergström. Kursk — The Air Battle: July 1943. Chervron/Ian Allen. 2007. ISBN 978-1-903223-88-8.
- Christer Bergström. Bagration to Berlin — The Final Air Battle in the East: 1941–1945. Chervron/Ian Allen. 2008. ISBN 978-1-903223-91-8.
- Christer Bergstrom. Figures for 5–31 July, as given by the Generalquartiermeister der Luftwaffe. 2008
- Karl-Heinz Frieser; Schmider Klaus; Schönherr Klaus; Schreiber Gerhard; Kristián Ungváry, Bernd Wegner. Das Deutsche Reich und der Zweite Weltkrieg - Vol. 8: Die Ostfront 1943/44 - Der Krieg im Osten und an den Nebenfronten. Deutsche Verlags-Anstalt München 2007. ISBN 978-3-421-06235-2.
- John Frederick Charles Fuller, The Second World War 1939-1945. A Strategical and Tactical History. — London, 1948.
- Heinz Guderian, Erinnerungen eines Soldaten. — Heidelberg, 1951
- Magenheimer, die Militärstrategie Deutschlands 1940-1945.
- Erich von Manstein, Verlorene Siege. — Bonn, 1955
- Friedrich Wilhelm von Mellenthin, Panzer battles 1939-1945: A study of the employment of armour in the second world war. — 2nd edition, enlarged. — London, 1956.
- Walter Schwabedissen. Russian Air Force in the Eyes of German Commanders. — Ayer Co Pub, 1968
- Мюллер-Гиллебранд Б. Сухопутная армия Германии 1933—1945 (bản tiếng Nga).
- Kurt von Tippelskirch, Geschichte des Zweiten Weltkrieges. — Bonn, 1954.
- Karl Heinz Frieser, Deutsche Das Reich Und Der Zweite Weltkrieg, Deutsche Verlags-Anstalt GmbH, 2007. ISBN 3-421-06235-8, ISBN 978-3-421-06235-2
Tác giả Nga và SNG
- Г. Ф. Кривошеев, В. М. Андроников, П. Д. Буриков. Гриф секретности снят: Потери Вооруженных Сил СССР в войнах, боевых действиях и военных конфликтах: Стат. исслед. — Воениздат, 1993.
- Константин Константинович Рокоссовский, Солдатский долг. — М.: Воениздат, 1988.
- Павел Иванович Батов, В походах и боях. — М.: Воениздат, 1974.
- Анатолий Иванович Уткин, Вторая мировая война. — М.: Алгоритм, 2002.
- Иван Васильевич Тимохович, Советская авиация в битве под Курском. — М.: Воениздат, 1959.
- С. М. Давтян, Пятая воздушная. Военно-исторический очерк боевого пути 5-й воздушной армии в годы Великой Отечественной войны. — М.: Воениздат, 1990.
- Арсений Васильевич Ворожейкин, Над Курской дугой. — М.: Воениздат, 1962.
- Иван Пароткин, Иван Васильевич Паротькин, Тхе Баттле оф Курск, Прогресс Публишерс, 1974.
- Валерий Николаевич Замулин, урский излом. — М.: Яуза, Эксмо, 2007.
- Валерий Николаевич Замулин, Засекреченная Курская битва. — М.: Яуза; Эксмо, 2007.
- Г.А. Колтунов, Б.Г. Соловьев, Курская битва — М.: Воениздат, 1970.
- Григорий Петрович Евдокимов, 300 вылетов за линию фронта. — Ижевск: Удмуртия, 1979.
- Иван Христофорович Баграмян, Так шли мы к победе. — М.: Воениздат, 1977.
- Кирилл Семёнович Москаленко, На Юго-Западном направлении. 1943-1945. Воспоминания командарма. Книга II. — М.: Наука, 1973.
- Михаил Ефимович Катуков, На острие главного удара. — М.: Воениздат, 1974.
- Павел Алексеевич Ротмистров, Время и танки. — М.: Воениздат, 1972.
- Павел Алексеевич Ротмистров, Стальная гвардия. — М.: Воениздат, 1984.
- Иван Васильевич Тимохович, Советская авиация в битве под Курском. — М.: Воениздат, 1959.
- Иван Владимирович Ковалев, Транспорт в Великой Отечественной войне (1941–1945 гг.). — М.: Наука, 1981.
- Александр Васильевич Горбатов, Годы и войны. — М.: Воениздат, 1989.
- Иван Васильевич Болдин, Страницы жизни. — М.: Воениздат, 1961.
- Алекса́ндр Миха́йлович Самсо́нов, Крах фашистской агрессии 1939-1945. — М.: Наука, 1980.
- Николай Кириллович Попель, Танки повернули на запад. — М.-СПб.: Terra Fantastica, 2001.
- Иван Степанович Конев, Записки командующего фронтом. — М.: Наука, 1972.
- Федор Дмитриевич Волков, За кулисами второй мировой войны. — М.: Мысль, 1985
- Alexander Chubarov, Russia's bitter path to modernity: a history of the Soviet and post-Soviet eras, Continuum International Publishing Group, 2001. ISBN 0-8264-1350-1.
Tiếng Việt
- Georgy K. Zhukov. Nhớ lại và suy nghĩ. Tập 3. NXB Quân đội nhân dân. Hà Nội. 1987. (bản tiếng Việt)
- Aleksandr M. Vasilevsky. Sự nghiệp cả cuộc đời. NXB Tiến Bộ. Moskva. 1985. (bản tiếng Việt)
- Sergey. M. Stemenko. Bộ Tổng tham mưu Xô Viết trong chiến tranh. (2 tập). NXB Tiến Bộ. Moskva. 1985. (bản tiếng Việt)
- Grigory Doberin. Những bí mật của Chiến tranh thế giới thứ hai. NXB Sự Thật. Hà Nội. 1986. (bản tiếng Việt)
Liên kết ngoài
Tư liệu truyền thông
 |
Wikimedia Commons có thêm thể loại hình ảnh và tài liệu về Trận Vòng cung Kursk |
- Tư liệu về chiến dịch Belgorod - Kharkov
- Tư liệu tóm tắt của Nga về trận Kursk
- Tài liệu tổng hợp của Nga về trận Kursk
- Tài liệu tổng hợp của Tây Ban Nha về trận Kursk
Bản đồ tư liệu quân sự
- Bản đồ các trận địa chống tăng của Tập đoàn quân 13 (Liên Xô)
- Bản đồ phương án phòng thủ của Tập đoàn quân xe tăng 2 (Liên Xô)
- Bản đồ phương án phòng thủ của Phương diện quân Trung Tâm
- Bản đồn kế hoạch chống tăng của Sư đoàn bộ binh 375 (Liên Xô)
- Bản đồ kế hoạch pháo kích phản chuẩn bị của Tập đoàn quân 6 (Liên Xô)
- Bản đồ tình hình mặt trận tại Prokhorovka ngày 10 tháng 7 năm 1943
- Bản đồ tình huống sau trận Prokhorovka
Bản đồ có độ phần giải cao
- Bản đồ bố trí binh lực trước trận đánh và kế hoạch của quân đội Đức Quốc xã
- Bản đồ giai đoạn tấn công của quân đội Đức Quốc xã tại mặt Bắc và mặt Nam vòng cung Kursk
- Bản đồ giai đoạn phản công của quân đội Liên Xô
Bản đồ mô phỏng động
- Kế hoạch tấn công chỗ lồi Kursk của quân đội Đức Quốc xã
- Diễn biến chiến sự trên chính diện phía nam Kursk từ ngày 5 tháng 7 đến ngày 23 tháng 8
- Diễn biến chiến sự trên chính diện phía bắc Kursk từ ngày 5 tháng 7 đến ngày 18 tháng 8
Điện ảnh
- Tập phim "Cách cung lửa" trong loạt phim sử thi nhiều tập "Giải phóng" của Liên Xô (cũ)
- Phim tài liệu và bình luận quân sự về trận Kursk - Tập 1 - Hướng Nam, Tập 1-Hướng Bắc, Tập 2-Hướng Bắc, Tập 2-Hướng Nam, Tập 3-Hướng Nam, Tập 3-Hướng Bắc, Tập 4-Hướng Bắc, Tập 4-Hướng Nam, Tập 5-Hướng Nam, Tập 5-Hướng Bắc
Trận Kinh thành Huế 1885
Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Hoàn cảnh lịch sử
Bắc Kỳ sau 1884 có thể coi là bị lọt hết vào bàn tay của quân đội viễn chinh Pháp.Tại Huế, triều đình cũng chia ra 2 phe: phe chủ chiến có hai ông Tôn Thất Thuyết và Nguyễn Văn Tường, phe chủ hòa (còn được gọi là "chủ hàng") có Trần Tiễn Thành, Nguyễn Hữu Độ, Gia Hưng quận vương... Với danh nghĩa Phụ chính đại thần, hai ông Thuyết, Tường, nắm hết quyền hành và ra mặt triệt hạ hết các nhân vật của phe chủ hòa và huy động việc kháng chiến từ Trung ra Bắc. Khâm sai Hoàng Kế Viêm trở ra hoạt động tại Sơn Tây, Trương Quang Đản ở Bắc Ninh, Tạ Hiện ở Nam Định, Phạm Vũ Mẫn, Nguyễn Thiện Thuật ở các tỉnh khác. Các ông này đều là các quan văn võ cao cấp của triều đình, hưởng ứng lời hịch Cần Vương. Bị Pháp phản đối nhiều lần lại thêm thất trận nặng nề nên lúc này ông Tường phải ngoại giao khéo léo với người Pháp để ông Thuyết ngầm tổ chức kháng chiến. Ở Trung, đoàn quân Phấn Nghĩa có hàng vạn người được bí mật sửa soạn chờ ngày tổng phản công. Tại Tân Sở, phe kháng chiến xây dựng một chiến khu với mục đích bên trong tiếp ứng cho Quảng Bình, Quảng Trị, phía ngoài có thể liên lạc với các miền thượng du Thanh Nghệ và có đường rút sang Lào và Xiêm La. Quân đội đóng ở đây có hơn một ngàn với hơn 20 đại pháo. Chiến khu này xét ra là con đường lùi của phe chủ chiến một khi cuộc đánh úp đồn Mang Cá của họ bị thất bại. Tôn Thất Thuyết cũng cho chôn giấu ở đây một nửa ngân khố của triều đình, gồm 300.000 lạng vàng, để chuẩn bị khả năng chiến đấu lâu dài.
Vua Kiến Phúc ở ngôi được hơn 6 tháng thì lâm bệnh qua đời ngày mồng 7 tháng 4 năm Giáp Thân (tức 1 tháng 5 năm 1884) nên em ông là Nguyễn Phúc Ưng Lịch, khi đó mới 12 tuổi, lên ngôi, lấy niên hiệu Hàm Nghi. Để đánh dấu những biến cố trên đây, sĩ phu Việt Nam đă có hai câu thơ:
- Nhất giang lưỡng quốc nan phân thuyết
- Tứ nguyệt tam vương triệu bất tường
Bấy giờ, phái chủ chiến ở Huế vì tương quan lực lượng yếu hơn, nên phải chịu chấp nhận. Mặt khác họ cũng lo tổ chức việc bố phòng để chuẩn bị cho trận chiến đấu sắp đến. Thượng thư Bộ Binh Tôn Thất Thuyết cho đặt 300 khẩu thần công lên mặt thành; dựng các tấm thuẫn đan bằng mây tre và bọc hai lớp da trâu để cản bớt sức công phá của đại bác địch trên mặt thành. Mặt khác, ông đã cho vận chuyển khí giới, lương thực ra Tân Sở (Quảng Trị) là hậu cứ của triều đình.
Về phía triều định Huế, lợi dụng quân Pháp vừa thua trận ở Lạng Sơn; triều đình gửi công hàm cho Pháp yêu cầu họ rút quân ra khỏi Mang Cá, đồng thời phản đối việc quan lại bị bắt ở Bắc Kỳ, phản đối việc khám xét tàu thuyền và đòi trả lại tiền thuế cho khai thác mỏ và buôn thuốc phiện... Các yêu cầu đó, cùng với việc bố trí phòng thủ, khiến cho Pháp quyết định tiến vào đánh chiếm kinh đô Huế, mục đích là để tiêu diệt cho bằng được nhóm chủ chiến đang nắm ảnh hưởng lớn tại triều đình..
Ngày 21 tháng 5 năm 1885, Bộ trưởng Ngoại giao Pháp chỉ thị cho Lemaitre- Khâm sứ Pháp ở Huế:
- "Không thể không trừng phạt hành vi của viên Thượng thư Bộ Binh nước Nam. Ông cho triều đình nước ấy biết rằng chúng ta không chịu để cho ông Thuyết ở chưc Phụ chánh lâu hơn nữa. Ông phải đòi người ta bãi chức ông ấy và đưa đi xa...".
Viên tướng Pháp yêu cầu Nam triều ra lệnh cho sĩ phu và dân chúng tuân phục hoàn toàn chính thể bảo hộ. Để đáp lại việc Tôn Thất Thuyết cho chĩa đại bác từ Đại Nội vào đồn Mang Cá, phía Pháp cho thiếu tá Pernot dẫn quân tuần tiễu quanh Đại Nội. Người thay Rheinard (lúc đó vẫn chỉ là một quan chức nhỏ) là Lemaire, cựu công sứ Pháp tại Thượng Hải thuyết phục được Tôn Thất Thuyết rút đại bác khỏi các vị trí bố phòng nhắm vào quân Pháp. Nhưng phía Pháp không biết được rằng Tôn Thất Thuyết sau khi rút đại bác ra đã bí mật cho chở chúng lên căn cứ Tân Sở.[3]
De Courcy có ý nhân dịp này bắt Tôn Thất Thuyết ngay giữa cuộc đàm phán, do ông này là linh hồn của phe chủ chiến. Thuyết biết mưu này liền cáo ốm không sang và để Nguyễn Văn Tường cùng Phạm Thận Duật sang gặp De Courcy. Theo đại úy Gosselin, nhược điểm lớn nhất của De Courcy là việc ông này hoàn toàn mù quáng về tình hình Việt Nam. Ông cứ tưởng triều đình và dân chúng An Nam khiếp nhược trước sức mạnh của Pháp, và đề nghị với Paris giải quyết tình hình bằng vũ lực.[4]
Khi hiệp thương với Nguyễn Văn Tường và Phạm Thận Duật, tướng De Courcy đã yêu cầu chỉ khi nào Tôn Thất Thuyết lành bệnh thì mới định ngày vào gặp vua, đồng thời cử bác sĩ Maugin sang chữa bệnh cho ông, đòi ông Thuyết nếu ốm thì nằm cáng mà sang sứ quán Pháp nhưng Thuyết không chịu. Ngoài ra, Pháp còn đặt điều kiện là khi phái đoàn vào đến Hoàng thành, vua Hàm Nghi phải bước xuống ngai vàng đích thân ra đón. Ông ta còn đòi tất cả nhân viên trong phái đoàn của Pháp, phải được đi vào Đại Nội bằng của chính Ngọ Môn chứ không chịu đi một mình. De Courcy khước từ quà tặng của vua Hàm Nghi, và tuyên bố "nếu các người muốn yên ổn, thì trong 3 ngày phải nộp 200.000 thỏi vàng, 200.000 thỏi bạc và 200.000 francs". Sự ngạo mạn và lăng nhục của phía Pháp khiến phe chủ chiến tức giận và quyết định ra tay trước
Diễn biến trận đánh
Tôn Thất Thuyết cùng Trần Xuân Soạn ở bên này sông, sẽ chỉ huy đánh vào Trấn Bình đài; nhằm tiêu diệt đội quân tiếp viện của Pháp mới từ miền Bắc vào đang trú đóng ở đây. Ông còn cử một toán quân mai phục ở cầu Thanh Long, đề phòng Đại tá Pernot là người chỉ huy đội quân ở Mang Cá và các sĩ quan thuộc hạ ở Tòa Khâm Sứ về, qua cầu này thì đánh úp ngay[5]. Tôn Thất Thuyết chỉ huy đội quân thứ ba, đóng ở Hậu Bộ phía sau Đại nội vừa làm nhiệm vụ trợ chiến vừa làm dự bị.
Đêm 4, sáng ngày 5 tháng 7 năm 1885, trong khi người Pháp khao thưởng quân đội thì vào một giờ sáng Thuyết và Soạn cho bắn một phát đại bác làm hiệu lệnh để nhất tề tấn công vào Trấn Bình Đài, trong khi đó, bên kia sông, Tôn Thất Lệ chỉ huy quân cũng đồng loạt tấn công vào Tòa Khâm Sứ và Sứ quán Pháp. Tiếng đại bác vang động khắp kinh thành.
Về tình hình ở Tòa khâm sứ vào đêm hôm đó, A.Delvaux (ngoại vụ Pais) đã viết trên BAVH- 1916 như sau (BAVH 1916, sdd tr 76):
- "Một trong những phát đạn đại bác bắn từ ổ pháo phía Đông đã làm thủng mái và nền nhà của nhà Phái bộ (tức Tòa Khâm sứ).
- Các trại lính của đại đội 27 và 30 của Tiểu đoàn 4 Thủy quân lục chiến bị cháy cùng một lúc với chỗ để đồ đạc của Phái bộ và các nhà hậu cần. Binh lính chạy đến bức tường bằng cửa phía trước của tòa nhà đối diện với trại binh. Ông De Courcy chỉ huy 160 người, bố trí cứ một cửa sổ hai người, biến ngôi nhà thành một pháo đài. Hàng loạt đạn súng trường bắn ra nhưng quan trọng nhất là sáu cỗ đại bác ở góc đông của Kinh thành đã cầm chân 1500 quân tấn công không có nhiều súng ống và ở cự ly xa. Cũng may là căn nhà để điện thoại ở cách xa nhà phái bộ 300m không bị đạn, nhờ vậy mà ông tướng (tức De Courcy) có thể liên lạc với đồn Thuận An. Ông tướng bị kẹt trong gian nhà chính giữa rất lo cho số phận của đồn Mang Cá. Đến sáng thì khẩu đội pháo gồm hai khẩu đại bác hướng nòng về phía Tây nhà phái bộ đã bị một trung đội thủy quân lục chiến tiến đánh tập hậu và chiếm được..."
Bị bất ngờ phản công, ban đầu quân Nam chống cự rất anh dũng, bắn thủng ruột thiếu úy Pellicot. Các vọng lâu được sử dụng làm pháo đài, trên thành, quân Nam bắn xuống xối xả. Quân Pháp đánh vào một pháo đài có chứa thuốc súng, nhưng pháo đài bốc cháy, một toán quân Phi và một chỉ huy bị nổ tung, chết cháy ngay tại trận.
Về bên phía Tòa Sứ, đoàn quân của Cheroutre cũng tiến sang... Họ cố tràn lên, nhưng bị quân Nam nổ súng chặn lại. Trung úy Lacroix bị thương; thiếu úy Heitschell khi sắp qua cầu thì một thùng thuốc súng phát nổ, bị chết cháy tại chỗ. Cuối cùng, quân Pháp cũng tiến được vào thành, cùng lúc đó, quân của Bornes và Sajot cũng vừa tiến vào
Trước sự phản công của quân Pháp, quân triều đình không giữ được thành, cả hai đạo quân của triều đình ở bên trong và bên ngoài chống không nổi, tan vỡ, tháo chạy về phía Lục Bộ và tràn ra cửa Đông Ba. Tại đây đã họ bị toán quân của Pháp từ phía Cửa Trài tiến lên bao vây. Cuộc giết chóc tàn bạo chưa từng có đã xảy ra: hơn 1.500 người dân và binh lính triều đình đã ngã xuống trong đêm hôm đó vì bị trúng đạn của Pháp, hay một số do chen lấn, giẫm đạp lên nhau khi cố vượt ra khỏi Kinh thành. Hầu như không có gia đình nào không có người bị tử nạn trong đêm binh biến này.
Quân Pháp tiến được vào thành, họ hạ cờ triều đình Huế xuống, treo cờ tam tài lên kỳ đài. Sau đó, họ tiếp tục tiến vào Đại Nội, rồi ra sức đốt phá, hãm hiếp, giết chóc, cướp bóc không từ một ai. Một toán quân Pháp đốt trụi trụ sở Bộ Lại, Bộ Binh và các kho thuốc súng. Quân Pháp chia nhau chiếm giữ các kho tàng, cung điện, thu được nhiều vàng bạc và số tiền hơn một triệu quan, là số tiền mà triều đình không kịp mang đi... Trưa hôm đó, họ chia nhau đi đốt hoặc vùi lấp những thi hài của quân và dân Nam chết trong trận đánh.
Nguyễn Văn Tường thấy thế nguy liền vào Nội yêu cầu nhà vua xuất cung. Hữu quân Hồ Văn Hiển phò giá, đưa Hoàng gia ra cửa tây nam. Từ Dũ thái hậu ủy Tường ở lại lo việc giảng hòa, Thuyết chạy kịp theo, còn chừng trăm người.
Kết cục
Theo báo cáo của tướng De Courcy sáng ngày 5 tháng 7 cho Toàn quyền Đông Dương:- "Huế, ngày 5/7 vào lúc 3 giờ sáng. Phái bộ và Mang Cá bị bất ngờ tấn công bởi toàn bộ binh lực của Kinh thành. Toàn thể khu vực của Thủy Quân lục chiến bằng nhà tranh xung quanh Phái bộ đều bị đạn pháo và người đốt cháy. Tòa nhà phái bộ nguyên vẹn. Không có tổn thất gì đáng kể. Không có tin tức gì về Mang Cá là nơi đóng quân của tiểu đoàn 3 lính Phi châu. Kinh thành bị bốc cháy nhiều nơi; súng lớn và súng nhỏ nổ nhiều. Tôi nhìn theo hướng của hỏa lực, tôi chắc rằng địch đã bị đẩy lui. Tôi bảo vệ được căn nhà tranh đặt điện thoại. Tôi đã ra lệnh cho Hải Phòng đưa quân đóng ở đó vào. Tôi không thấy có gì đáng lo ngại.
- De Courcy
- Huế, ngày 5 tháng 7 vào lúc 11 giờ sáng".
- "Kinh thành đã nằm trong tay chúng tôi với 1100 cỗ đại bác.
- Quân đội chiến đấu tuyệt vời, đầy tin tưởng. Các thiệt hại khá lớn.
- Quân Annam tấn công lúc 1 giờ sáng cùng một lúc về phía khu vực trong Kinh Thành, nơi chúng tôi đóng, và về phía khu vực Phái bộ (tức đồn Mang Cá).
- Những kẻ tấn công với hơn 30.000 người, lúc đầu đã đốt cháy chỗ đóng quân bằng nhà tranh ở Mang Cá, và chỗ đóng quân Thủy quân lục chiến ở khu vực Phái bộ.
- Tôi đang tổ chức phòng thủ để đẩy lùi đợt tấn công có thể xảy ra vào tối mai, tối thiểu cũng nhằm vào Phái bộ.
- Không có gì phải lo ngại. Điều binh có trật tự để củng cố đồn.
- De Courcy"
Sáng ngày 23, vua Hàm Nghi rút lui khỏi Huế, xa giá nghỉ ở Trường Thi một lát rồi lên đường đi Quảng Trị. Nguyễn Văn Tường được lệnh ở lại thu xếp mọi việc.[7] Trưa hôm ấy, ông nhờ Giám mục Caspard đưa ra gặp thống tướng De Courcy, ông Tường được đến trú tại Thương bạc viện và bị đại úy Schmitz coi giữ. Pháp buộc ông ta nội hai tháng phải thu xếp cho yên mọi việc. Ông Tường gửi sớ ra Quảng Trị xin rước Tam cung (bà Từ Dũ Thái hoàng thái hậu, mẹ đức Dực Tông, bà Hoàng thái hậu là vợ đức Dực Tông và là mẹ nuôi ông Dục Đức, Kiến Phúc và Đồng Khánh.
Trong khi đó, Thuyết đem vua Hàm Nghi chạy ra Tân Sở (Quảng Trị) người Pháp treo giải 2000 lạng bạc cái đầu của ông Thuyết và ai bắt được vua Hàm Nghi thì được thưởng 500 lạng.
Từ Dũ thái hậu viết thư mấy lần khuyên cháu trở về nhưng vô hiệu. Từ Trung ra Bắc, phong trào Cần Vương bắt đầu. Sau biến cố này, mọi việc trong triều do khâm sứ Pháp điều khiển hết. Giữa hôm vua Đồng Khánh bước lên ngai vàng thì Tôn Thất Thuyết tung ra bài hịch Cần Vương. Sau đó hai tháng người Pháp cách chức Nguyễn Văn Tường đày đi Haiti, lập vua Đồng Khánh lên ngôi ngày 14 tháng 9 năm 1885.
Kể từ đó về sau, ngày 23 tháng 5 âm lịch trở thành ngày giỗ lớn hàng năm của người dân Huế. Năm 1894, bộ Lễ đã cho xây về phía trước Hoàng thành một cái Đàn gọi là Đàn Âm Hồn, đàn có diện tích 1500m2; gần cửa Quảng Đức, là địa điểm mà Tôn Thất Thuyết đã trực tiếp chỉ huy quân triều đình đánh vào đồn Mang Cá, nhưng nay không còn dấu tích. Quan Đề đốc Hộ Thành được cử đến làm chủ tế hàng năm. Hiện nay, trong khu vực Thành Nội Huế (tại ngã tư Mai Thúc Loan - Lê Thánh Tôn) vẫn còn miếu Âm Hồn để tưởng niệm những người chết trong cơn binh lửa.
Chú thích
- ^ Lê Minh Quốc, Danh nhân Quân sự Việt Nam, NXB Trẻ, tập 2 tr 53
- ^ Phạm Văn Sơn, Việt Sử Toàn Thư, 1961 tr 468
- ^ Chapuis, tr. 18
- ^ Chapuis, tr. 19
- ^ Theo Phan Trần Chúc, trong "Vua Hàm Nghi", thì tất cả sự chuẩn bị đó của phái chủ chiến đều bị mật thám và Giám mục Caspar ở Kim Long báo cho De Courcy biết.
- ^ Chapuis, tr. 20
- ^ Tài liệu của giáo sĩ Delvaux viết trong bài La prise de Huế của tạp chí Bulletin des Amis du Vieux Huế
Tham khảo
Thể loại:
Vụ bạo động tại Ürümqi, thủ phủ của khu tự trị dân tộc Duy Ngô Nhĩ Tân Cương ở miền Tây Trung Quốc xảy ra vào đêm ngày 5 tháng 7 năm 2009. Vụ bạo động bao gồm 1.000 người[2][3][4] tham gia và sau đó đã tăng lên tới khoảng 3.000 người[5]. Ít nhất đã có 184 người chết, trong đó có 137 là người Hán và 46 là người Duy Ngô Nhĩ và 1 người Hồi.[1] Đây được coi là vụ bạo lực sắc tộc tồi tệ nhất Trung Quốc, diễn ra sau một năm khi xảy ra vụ bạo động Tây Tạng 2008.
Bạo lực là một phần của cuộc xung đột sắc tộc đang diễn ra giữa người Hán và người Uyghur (phiên âm Hán: Duy Ngô Nhĩ) - một dân tộc gốc Turk chủ yếu theo đạo Hồi và là một trong những nhóm sắc tộc được công nhận chính thức tại Trung Quốc. Nhiều người cho rằng vụ bạo động bùng phát bởi sự bất mãn với cách giải quyết của chính quyền trung ương Trung Quốc về cái chết của hai công nhân người Uyghur tại tỉnh Quảng Đông[6][7]. Tân Hoa xã nói rằng hơn 800 người khác đã bị thương, nhiều xe cộ bị đốt cháy.[1] Cảnh sát đã cố gắng dập tắt vụ nổi loạn bằng đạn hơi cay, vòi rồng, xe bọc thép và rào chắn.
Tân Hoa Xã cho hay cảnh sát tin rằng những kẻ kích động đang "cố gắng tổ chức thêm nhiều vụ bạo động" ở các thành phố khác tại Tân Cương như Aksu (A Khắc Tô) và châu tự trị Kazakh Y Lê, với khoảng 200 người đang "cố gắng tụ tập" ở nhà thờ Hồi giáo Id Kah, trung tâm Kashgar (Khách Thập), nhưng đã bị cảnh sát giải tán vào buổi tối thứ Hai. Ngày hôm sau, cuộc biểu tình đã lan tới các thành phố lân cận Kashgar và bùng phát thành bạo lực.
Bạo động bùng nổ từ vụ hai người Uyghur bị những đồng nghiệp người Hán tại Thiều Quan, Quảng Đông giết hại vào ngày 25 tháng 6 năm 2009[6][7]. Án mạng xảy ra chỉ vì một tin đồn do những công nhân bất bình thêu dệt, rằng vài người Uyghur đã hiếp dâm 2 phụ nữ người Hán tại một nhà máy. Vụ bạo động tại Ürümqi bắt đầu sau một cuộc biểu tình ở đường Đại Ba Trát để phản đối cách giải quyết của chính quyền và yêu cầu một cuộc điều tra toàn diện về vụ án. Theo những lãnh đạo sống lưu vong, số người chết trong vụ án tại Quảng Đông cao hơn nhiều so với báo cáo. Mặc dù người chịu trách nhiệm về việc tung tin đồn đã bị bắt, người Uyghur buộc tội nhà chức trách thất bại trong việc bảo vệ những công nhân Uyghur và bắt giữ những người Hán nào có liên quan.
Các viên chức chính quyền trung ương, mặt khác nói rằng vụ bạo động là "tội ác bạo lực có tổ chức" được "xúi giục, chỉ đạo từ nước ngoài và tiến hành bởi những kẻ ngoài vòng pháp luật". Điều này ám chỉ Phong trào Độc lập Đông Turkestan và các lực lượng bên ngoài ủng hộ độc lập cho người Uyghur được lãnh đạo bởi bà Rebiya Kadeer, một người bất đồng chính kiến. Bà Kadeer phủ nhận những cáo buộc của chính quyền Trung Quốc rằng bà gần đây khuyến khích những người Uyghur "dũng cảm hơn" và "làm một điều gì đó lớn lao".
The New York Times
trích dẫn lời một nhân chứng rằng vụ bạo động bắt đầu sau 6 giờ chiều
ngày 5 tháng 7. Những người biểu tình đổ ra đường, đốt cháy, đập phá xe
cộ và tấn công lực lượng an ninh. Ít nhất có 1000 người Uyghur đã tham
gia khi vụ bạo động vừa mới bắt đầu, và con số này có thể sẽ tăng lên
3000 người.
Đại hội Đại biểu Uyghur Thế giới lưu vong nói cuộc biểu tình bắt đầu như một cuộc hội họp hòa bình nhằm phản đối sự phân biệt đối xử và "yêu cầu một lời giải thích" cho vụ án ở Thiều Quan[7] nhưng sau đó cuộc biểu tình chuyển sang bạo lực vì "sự tàn bạo" của cảnh sát[11] hoặc cảnh sát đã nổ súng "bừa bãi" vào đám đông[12]. Theo một nhân chứng người Hán, đụng độ xảy ra giữa cảnh sát và khoảng 3000 người Duy Ngô Nhĩ - một vài người mang theo gậy gộc và dao. Cảnh sát đã sử dụng đạn hơi cay, vòi rồng và bắn chỉ thiên để dẹp yên bạo động. Đến tối Chủ nhật, 1.434 nghi phạm có liên quan đến bạo động đã bị bắt.
Báo cáo của Tân Hoa Xã cho thấy 156 người chết (129 đàn ông và 27 phụ nữ) và 1.080 người bị thương[13] nhưng số người chết được dự báo sẽ tiếp tục tăng[14]. Thế Duy Đại hội khẳng định số người chết cao hơn, khoảng 600 người[4]. Theo thông tin từ phái chính quyền Hán, trong số 291 người bị thương được đưa vào Bệnh viện Tân Cương, 233 là người Hán, còn lại là người Uyghur[15][16], tuy nhiên các nhóm Uyghur thì nói con số người chết lớn hơn như vậy, và 90% nạn nhân là người Duy Ngô Nhĩ[17]. Trong vụ bạo loạn, 260 xe cộ bị phá hủy, bao gồm 190 xe buýt. Đồng thời xảy ra 220 vụ hỏa hoạn và 2 tòa nhà bị thiêu hủy hoàn toàn[18].
Trưa ngày 7 tháng 7 bạo lực tiếp tục xảy ra tại một loạt các địa điểm công cộng như nhà ga, bến xe tại Tân Cương[19]. Nhiều cuộc biểu tình có vũ trang do người Hán tổ chức để trả thù những người Uyghur[20]. Theo The Times, các vụ ẩu đả diễn ra thường xuyên giữa người Uyghur và người Hán sau bạo động. Cảnh sát đã sử dụng đạn hơi cay và rào chắn trong nỗ lực giải tán đám đông, đồng thời thuyết phục các công dân người Hán (qua loa phóng thanh) "bình tĩnh" và "để cảnh sát thi hành nhiệm vụ của họ". Ước tính số người Hán tham gia biểu tình thay đổi từ 300 người[21] cho đến 10.000 người[20].
Trong ngày 8 tháng 7, hàng nghìn binh lính đã được triển khai đến Tân Cương. Quân đội và cảnh sát tuần tra thường xuyên trên các phố chính ở Ürümqi. Hiện tại Ürümqi đã được kiểm soát. Trong khi đó, chủ tịch Hồ Cẩm Đào phải bỏ ngang hội nghị G8 tại Ý để trở về giải quyết[17].
Cuộc biểu tình cho thấy sự bất an của quần chúng[28] dù rằng vẫn còn sự hiện diện đông đảo của công an.[27][29][30] Ðây cũng là một thử thách cho thành phần lãnh đạo ở Bắc Kinh và nỗ lực tuyên truyền cho rằng Urumqi và các nơi khác ở Trung Quốc đang sống hòa hợp trước ngày kỷ niệm 60 năm đảng Cộng sản lên nắm quyền ở Trung Quốc, ngày 1 tháng 10 tới đây. Các vụ biểu tình của dân chúng, vì đủ mọi lý do, với hàng chục ngàn vụ xảy ra mỗi năm và ngày một lớn hơn cũng như nhiều bạo động hơn, đang làm giới lãnh đạo lo lắng. Tình trạng giới chức chính quyền tham nhũng, khoảng cách giàu nghèo ngày càng lớn và điều hành kém đang làm mất đi thế chính thống của nhà nước Trung Quốc.[31][32]
Tân Cương được lực lượng công an canh phòng cẩn mật từ khi có cuộc nổi dậy và đài truyền hình nhà nước Trung Quốc chiếu cảnh công an võ trang với dụng cụ chống biểu tình bao quanh nơi xử án. Có bảy người bị kết tội sát nhân, một số người trong nhóm này cũng bị tội đốt nhà và cướp bóc. Công tố viên đưa ra các nhân chứng, báo cáo giảo nghiệm tử thi, các hình ảnh video thu thập và các bằng chứng khác trong phiên xử có sự tham dự của khoảng 400 người.[36]
Nhưng hậu quả của nó vẫn tiếp diễn. Vụ bạo động đã tạo điều kiện để nhóm phiến quân Al-Qaeda kêu gọi tấn công các quyền lợi của Trung Quốc ở nước ngoài. Vài ngày sau vụ bạo loạn, một đoàn xe người Hán ở Algeria đã bị tấn công bởi Al-Qaeda.
Thời điểm diễn ra những vụ hành quyết không phải là quá nhanh đối với Trung Quốc, nơi hành quyết nhiều người hơn bất cứ nước nào khác. Những trường hợp nhạy cảm về chính trị thường được quyết định trong vòng vài tuần, đặc biệt khi liên hệ tới những vụ xáo trộn lớn và đe dọa tới ổn định xã hội. Hầu hết những vụ hành quyết được thực hiện bằng cách xử bắn, mặc dù vài tỉnh đã khởi sự dùng phương pháp chích thuốc độc. Trung Quốc đổ lỗi vụ bạo động cho những nhóm tranh đấu cho người Uighur ở Tân Cương bằng cách xúi giục và tổ chức bạo động, nhưng không đưa ra bằng chứng nào.
Bạo động tại Ürümqi, tháng 7 năm 2009
Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
Bạo động ở Ürümqi
Ürümqi
Ürümqi trên bản đồ Trung Quốc
|
|
|---|---|
| Địa điểm | Ürümqi, Khu tự trị dân tộc Duy Ngô Nhĩ Tân Cương,  Trung Quốc |
| Thời điểm | 5 tháng 7 năm 2009 |
| Tử vong | khoảng 156[1] |
| Bị thương | 1080 |
Bạo lực là một phần của cuộc xung đột sắc tộc đang diễn ra giữa người Hán và người Uyghur (phiên âm Hán: Duy Ngô Nhĩ) - một dân tộc gốc Turk chủ yếu theo đạo Hồi và là một trong những nhóm sắc tộc được công nhận chính thức tại Trung Quốc. Nhiều người cho rằng vụ bạo động bùng phát bởi sự bất mãn với cách giải quyết của chính quyền trung ương Trung Quốc về cái chết của hai công nhân người Uyghur tại tỉnh Quảng Đông[6][7]. Tân Hoa xã nói rằng hơn 800 người khác đã bị thương, nhiều xe cộ bị đốt cháy.[1] Cảnh sát đã cố gắng dập tắt vụ nổi loạn bằng đạn hơi cay, vòi rồng, xe bọc thép và rào chắn.
Tân Hoa Xã cho hay cảnh sát tin rằng những kẻ kích động đang "cố gắng tổ chức thêm nhiều vụ bạo động" ở các thành phố khác tại Tân Cương như Aksu (A Khắc Tô) và châu tự trị Kazakh Y Lê, với khoảng 200 người đang "cố gắng tụ tập" ở nhà thờ Hồi giáo Id Kah, trung tâm Kashgar (Khách Thập), nhưng đã bị cảnh sát giải tán vào buổi tối thứ Hai. Ngày hôm sau, cuộc biểu tình đã lan tới các thành phố lân cận Kashgar và bùng phát thành bạo lực.
Mục lục
Nguyên nhân
Tân Cương, một vùng đất rộng lớn ở Trung Á, là lãnh thổ tự trị trong Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa. Thành phần sắc tộc tại đây rất đa dạng, gồm nhiều nhóm thiểu số - 45% dân cư là người Uyghur, 40% người Hán,[8] - là sắc dân đa số tại Trung Quốc. Thủ phủ Ürümqi là một thành phố công nghiệp hóa với 2.3 triệu người, với khoảng 75% dân cư là người Hán, 15% người Uyghur, 10% thuộc về các sắc tộc khác.[9] Mâu thuẫn sắc tộc giữa người Uyghur và người Hán đã tồn tại từ nhiều thập kỷ, thỉnh thoảng bùng lên thành bạo lực sắc tộc. Một số người Uyghur tại đây tỏ ra bất mãn với sự bất bình đẳng trong mức sống và sự phân biệt đối xử giữa người Hán và người thuộc các sắc dân thiểu số.[10]Bạo động bùng nổ từ vụ hai người Uyghur bị những đồng nghiệp người Hán tại Thiều Quan, Quảng Đông giết hại vào ngày 25 tháng 6 năm 2009[6][7]. Án mạng xảy ra chỉ vì một tin đồn do những công nhân bất bình thêu dệt, rằng vài người Uyghur đã hiếp dâm 2 phụ nữ người Hán tại một nhà máy. Vụ bạo động tại Ürümqi bắt đầu sau một cuộc biểu tình ở đường Đại Ba Trát để phản đối cách giải quyết của chính quyền và yêu cầu một cuộc điều tra toàn diện về vụ án. Theo những lãnh đạo sống lưu vong, số người chết trong vụ án tại Quảng Đông cao hơn nhiều so với báo cáo. Mặc dù người chịu trách nhiệm về việc tung tin đồn đã bị bắt, người Uyghur buộc tội nhà chức trách thất bại trong việc bảo vệ những công nhân Uyghur và bắt giữ những người Hán nào có liên quan.
Các viên chức chính quyền trung ương, mặt khác nói rằng vụ bạo động là "tội ác bạo lực có tổ chức" được "xúi giục, chỉ đạo từ nước ngoài và tiến hành bởi những kẻ ngoài vòng pháp luật". Điều này ám chỉ Phong trào Độc lập Đông Turkestan và các lực lượng bên ngoài ủng hộ độc lập cho người Uyghur được lãnh đạo bởi bà Rebiya Kadeer, một người bất đồng chính kiến. Bà Kadeer phủ nhận những cáo buộc của chính quyền Trung Quốc rằng bà gần đây khuyến khích những người Uyghur "dũng cảm hơn" và "làm một điều gì đó lớn lao".
Những cuộc biểu tình ban đầu và sự leo thang
Đại hội Đại biểu Uyghur Thế giới lưu vong nói cuộc biểu tình bắt đầu như một cuộc hội họp hòa bình nhằm phản đối sự phân biệt đối xử và "yêu cầu một lời giải thích" cho vụ án ở Thiều Quan[7] nhưng sau đó cuộc biểu tình chuyển sang bạo lực vì "sự tàn bạo" của cảnh sát[11] hoặc cảnh sát đã nổ súng "bừa bãi" vào đám đông[12]. Theo một nhân chứng người Hán, đụng độ xảy ra giữa cảnh sát và khoảng 3000 người Duy Ngô Nhĩ - một vài người mang theo gậy gộc và dao. Cảnh sát đã sử dụng đạn hơi cay, vòi rồng và bắn chỉ thiên để dẹp yên bạo động. Đến tối Chủ nhật, 1.434 nghi phạm có liên quan đến bạo động đã bị bắt.
Báo cáo của Tân Hoa Xã cho thấy 156 người chết (129 đàn ông và 27 phụ nữ) và 1.080 người bị thương[13] nhưng số người chết được dự báo sẽ tiếp tục tăng[14]. Thế Duy Đại hội khẳng định số người chết cao hơn, khoảng 600 người[4]. Theo thông tin từ phái chính quyền Hán, trong số 291 người bị thương được đưa vào Bệnh viện Tân Cương, 233 là người Hán, còn lại là người Uyghur[15][16], tuy nhiên các nhóm Uyghur thì nói con số người chết lớn hơn như vậy, và 90% nạn nhân là người Duy Ngô Nhĩ[17]. Trong vụ bạo loạn, 260 xe cộ bị phá hủy, bao gồm 190 xe buýt. Đồng thời xảy ra 220 vụ hỏa hoạn và 2 tòa nhà bị thiêu hủy hoàn toàn[18].
Trưa ngày 7 tháng 7 bạo lực tiếp tục xảy ra tại một loạt các địa điểm công cộng như nhà ga, bến xe tại Tân Cương[19]. Nhiều cuộc biểu tình có vũ trang do người Hán tổ chức để trả thù những người Uyghur[20]. Theo The Times, các vụ ẩu đả diễn ra thường xuyên giữa người Uyghur và người Hán sau bạo động. Cảnh sát đã sử dụng đạn hơi cay và rào chắn trong nỗ lực giải tán đám đông, đồng thời thuyết phục các công dân người Hán (qua loa phóng thanh) "bình tĩnh" và "để cảnh sát thi hành nhiệm vụ của họ". Ước tính số người Hán tham gia biểu tình thay đổi từ 300 người[21] cho đến 10.000 người[20].
Trong ngày 8 tháng 7, hàng nghìn binh lính đã được triển khai đến Tân Cương. Quân đội và cảnh sát tuần tra thường xuyên trên các phố chính ở Ürümqi. Hiện tại Ürümqi đã được kiểm soát. Trong khi đó, chủ tịch Hồ Cẩm Đào phải bỏ ngang hội nghị G8 tại Ý để trở về giải quyết[17].
Vụ đâm kim chích và biểu tình
Nhiều nhóm người xuất hiện khắp nơi trong thành phố Urumqi dùng kim chích đâm người gốc Hán bắt đầu ngày 17/8, 21 người đã bị bắt.[22] 476 người xin chữa trị vì bị đâm, tuy rằng chỉ có 89 người có dấu hiệu rõ ràng là bị kim chích.[23] Tuy nguyên do của các cuộc tấn công này không được cho biết, đại đa số các nạn nhân, 433 người, là thành phần Hán tộc, với những người còn lại thuộc tám chủng tộc khác.[24] Ðiều này có vẻ xác nhận rằng cuộc tấn công xảy ra vì lý do chủng tộc và cũng cho thấy sự bất ổn trong thành phố. Người dân lo sợ về các vụ đâm bằng kim chích này một phần có thể vì Tân Cương là nơi có mức nhiễm vi khuẩn bệnh si-đa cao nhất ở Trung Quốc,[25] chừng 25.000 trường hợp được báo cáo năm 2008. Tình trạng này xảy ra vì người nghiện dùng chung kim chích ma túy. Ngày 3/9, theo những người sống gần trung tâm thành phố, hàng trăm, hay có thể là hàng ngàn người Hán biểu tình tuần hành trong thành phố,[26] mang theo quốc kỳ Trung Quốc, đòi hỏi giới chức đảng bộ địa phương phải từ chức và hô lớn khẩu hiệu đòi "trừng phạt nặng nề bọn du đãng" - ám chỉ thành phần bạo động ngày 5/7.[27]Cuộc biểu tình cho thấy sự bất an của quần chúng[28] dù rằng vẫn còn sự hiện diện đông đảo của công an.[27][29][30] Ðây cũng là một thử thách cho thành phần lãnh đạo ở Bắc Kinh và nỗ lực tuyên truyền cho rằng Urumqi và các nơi khác ở Trung Quốc đang sống hòa hợp trước ngày kỷ niệm 60 năm đảng Cộng sản lên nắm quyền ở Trung Quốc, ngày 1 tháng 10 tới đây. Các vụ biểu tình của dân chúng, vì đủ mọi lý do, với hàng chục ngàn vụ xảy ra mỗi năm và ngày một lớn hơn cũng như nhiều bạo động hơn, đang làm giới lãnh đạo lo lắng. Tình trạng giới chức chính quyền tham nhũng, khoảng cách giàu nghèo ngày càng lớn và điều hành kém đang làm mất đi thế chính thống của nhà nước Trung Quốc.[31][32]
Nhận định
Theo tiến sĩ Nguyễn Văn Huy viết cho BBC, sự phân biệt sắc tộc tại Tân Cương đã bắt nguồn từ lâu đời, khi người Hán đến Tân Cương ngày càng đông và được nâng đỡ để nắm gần hết lợi quyền tại đây, gây nên sự chênh lêch lớn về giàu nghèo giữa 2 sắc tộc, và vì người Uyghur không muốn trở thành thiểu số và tiếp tục bị phân biệt đối xử trên chính quê hương của họ. Do đó, các tổ chức khủng bố như Al-Qaeda, Taliban và các nhóm phiến quân Hồi giáo quá khích đã nhân cơ hội kích động một số người Uyghur cực đoan để gây bạo động trong khi Trung Quốc lại cho đó là do người Uyghur muốn ly khai và càng tăng cường siết chặt kiểm soát[33]. Thêm vào đó, một vài nhận định khác lại cho rằng nó rất giống với vụ bạo động Tây Tạng một năm trước về số lượng, tuy thời gian không kéo dài so với cách đây một năm, nhưng cũng đủ để khẳng định về sự bất ổn liên tục ở cả Tây Tạng và Tân Cương, hai tỉnh rộng lớn ở miền Tây Trung Quốc.Phản ứng
Trong nước
Ngày 25 tháng 8, 2009, Chủ tịch nhà nước Trung Quốc Hồ Cẩm Đào lần đầu tiên đến viếng thăm Tân Cương sau vụ bạo động chủng tộc đẫm máu vào tháng 7/2009, ra lệnh cho các giới chức chính quyền địa phương và lực lượng an ninh phải chú trọng vào việc duy trì an ninh trật tự và ổn định xã hội trong vùng và cảnh cáo rằng thành phần đòi ly khai "thế nào cũng thất bại." Ðài truyền hình trung ương nhà nước Trung Quốc chiếu hình ảnh Hồ Cẩm Ðào gặp gỡ đại diện các sắc tộc và dân chúng địa phương, viếng thăm nhà máy và nói chuyện với binh sĩ. Hồ Cẩm Ðào ra lệnh cho giới hữu trách phải "coi việc giữ gìn ổn định xã hội là ưu tiên hàng đầu và duy trì sức mạnh để bảo đảm thắng lợi trong cuộc đấu tranh duy trì ổn định ở Tân Cương," Hồ Cẩm Ðào nói với các binh sĩ và công an từng tham gia trấn áp bạo loạnCộng đồng quốc tế
Afghanistan:
Chính phủ Afghanistan "ủng hộ sự toàn vẹn lãnh thổ và chủ quyền của
Trung Quốc", theo tuyên bố của Bộ Ngoại giao. Afghanistan đang theo sát
tình hình và tin rằng Trung Quốc có thể "giải quyết vấn đề phù hợp với
lợi ích quốc gia".
Algeria: Một đoàn xe người Hán đã bị Al-Qaeda tấn công khiến 24 cảnh sát thiệt mạng.
Ấn Độ: Chính phủ Ấn Độ kêu gọi Trung Quốc "tôn trọng quyền lợi của các sắc dân thiểu số ở cả Tây Tạng
lẫn Tân Cương", và thúc giục cả hai bên kiềm chế. Nhiều tín đồ Hồi giáo
Ấn Độ đã biểu tình rầm rộ ở nhiều nơi trên Ấn Độ với khẩu ngữ "tẩy chay
Trung Quốc" và "bảo vệ người anh em Hồi giáo Uyghur".
Argentina: Tổng thống Cristina Fernández de Kirchner
kêu gọi Trung Quốc và người Duy Ngô Nhĩ "dừng sự thù địch với nhau",
song cũng kêu gọi Trung Quốc "cải thiện chính sách với sắc dân thiểu số ở
Tân Cương".
Belarus:
Bộ Ngoại giao lấy làm tiếc cho những thiệt hại về người và của trong
vùng, và hi vọng nhà chức trách Trung Quốc sẽ thực hiện các biện pháp
nhằm bình ổn lại tình hình.
Brasil: Tổng thống Brasil Lula da Silva
và chính phủ Brasil khẳng định Trung Quốc "sẽ kiểm soát được tình hình ở
Tân Cương", song cũng cảnh báo Trung Quốc "phải chấm dứt những hành
động tàn bạo ở Tân Cương". Cộng đồng người Liban theo đạo Hồi ở Brasil đã biểu tình phản đối tại đại sứ quán Trung Quốc ở Rio de Janeiro.
Canada: Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Canada Lawrence Cannon "Yêu cầu đối thoại và sự thiện chí để giải quyết các bất bình, đồng thời đề phòng tình hình có thể xấu đi".
Đức: Thủ tướng Angela Merkel kêu gọi một giải pháp hòa bình cho vụ bạo động. Bà tôn trọng Chính sách một Trung Quốc nhưng cũng có nghĩa là tôn trọng quyền của các dân tộc thiểu số. Hai chai xăng đã được ném vào Tòa lãnh sự Trung Quốc ở München bởi những người không rõ danh tính.
Hà Lan: Đại sứ quán Trung Quốc đã bị tấn công bởi những người hoạt động chính trị người Duy Ngô Nhĩ.
Họ đập vỡ cửa sổ bằng gạch và đốt cờ Trung Quốc. 39 người vẫn bị giam
giữ trong số 142 người bị bắt. Trung Quốc sau đó đã phải đóng cửa đại sứ
quán cả ngày.
Hoa Kỳ: Phát ngôn viên Nhà Trắng Robert Gibbs
nói rằng Hoa Kỳ lấy làm tiếc về thiệt hại nhân mạng ở Tân Cương, đồng
thời quan ngại sâu sắc và kêu gọi tất cả các bên kiềm chế. Phát ngôn
viên Bộ Nhà nước Ian Kelly
phát biểu "Điều quan trọng là các nhà chức trách Trung Quốc đã hành
động để lập lại trật tự và đề phòng bạo lực tiếp diễn". Mấy ngày sau,
đại sứ quán Trung Quốc ờ Los Angeles đã bị tấn công.
Iran: Ngoại trưởng Manuchehr Motaki chia sẻ mối quan ngại của Thổ Nhĩ Kỳ và Tổ chức Hội nghị Hồi giáo(OIC), qua đó yêu cầu chính phủ Trung Quốc tôn trọng quyền của người dân Hồi giáo tại Tân Cương.
Kazakhstan: Nhà chức trách Kazakhstan tạm dừng cấp visa cho công dân vào Tân Cương, trong một thỏa thuận với Trung Quốc.
Kyrgyzstan: Chính phủ Kyrgyzstan đã chuẩn bị đương đầu với "dòng người tị nạn" và thắt chặt kiểm soát biên giới.
Liên đoàn Ả Rập: Các nước trong khối Ả Rập đã mạnh tay chỉ trích chính quyền Trung Quốc. Chủ tịch khối Nabil El Arabi
đã cực lực lên án Trung Quốc "đàn áp người Hồi giáo" ở Tân Cương, và
yêu cầu Trung Quốc "tôn trọng văn hóa Hồi giáo" ở vùng này. Biểu tình
chống Trung Quốc đã bùng phát khắp các nước Ả Rập: Liban, Qatar, Kuwait, Sudan, Ai Cập, Algeria, Palestine, Syria, Iraq, UAE, Oman, Maroc, Tunisia, Libya và Yemen.
Liên hiệp Vương quốc Anh và Bắc Ireland: Thủ tướng Gordon Brown đã thúc giục cả hai bên kiềm chế.
Liên minh Châu Âu: Bà Catherine Ashton
tỏ ra quan ngại về tình hình bạo lực ở Tân Cương, và nhấn mạnh Trung
Quốc "phải đảm bảo cho cộng đồng người Duy Ngô Nhĩ ở Tân Cương".
Na Uy: Khoảng 100 người Uyghur đã biểu tình bên ngoài đại sứ quán Trung Quốc ở Oslo.
11 người đã bị bắt và một trong số đó đang cố trèo lên hàng rào đại sứ
quán. Tất cả đã được thả tự do sau đó mà không bị cáo buộc gì cả.
Nga: Ngoại trưởng Sergey Lavrov nói vụ bạo động là việc nội bộ của Trung Quốc, nhưng Tổng thống Dmitry Medvedev đã lớn tiếng chỉ trích chính sách tôn giáo, dân số của Trung Quốc, mặc dù khá tôn trọng quyền lợi của Trung Quốc ở Tân Cương.
Nhật Bản: Phó bộ trưởng Ngoại giao Mitoji Yabunaka trong phản ứng về sự kiện nói rằng "Chính phủ Nhật đang để ý sát sao vụ việc và quan ngại về tình hình bạo lực tại Tân Cương".
Pakistan:
Chính phủ Pakistan khẳng định vụ bạo động Tân Cương "sẽ không gây ảnh
hưởng tới quan hệ hai nước", và cáo buộc các phần tử ly khai người Duy
Ngô Nhĩ "cố tình làm mất ổn định Trung Quốc".
Pháp: Người phát ngôn Bộ ngoại giao Eric Chevallier bày tỏ quan ngại về các sự kiện đang diễn ra, "và châu Âu sẽ có phản ứng lại".
Romania: Chính phủ Romania đã cảnh báo công dân nước mình "tránh đi du lịch Tân Cương", và kêu gọi 2 bên kiềm chế.
Serbia:
Bộ Ngoại giao ủng hộ những nỗ lực của Trung Quốc nhằm khôi phục lại
trật tự ở Tân Cương và tuyên bố phản đối chủ nghĩa ly khai.
Thổ Nhĩ Kỳ: Bộ trưởng tài chính Thổ Nhĩ Kỳ Nihat Ergün đã kêu gọi tẩy chay hàng hóa Trung Quốc vì vụ bạo động có liên quan tới người gốc Thổ, trong khi Thủ tướng Recep Tayyip Erdoğan đã gọi vụ bạo lực ở Tân Cương là "diệt chủng". Hàng ngàn người dân Thổ Nhĩ Kỳ và người Duy Ngô Nhĩ vốn có thiện cảm với người Thổ đã biểu tình lớn ở trước đại sứ quán Trung Quốc ở Istanbul
và vài nơi khác, giương những biểu ngữ mang tên "đà đảo Trung Quốc diệt
chủng" và "hãy dừng ngay hành động diệt chủng người Duy Ngô Nhĩ".
Thụy Điển: Bộ trưởng ngoại giao Thụy Điển Carl Bildt kêu gọi cả 2 bên kiềm chế và nhấn mạnh rằng người Hán và người Uyghur "nên dừng sự thù địch với nhau".
Thụy Sĩ:
Bộ Ngoại giao Thụy Sĩ kêu gọi cả hai bên kiềm chế, bày tỏ quan ngại về
sự việc và gửi lời chia buồn tới gia đình các nạn nhân. Đồng thời hối
thúc Trung Quốc tôn trọng tự do ngôn luận và tự do báo chí.
Trung Hoa Dân Quốc (Đài Loan): Chính phủ không đưa ra bất cứ phản ứng chính thức nào nhưng hi vọng tình hình sẽ được giải quyết theo một "cách thỏa đáng".
Úc: Thủ tướng Kevin Rudd
đã nghe "các báo cáo đáng lo ngại" về bạo lực ở Tân Cương và thúc giục
các bên kiềm chế để đem lại một "sự hòa giải cho các trở ngại".
Uzbekistan: Tổng thống Islam Karimov
khẳng định vụ bạo lực Tân Cương "sẽ không gây ảnh hưởng ngoại giao
Uzbekistan-Trung Quốc", song cũng yêu cầu Trung Quốc "tôn trọng người
Uzbek đang sống ở Trung Quốc", mặc dù cộng đồng người Uzbek thiểu số ở
Trung Quốc không tham gia vụ bạo loạn này.
Việt Nam: Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Lê Dũng
nói "Việt Nam đang theo dõi sát sao tình hình và tin rằng chính phủ
Trung Quốc đang áp dụng các biện pháp phù hợp để lập lại trật tự công
cộng và sự ổn định".
Ý: Tổng thống Giorgio Napolitano đã đưa ra vấn đề nhân quyền tại cuộc họp báo với Chủ tịch Trung Quốc Hồ Cẩm Đào.
Ông nói cả hai bên đã đồng ý rằng "Những tiến bộ kinh tế và xã hội đạt
được ở Trung Quốc đang đặt ra những yêu cầu mới về giới hạn nhân quyền".
Hậu quả lâu dài
Ngày 12 tháng 10, một tòa án ở vùng Tân Cương tuyên án tử hình sáu người đàn ông về tội sát nhân và các tội khác gây ra trong thời gian có cuộc nổi dậy. Bị cáo thứ bảy lãnh án tù chung thân.[34] Ðây là những bản án đầu tiên cho hàng chục các nghi can bị bắt sau vụ nổi dậy. Các bản án này có vẻ nhằm xoa dịu sự phẫn nộ của người Hán, biểu tình ở Urumqi để đòi hỏi phải nhanh chóng có biện pháp trừng phạt người Uighur. Tuy nhiên, một nhà tranh đấu Uighur lưu vong nói điều này sẽ chỉ làm tình trạng căng thẳng chủng tộc trầm trọng hơn. Có 21 người, đa số là người thiểu số Uighur, bị truy tố về nhiều tội, kể cả giết người và phóng hỏa.[35]Tân Cương được lực lượng công an canh phòng cẩn mật từ khi có cuộc nổi dậy và đài truyền hình nhà nước Trung Quốc chiếu cảnh công an võ trang với dụng cụ chống biểu tình bao quanh nơi xử án. Có bảy người bị kết tội sát nhân, một số người trong nhóm này cũng bị tội đốt nhà và cướp bóc. Công tố viên đưa ra các nhân chứng, báo cáo giảo nghiệm tử thi, các hình ảnh video thu thập và các bằng chứng khác trong phiên xử có sự tham dự của khoảng 400 người.[36]
Nhưng hậu quả của nó vẫn tiếp diễn. Vụ bạo động đã tạo điều kiện để nhóm phiến quân Al-Qaeda kêu gọi tấn công các quyền lợi của Trung Quốc ở nước ngoài. Vài ngày sau vụ bạo loạn, một đoàn xe người Hán ở Algeria đã bị tấn công bởi Al-Qaeda.
Hành quyết 9 người
Ngày 9 tháng 11, Trung Quốc hành quyết chín người đàn ông, trong đó có tám người Uighur, vì những tội phạm mà họ bị cáo buộc trong vụ bạo động. Họ là những người đầu tiên bị hành quyết trong vụ bạo động chủng tộc tệ hại nhất ở Trung Quốc từ nhiều thập niên nay. Dịch vụ tin Trung Quốc của nhà nước báo cáo rằng chín người trên bị hành quyết sau một cuộc duyệt xét cuối cùng của Tòa án Nhân dân Tối cao, nhưng không nói ngày giờ cụ thể hoặc các chi tiết khác. Các báo cáo trước đó xác nhận những tử tội gồm tám người Uighur và một người Hán.Thời điểm diễn ra những vụ hành quyết không phải là quá nhanh đối với Trung Quốc, nơi hành quyết nhiều người hơn bất cứ nước nào khác. Những trường hợp nhạy cảm về chính trị thường được quyết định trong vòng vài tuần, đặc biệt khi liên hệ tới những vụ xáo trộn lớn và đe dọa tới ổn định xã hội. Hầu hết những vụ hành quyết được thực hiện bằng cách xử bắn, mặc dù vài tỉnh đã khởi sự dùng phương pháp chích thuốc độc. Trung Quốc đổ lỗi vụ bạo động cho những nhóm tranh đấu cho người Uighur ở Tân Cương bằng cách xúi giục và tổ chức bạo động, nhưng không đưa ra bằng chứng nào.
Liên hệ
Theo những nhà chính trị học trên thế giới, vụ bạo động ở Tân Cương có nhiều nét rất giống với vụ bạo động Tây Tạng cách đây một năm trước, khi mâu thuẫn dẫn đến bùng phát bạo lực bắt nguồn từ chính sách của Trung Quốc với 2 vùng này mà bị cho là chính sách "Hán hóa" 2 vùng này, khiến mâu thuẫn sắc tộc này sinh và bùng phát thành xung đột và bạo lực. Chính vì lý do này mà nhiều vụ bạo lực đã bùng phát liên tiếp ở cả 2 vùng, song nó vẫn gây nhiều tranh cãi. Thêm nữa, việc Trung Quốc cấm cửa giới báo chí vào khu vực này cũng gây ra khó khăn cho việc xác định nguyên nhân vì sao bạo lực bùng phát dữ dội ở 2 vùng này. Điều đấy khiến cho Tây Tạng và Tân Cương đã cùng lúc trở thành những miền đất đáng sợ nhất Trung Quốc và thế giới gần đây.Chú thích
- ^ a ă â Bạo loạn đẫm máu tại Trung Quốc làm chết 156 người
- ^ Epstein, Gady (5 tháng 7 năm 2009). “Uighur Unrest”. Forbes. Bản gốc lưu trữ ngày 26 tháng 5 năm 2012. Truy cập ngày 5 tháng 7 năm 2009.
- ^ Agencies (5 tháng 7 năm 2009). “Civilians die in China riots”. Al Jazeera. Truy cập ngày 5 tháng 7 năm 2009.
- ^ a ă “China's Xinjiang hit by violence”. BBC News. 6 tháng 7 năm 2009. Truy cập ngày 6 tháng 7 năm 2009.
- ^ Macartney, Jane (5 tháng 7 năm 2009). “China in deadly crackdown after Uighurs go on rampage”. The Times. Truy cập ngày 5 tháng 7 năm 2009.
- ^ a ă Wong, Edward (5 tháng 7 năm 2009). “Riots in Western China Amid Ethnic Tension”. The New York Times. Truy cập 5-72009.
- ^ a ă â Reuters (5 tháng 7 năm 2009). “China calls Xinjiang riot a plot against its rule”.
- ^ 2000年人口普查中国民族人口资料，民族出版社，2003/9 (ISBN 7-105-05425-5)
- ^ People's Republic of China Census, 2000. Numbers have likely changed since then.
- ^ The Globe and Mail: New Frontier, same problems
- ^ Demick, Barbara (6 tháng 7 năm 2009). “140 slain as Chinese riot police, Muslims clash in northwestern city”.
- ^ Barriaux, Marianne (6 tháng 7 năm 2009). “Three die during riots in China's Xinjiang region: state media”. AFP.
- ^ “Death toll in Xinjiang riot rises to 156”. Tân Hoa xã. 7-72009.
- ^ Kuhn, Anthony; Block, Melissa (6 tháng 7 năm 2009). “China Ethnic Unrest kills 156”. All Things Considered. National Public Radio. Truy cập ngày 6 tháng 7 năm 2009.
- ^ “Death toll in Xinjiang riot rises to 140, still climbing”. Xinhua. 6 tháng 7 năm 2009. Truy cập ngày 6 tháng 7 năm 2009.
- ^ “Recalling the nightmare: witnesses' account of Xinjiang riot”. Tân Hoa xã. 6 tháng 7 năm 2009.
- ^ a ă Lính Trung Quốc tràn ngập Tân Cương
- ^ July 2009/190318165293.shtml “乌鲁木齐暴力事件已致140人死亡 数百疑犯被抓”. Sina.com (bằng tiếng Trung). 6 tháng 7 năm 2009.
- ^ Angry Uighurs defy Chinese police
- ^ a ă “Han Chinese mob takes to the streets in Urumqi in hunt for Uighur Muslims”. The Telegraph. 7 tháng 7 năm 2009.
- ^ China's Xinjiang province put under curfew. CBC. 7-7-2009
- ^ http://news.xinhuanet.com/english/2009-09/04/content_11992622.htm
- ^ http://www.economist.com/world/asia/displaystory.cfm?story_id=14413290
- ^ http://english.cctv.com/program/chinatoday/20090907/101680.shtml
- ^ http://edition.cnn.com/2009/WORLD/asiapcf/09/05/china.urumqi.unrest/index.html
- ^ http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/8237259.stm
- ^ a ă http://english.aljazeera.net/news/asia-pacific/2009/09/2009954184928330.html
- ^ http://www.rfa.org/english/news/uyghur/newprotests-09032009122558.html
- ^ http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/8238768.stm
- ^ http://news.xinhuanet.com/english/2009-09/04/content_11996758.htm
- ^ http://news.xinhuanet.com/english/2009-09/05/content_12001223.htm
- ^ http://english.aljazeera.net/news/asia-pacific/2009/09/20099510166606363.html
- ^ Từ Tân Cương tới Biển Đông
- ^ http://news.xinhuanet.com/english/2009-10/12/content_12217174.htm
- ^ http://www.guardian.co.uk/world/2009/oct/12/china-uighur-riot-sentencing
- ^ http://www.hrw.org/en/news/2009/10/15/china-xinjiang-trials-deny-justice
Liên kết ngoài
- Video Bạo loạn ở Tân Cương
- Dân mạng TQ bàn vụ Tân Cương
- Lính Trung Quốc tràn ngập Tân Cương
- Từ Tân Cương tới Biển Đông
Thể loại:
Video yêu thích
http://www.youtube.com/user/hoangkimvietnam
Trở về trang chính
Hoàng Kim, hoangkim, hoangkimvietnam, Ngọc Phương Nam, Chào ngày mới Thung dung, Dạy và học, Cây Lương thực, Tin Nông nghiệp Việt Nam, Food Crops, Cassava in Vietnam, Khát khao xanh, Dayvahoc,Học mỗi ngày, Danh nhân Việt , Food Crops News, Điểm chính, CNM365, Kim LinkedIn, KimTwitter, KimFaceBook Đọc lại và suy ngẫm, Việt Nam tổ quốc tôi, Tình yêu cuộc sống, Thơ cho con
Video yêu thích
http://www.youtube.com/user/hoangkimvietnam
Trở về trang chính
Hoàng Kim, hoangkim, hoangkimvietnam, Ngọc Phương Nam, Chào ngày mới Thung dung, Dạy và học, Cây Lương thực, Tin Nông nghiệp Việt Nam, Food Crops, Cassava in Vietnam, Khát khao xanh, Dayvahoc,Học mỗi ngày, Danh nhân Việt , Food Crops News, Điểm chính, CNM365, Kim LinkedIn, KimTwitter, KimFaceBook Đọc lại và suy ngẫm, Việt Nam tổ quốc tôi, Tình yêu cuộc sống, Thơ cho con
No comments:
Post a Comment