CNM365 Chào ngày mới 13 tháng 4 Wikipedia Ngày này năm xưa Tết Campuchia, Lào, Myanmar, Thái Lan. Năm 1204 – Thập tự quân chiếm kinh thành Constantinopolis trong Thập tự chinh thứ tư, kết thúc tạm thời Đế quốc Đông La Mã. Năm 1941 – Hiệp ước Xô-Nhật được ký kết tại Moskva, đảm bảo tính trung lập giữa Liên Xô và Nhật Bản trong Thế chiến thứ hai. Năm 1987 – Bản tuyên bố Liên minh Trung- Bồ được ký tại Bắc Kinh, theo đó Bồ Đào Nha giao quyền cai quản Ma Cao cho Trung Quốc vào năm 1999. Năm 1997 – Tiger Woods (hình) trở thành người trẻ tuổi nhất giành chiến thắng trong giải đấu golf chuyên nghiệp Masters Tournament ở tuổi 21.
Tiger Woods
Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
 |
|
| Personal Information | |
|---|---|
| Ngày sinh | 30 tháng 12, 1975 Cypress, California |
| Chiều cao | 6 ft 1 in (1,85 m) |
| Cân nặng | 185 lb (84 kg) |
| Quốc tịch |  Hoa Kỳ |
| Vợ | Elin Nordegren (2004-nay) |
| Con | Sam Alexis (sinh 18 tháng 6, 2007) |
| Cư trú tại | Windermere, Florida |
| Trường | Stanford University (two years) |
| Career | |
| Trở thành VDV chuyên nghiệp năm | 1996 |
| Giải đấu hiện tham dự | PGA Tour (từ 1996) |
| Thành tích | 81 (PGA Tour: 59, other individual: 20, 2-man team: 2) |
| Major Championship Wins (14) | |
| Masters | (4) 1997, 2001, 2002, 2005 |
| U.S. Open | (3) 2000, 2002, 2008 |
| British Open | (3) 2000, 2005, 2006 |
| PGA | (4) 1999, 2000, 2006, 2007 |
| Awards listed here | |
Trong những thành tích của mình, Woods đang giữ vị trí số một trong bảng xếp hạng thế giới với kỉ lục chiến thắng trong nhiều tuần liên tiếp nhất đồng thời với tổng số tuần nhiều nhất. Anh đã được trao giải thưởng PGA Tour Player of the Year với một kỉ lục là 8 lần và dẫn đầu danh sách tiền thưởng 7 lần (chỉ sau có kỉ lục của Jack Nicklaus một lần), anh đã được bầu chọn là vận động viên của năm bởi AP 4 lần, một kỉ lục chỉ có anh và Lance Armstrong lập được.
Woods, một người đa chủng tộc, được tôn vinh như là người đã thúc đẩy làn sóng yêu thích môn thể thao golf. Woods giúp tăng số khán giả cũng như tỉ lệ xem đài đồng thời tạo nên những sự thích thú với khán giả thuộc mọi tầng lớp văn hóa.
Tiểu sử
Eldrick "Tiger" Woods sinh ngày 30 tháng 12, 1975 tại Cypress, California với bố là Earl Dennison Woods và mẹ là Kultida Woods. Anh là con duy nhất của hai người, nhưng lại có những người anh cùng cha khác mẹ là Earl Jr. (1955) and Kevin (1957) và một người chị cùng cha khác mẹ, Royce (1958), 3 người con này là kết quả của cuộc hôn nhân đầu tiên giữa bố Woods và bà vợ đầu của ông, Barbara Woods Gray. Earl (bố Tiger Woods), một đại tá quân đội Mỹ và một cựu binh trong chiến tranh Việt Nam, là một người lai giữa người Mỹ gốc Phi (50%), người Trung Quốc (25%), và người Mỹ bản địa (25%). Mẹ anh, Kultida, xuất thân từ Thái Lan, là người lai giữa người Thái Lan (50%), Trung Quốc (25%) và Hà Lan (25%). Điều này khiến Woods có 1/4 dòng máu người Trung Quốc, 1/4 của người Thái lan, 1/4 của người Mỹ gốc Phi, 1/8 của người Mỹ bản địa và 1/8 dòng máu Hà Lan. Woods tự coi mình là thuộc chủng tộc Cablinasian (anh ghép từ tên 5 chủng tộc trong Tiếng Anh: Caucasian, Black, American-Indian, and Asian).Woods là người theo đạo Phật và tên của anh được lấy từ tên người bạn quân nhân Việt Nam của bố anh, Vương Dang Phong, người khiến bố Woods đã đặt tên cho anh cái nickname là Tiger. Sau này cái tên Tiger Woods đã trở nên quen thuộc, thời điểm mà anh nổi lên ở tầm quốc gia với giải trẻ và nghiệp dư cũng là lúc anh được biết đến với cái tên đơn giản "Tiger Woods". Tiger Wood lớn lên tại quận Cam, và học ở trường Western High tại Anaheim.
 |
Bài viết tiểu sử này vẫn còn sơ khai. Bạn có thể giúp Wikipedia bằng cách mở rộng nội dung để bài được hoàn chỉnh hơn. |
 |
Wikimedia Commons có thêm thể loại hình ảnh và tài liệu về Tiger Woods |
Thể loại:
Đế quốc Đông La Mã (Tiếng Hy Lạp cổ: Βασιλεία Ῥωμαίων, phiên âm: Basileia Rhōmaiōn, tiếng Latinh: Imperium Romanum tạm dịch là "Đế quốc La Mã") còn được gọi Đế quốc Byzantium, Đế quốc Byzantine, Đế quốc Byzance[2] hay Đế quốc Hy Lạp[3][4] là một đế quốc tồn tại từ năm 330 đến năm 1453, đóng đô ở Constantinopolis. Trước khi thành lập, phạm vi của Đế quốc Đông La Mã trước đây nằm trong lãnh thổ của Đế quốc La Mã. Năm 330, khi Constantinus I, con của hoàng đế Constantius, nắm quyền trị vì và dời đô từ thành La Mã
về Constantinopolis, được xem là thời điểm thành lập đế quốc Đông La
Mã. Khi ông qua đời, đế quốc bị các con trai ông phân chia thành Đông và
Tây. Sau khi vị hoàng đế cuối cùng của đế quốc phía tây là Romulus Augustus bị một thủ lĩnh người Giéc-man hạ bệ, đế quốc Tây La Mã sụp đổ. Nhưng đế quốc phía đông vẫn tiếp tục phát triển, trở thành một cường quốc có vai trò quan trọng ở châu Âu và được xem là một trong những trung tâm đạo Ki-tô lúc bấy giờ.
Không thấy một tư liệu chính xác nào về sự khởi đầu của đế quốc Đông La Mã. Một vài ý kiến cho rằng đế quốc này được thành lập dưới thời cai trị của Hoàng đế Diocletianus (284–305), người đã chia đế quốc La Mã thành hai nửa đông và tây.[5] Một vài người lại nói rằng đế quốc bắt đầu vào thời của Constantinus I, vị hoàng đế đầu tiên đóng đô tại Constantinopolis.[Chú thích 1] Những ý kiến khẳng định vào thời trị vì của Hoàng đế Theodosius I (379–395) hoặc theo sau cái chết của ông vào năm 395. Một vài người cho vào thời điểm xa hơn vào năm 476 khi đế quốc phía tây sụp đổ. Nhưng hiện nay tư liệu khá chính xác là vào năm 330, khi Constantinus I thành lập tân đô Constantinopolis dưới sự phát triển vượt bậc của văn hóa Ki-tô giáo và thời kỳ văn hóa chịu ảnh hưởng Hy Lạp (quá trình Hy Lạp hóa văn hóa).[7] Đế quốc Đông La Mã đã tồn tại hơn một ngàn năm, từ thế kỷ thứ 4 cho đến năm 1453. Trong thời gian tồn tại của nó, Đông La Mã vẫn là một trong những cường quốc kinh tế, văn hóa, và quân sự lớn mạnh nhất ở châu Âu, bất chấp những thất bại và mất mát lãnh thổ, đặc biệt là trong cuộc Chiến tranh La Mã-Ba Tư và Chiến tranh Ả Rập-Đông La Mã. Đế quốc sau đó đã phục hưng dưới triều đại Macedonia, một lần nữa Đông La Mã vươn lên thành liệt cường hàng đầu của vùng Đông Địa Trung Hải vào cuối thế kỷ thứ 10, đối địch với Nhà Fatima của người Hồi giáo.[4]
Tuy nhiên, sau năm 1071, nhiều lãnh đổ ở Tiểu Á - trung tâm của đế quốc, bị người Thổ Nhĩ Kỳ Seljuk chiếm đoạt. Mặc dù Vương triều nhà Komnenos đã giành lại một số đất đai và hưng thịnh lại Đế quốc trong một thời gian ngắn trong thế kỷ thứ 12, sau khi Hoàng đế Andronikos I Komnenos qua đời và Vương triều Komnennos cáo chung ở cuối thế kỷ thứ 12, một lần nữa Đế quốc lâm vào suy vong. Đế quốc Đông La Mã bị cuộc Thập tự chinh lần thứ tư giáng một đòn chí mạng vào năm 1204, khiến Đế quốc bị giải thể và các lãnh thổ La Tinh và Hy Lạp thuộc Đông La Mã bị chia cắt.
Vào năm 1261, kinh đô Constantinopolis được giải phóng và Đế quốc Đông La Mã trung hưng, thế nhưng dưới triều các hoàng đế nhà Palaiologos, Đông La Mã chỉ còn là một trong nhiều quốc gia nhỏ đối địch nhau ở khu vực, trong suốt 200 năm tồn tại cuối cùng của nó. Tuy nhiên, trong giai đoạn này, nền văn hóa của Đế quốc sinh sôi nảy nở.[3] Các cuộc biến loạn cung đình xảy ra liên tiếp trong thế kỷ 14 tiếp tục hủy hoại sự thịnh vượng của Đế quốc Đông La Mã, trong khi các lãnh thổ còn lại của Đông La Mã lần lượt bị lấy mất trong cuộc Chiến tranh Đông La Mã-Ottoman, mà đỉnh điểm là sự thất thủ của Constantinopolis và các vùng lãnh thổ còn lại bị Đế quốc Ottoman chinh phục vào thế kỷ thứ 15.[8]
Đế chế Byzantine còn được cư dân của nó gọi là "Đế quốc La Mã", "Đế quốc của người La Mã" (tiếng Latin: Imperium Romanum, Imperium Romanorum; tiếng Hy Lạp: Βασιλεία τῶν Ῥωμαίων Basileia tấn Rhōmaiōn, Ἀρχὴ τῶν Ῥωμαίων Archē tōn Rhōmaiōn), "Romania "(tiếng Latin: Romania, tiếng Hy Lạp: Ῥωμανία Rhōmania), [Chú thích 2] " Cộng hòa La Mã "(tiếng Latin: Res publica Romana, tiếng Hy Lạp: Πολιτεία τῶν Ῥωμαίων Politeia tōn Rhōmaiōn), "Graikia" (tiếng Hy Lạp: Γραικία), và cũng như "Rhōmais" (tiếng Hy Lạp:. Ῥωμαΐς)[13]
Đế chế Byzantine được biết đến như là Đế quốc La Mã bởi các cư dân của nó,[14] mặc dù đế quốc gia đa sắc tộc trong phần lớn lịch sử của nó và vẫn bảo vệ các truyền thống La Mã-Hy Lạp,[15] nó thường được biết đến bởi những người đương thời của phương Tây và phương Bắc như là Đế chế của người Hy Lạp do sự chiếm ưu thế ngày càng tăng của các thành phần người Hy Lạp.[16] Việc sử dụng thuật ngữ Đế chế của người Hy Lạp (tiếng Latin: Imperium Graecorum) ở phương Tây để ám chỉ Đế quốc Đông La Mã cũng có ngụ ý như một sự từ chối công nhận đế chế là kế thừa của Đế quốc La Mã.[17] Những tuyên bố của Đông La Mã rằng họ là kẻ thừa kế chính thống của Đế chế La Mã đã gây ra nhiều tranh cãi ở phương Tây vào thời của Hoàng hậu Đông La Mã Irene của Athena.[18]
Do sự đăng quang của Charlemagne như là Imperator Augustus trong năm 800 khi thấy ngôi vị Hoàng đế của Đế chế La Mã bị bỏ trống với sự trợ giúp của Giáo hoàng Lêô III, người cần giúp đỡ để chống lại kẻ thù của mình ở Roma. Bất cứ lúc nào Đức Giáo hoàng hoặc những người cai trị ở phương Tây khi cần sử dụng tên La Mã để chỉ phía Đông La Mã, họ ưa thích dùng thuật ngữ Imperator Romaniæ,[19] một danh hiệu mà người phương Tây chỉ sử dụng để gọi Charlemagne và những người kế nhiệm ông. Ban đầu thì người ta cứ nghĩ rằng cái danh hiệu này chỉ là một cái tên hão nhưng thực chất hậu quả của nó là cực kỳ khủng khiếp, vì nó tạo ra sự tranh chấp và bất hợp tác giữa thế giới phương Tây và phương Đông của châu Âu, thậm chí nó là một trong những nguyên nhân của sự chia lìa giữa Giáo hội Công giáo La Mã và Giáo hội Chính thống, và khi người Byzantine lâm vào tuyệt vọng thì người Tây Âu lại tỏ ra dửng dưng và họ còn sẵn sàng xông vào đánh hôi như trong cuộc thập tự chinh lần thứ 4, nhưng như người ta đã nói "môi hở thì răng lạnh" trước sự xuống dốc của Đế chế Byzantine thì chỉ có người Thổ Nhĩ Kỳ là được hưởng lợi nhiều nhất và kể từ thế kỷ 16 thì thế giới phương Tây phải trực tiếp đối đầu với các cuộc xâm lược của người Thổ. Ngược lại, ở trong thế giới của người Ba Tư, người Hồi giáo và người Slav thì đế chế Byzantine được hoàn toàn thừa nhận kế thừa của Đế chế La Mã và gọi họ là روم (Rûm).[20]
Trong các tập bản đồ lịch sử hiện đại, Đế quốc Byzantine thường được gọi là Đế quốc Đông La Mã để mô tả về đế quốc trong thời gian từ năm 395-610, sau khi hoàng đế mới lên ngôi Heraclius chuyển đổi ngôn ngữ chính thức từ tiếng Latin sang tiếng Hy Lạp, trong bản đồ mô tả về đế chế kể từ sau năm 610 người ta mới bắt đầu sử dụng thông dụng cái tên Đế quốc Byzantine.
Lễ rửa tội Constantinus, bích họa do các học trò của Raffaello thực hiện (1520–1524, Điện Tông Tòa, thành phố Vatican). Eusebius của Caesarea ghi lại rằng (giống như chuyện thường xảy ra với người cải sang Kitô giáo thời sơ khai), Constantine chỉ nhận phép rửa tội lúc hấp hối.[21]
Với quân đội thiện chiến, La Mã đã chinh phục thành công nhiều vùng
lãnh thổ bao gồm toàn bộ khu vực Địa Trung Hải và các khu vực ven biển ở
phía tây nam châu Âu và Bắc Phi.
Những vùng lãnh thổ này là nơi có nhiều nhóm văn hóa khác nhau, từ
nguyên thủy tới trình độ rất tinh vi. Nói chung, các tỉnh phía đông Địa
Trung Hải có mức độ đô thị hoá và xã hội phát triển hơn so với phía tây,
vì trước đây đã được thống nhất dưới thời đế chế Macedonia và đã được Hy Lạp hóa do ảnh hưởng của văn hóa Hy Lạp.[22]
Năm 330, Constantinus I dời đô về thành Constantinopolis, tại đây ông đã xây nên một "Roma thứ hai" trên địa điểm của Byzantium, một thành phố nằm vắt ngang trên các tuyến đường thương mại giữa phương Đông và phương Tây. Constantinus I đã tiến hành những cải cách quan trọng về quân sự, tiền tệ, các tổ chức dân sự và tôn giáo của đế quốc.[24]
Dưới thời Contantinus, Kitô giáo mặc dù không được công nhận là quốc giáo nhưng lại được hưởng nhiều ưu đãi, bởi vì hoàng đế đã ban cho tôn giáo này nhiều đặc quyền rộng rãi. Việc ông cho triệu tập Thượng Hội Đồng Giám mục Arles và Hội đồng Nicaea đã cho thấy quyết tâm hợp nhất giáo hội của ông, đồng thời khẳng định sự lãnh đạo của ông với Giáo hội.[25] Năm 395,Theodosius I lại chia đôi đế quốc ra cho hai con trai của mình: Arcadius ở phía đông và Honorius ở phía tây. Trong các thế kỷ thứ 3 và thứ 4, phần phía đông đế chế đã không phải đối mặt với phần lớn các man tộc đang tràn ngập khắp Châu Âu, một phần là nhờ một nền văn hóa thành thị được phát triển từ rất sớm và có các nguồn lực tài chính ổn định, cho phép đế quốc có tiền để trả cho các khoản cống phẩm để xoa dịu những kẻ xâm lược và kinh phí duy trì các đội lính đánh thuê. Nhờ đó, Theodosius II có thể tập trung vào hệ thống hóa pháp luật La Mã, củng cố các bức tường thành của Contantinopolis.Tuy nhiên, để đẩy lùi được người Hun,Theodosius đã phải trả các khoản cống phẩm lớn hàng năm cho thủ lĩnh Attila.[26] Hoàng đế Marcianus sau đó đã từ chối các khoản tiền cống tốm kém nhưng lúc náy Attila đã chuyển hướng sự chú ý của mình sang nửa phía tây của đế quốc. Sau khi Attila qua đời, đế quốc Hun sụp đổ, và nhiều người Hun được thuê làm lính đánh thuê cho Constantinopolis.[27]
Đế quốc dưới thời trị vì của Leo I (phía đông) và Majorianus
(phía tây) vào những năm 460. Chỉ chưa đầy hai thập kỷ sau, đế chế phía
tây đã sụp đổ trong khi đế chế phía đông vẫn yên bình cho tới công cuộc giành lại các tỉnh miền tây của Justinian I
Năm 491, Anastasius I, một quan chức chính quyền già cả có gốc gác La Mã, đã trở thành hoàng đế, nhưng ông chỉ hoàn toàn cai trị đế quốc vào năm 497, sau khi quân đội của ông dẹp tan các thế lực chống đối.[30] Anastasius đã chứng tỏ mình là một nhà cải cách nhiệt huyết và có tài lãnh đạo. Ông hoàn thiện hệ thống pháp luật từ thời Constantinus, dứt khoát sử dụng đồng tiền follis vào các giao dịch hàng ngày.[31] Khi Anastasius qua đời năm 518, ông để lại trong kho bạc đế chế một khoản tiền khổng lồ 320.000 lbs (145,150 kg) vàng.[32]
Hoàng đế Đông La Mã Justinianus I
Justinianus I, vốn là con trai của một nông dân Illyria, có lẽ đã tiếp nhận quyền lực thực tế ngay trong triều đại cai trị của người chú, Justinus I (518-527).[33]
Ông lên ngôi năm 527 và tiến hành các cố gắng giành lại các lãnh thổ đã
mất. Năm 532, nhằm đảm bảo ổn định cho biên giới phía đông,ông đã ký
một hiệp ước hòa bình với vua Khosrau I của Ba Tư, đồng ý trả một khoản cống phẩm hàng năm cho vương triều Sassanid. Trong cùng năm đó, ông trấn áp được cuộc khởi nghĩa Nika, củng cố được quyền lực của mình với cái giá của hơn 30.000 mạng người.[34]
Năm 529, một ủy ban 10 người do Ioannes xứ Cappadocia đứng đầu đã sửa đổi luật pháp La Mã và hệ thống hóa lại các bộ luật. Năm 534, ban hành Pháp điển Dân sự hay còn gọi là Luật Justinianus I, hệ thống pháp luật cơ bản được sử dụng trong hầu hết các thời kỳ còn lại của đế chế Đông La Mã.[35]
Cuộc tái chiếm miền tây đã bắt đầu từ năm 533, khi Justinianus I phái tướng quân Belisarius đem quân đi đòi lại các tỉnh cũ ở Bắc Phi đã bị người Vandal chiếm từ năm 429 và đặt kinh đô của họ ở thành Carthage.[36] Thành công đến một cách dễ dàng tới ngạc nhiên, nhưng phải tới năm 548 thì các bộ lạc lớn ở địa phương mới chịu thần phục.[37] Trong khi đó ở Ý, vương quốc Ostrogoth đang bị chia rẽ nội bộ, sau cái chết của Theodoric cùng với cháu trai và người kế vị của ông, Athalaric và con gái ông, Amalasuntha, khiến cho kẻ mưu sát Theodahad lên nắm quyền nhưng suy yếu. Năm 535, một đội quân nhỏ của Đông La Mã đã dễ dàng chiếm được Sicilia nhưng người Goth đã kháng cự mãnh liệt, và phải tới năm 540, chiến thắng mới đến với quân Đông La Mã, khi tướng Belisarius chiếm được Ravenna, sau khi thành công trong cuộc vây hãm thành Roma và Napolia.[38] Trong năm 535-536, Theodahad đã phái Đức Giáo hoàng Agapetus I đến Constantinople nhằm thỉnh cầu quân Byzantine rút khỏi Sicilia, Dalmatia, và Ý. Mặc dù Agapetus thất bại trong nhiệm vụ của mình để có thể ký kết một hiệp ước hòa bình với Justinianus, ông ta đã thành công trong việc đả kích Thượng Phụ Anthimus I của Constantinople theo thuyết Đơn Thần, bất chấp sự ủng hộ và bảo vệ của hoàng hậu Theodora..[39]
Người Ostrogoth đã nhanh chóng tập hợp dưới sự chỉ huy của vua Totila và giành lại Roma vào năm 546. Belisarius được cử tới Ý năm 544 nhưng ông lại bị triệu về Constantinopolis năm 549. Với sự xuất hiện của thái giám người Armenia Narses và 35.000 quân đã đánh dấu chấm hết cho vương quốc của người Ostrogoth. Vua Totila bị đánh cho đại bại trong chận trận Taginae và người kế vị của ông ta, Teia, cũng bị đánh bại trong trận Mons Lactarius (tháng 10 năm 552). Mặc dù một vài đơn vị đồn trú người Goth còn lại vẫn tiếp tục kháng cự và có thêm hai cuộc xâm lược từ người Frank và Alamanni, nhưng về cơ bản đế chế Đông La Mã đã hoàn thành công cuộc chiếm lại các tỉnh đã mất ở Ý.[39] Năm 551, Athanagild, một quý tộc của vuơng triều Visigoth ở Hispania, đã cầu xin sự giúp đỡ của Justinianus trong một cuộc nổi loạn chống lại đức vua của ông ta, và vị hoàng đế phái một đạo quân dưới quyền Liberius, một vị tướng quân đội tài giỏi. Đế quốc đã chiếm được vào một dải nhỏ ven bờ biển của bán đảo Iberia cho đến tận triều đại của Heraclius.[40] Ở biên giới phía đông, các cuộc chiến La Mã - Ba Tư vẫn tiếp tục cho đến năm 561, khi các sứ giả của Justinianus và Khosrau đồng ý một hiệp ước hòa bình 50 năm.[41] Cuối cùng Justinianus đã đẩy lùi hầu hết những cuộc tấn công xâm lấn của các man tộc di cư bằng hàng loạt các chiến thắng trong những năm 550, trừ các cuộc xâm nhập lặp đi lặp lại của người Slav và Gepid. Năm 559, đế quốc phải đối mặt với cuộc xâm nhập lớn của người Kutrigur và Sclaveni.[42] Justinianus liền gọi tướng Belisarius đang nghỉ hưu quay lại quân đội và đánh bại mối đe dọa mới từ người Hung. Việc tăng cường củng cố các hạm đội dọc sông Donau khiến quân Kutrigur phải rút lui và chấp nhận một hiệp ước được đi lại an toàn trên sông Donau.[43]
Đế quốc dưới thời Mauricius những năm 600 SCN, trước khi ông và gia đình bị sát hại trong cuộc chính biến hai năm sau đó
Văn hóa truyền thống La Mã-Hi Lạp vẫn còn nhiều ảnh hưởng ở Đông La Mã trong thế kỷ thứ 6 với nhiều nhà triết học nổi bật như Ioannes Philoponus. Nhưng triết học và văn hóa Kitô giáo dần chiếm ưu thế và thay thế các nền văn hóa cũ. Đại thánh đường Thánh Xôphia đã được xây dựng thay thế cho một nhà thờ cũ đã bị phá hủy trong cuộc bạo loạn Nika.[44]
Nhưng hàng loạt các dịch bệnh và đói kém đã tấn công đế quốc, giết hại
nhiều sinh mạng dân chúng và góp phần làm suy sụp đế quốc.
Sau khi Justinianus qua đời năm 565, vị hoàng đế kế tục ông, Justinus II đã từ chối các khoản triều cống cho Ba Tư. Trong khi đó, người Lombard gốc Đức tràn vào Ý, tới cuối thế kỷ chỉ còn một phần ba đất Ý nằm dưới sự kiểm soát của đế quốc. Vị Hoàng đế kế tiếp, Tiberius II đã chọn cách ban tặng tiền bạc cho người Avar và tiếp tục cuộc chiến với người Ba Tư. Dẫu cho viên tướng của Tiberius, Mauricius đã tiến hành một chiến dịch hiệu quả ở phía đông, nhưng các khoản trợ cập lại không ngăn giữ được người Avar. Họ đã đánh chiếm được pháo đài Sirmium năm 582 trong khi người Slav bắt đầu xâm nhập bờ nam sông Donau. Cùng năm đó, Mauricius thành công trong việc giành ngôi hoàng đế với tư cách là con rể của Tiberius II và can thiệp vào cuộc nội chiến ngai vàng ở Ba Tư. Với sự trợ giúp của Mauricius, Khosrau II đã giành được ngai vàng và củng cố liên minh qua kết hôn với con gái của Mauricius. Đồng thời hiệp ước của Mauricius với người con rể mới của ông không những đã giúp mở rộng lãnh thổ phía đông của đế quốc mà còn giúp cho Mauricius có đủ sức mạnh để tập trung vào vấn đề Balkan. Tới năm 602, một loạt các chiến dịch thành công đả đẩy lùi người Avar và Slav về phía bên kia bờ sông Donau.[45]
Nhưng mối đe dọa từ nhà Sassanid vẫn còn đó. Nhân lúc Heraclius đang đem đại quân đi chinh chiến sa trường, Khosrau II đã cử tướng Sharbaraz đem 50.000 quân lính được động viên ở Lưỡng Hà vuợt qua Anatolia đến đóng trại ở Chalcedon, gần sát Constantinopolis nhằm liên hợp với quân Avar và Slav chiếm thành.[50] Ngày 26 tháng 6 năm 626, 80.000 quân Avar và Slav bủa vây mọi cửa thành của Constantinopolis còn ở bên kia Bosphorus, 50.000 quân Ba Tư đang gấp rút đóng tàu chiến nhằm tấn công đô thành từ phía biển. Trong thành Constantinopolis lúc này có 12.000 quân do anh trai của Heraclius chỉ huy cùng sự giúp đỡ về nhuệ khí từ Thượng phụ Sergius.[51] Nhờ các bức tường thành chắc chắn, quân Đông La Mã đã đẩy lùi các đợt tiến công của liên quân Avar- Slav. Hạm đội của Ba Tư cũng bị hạm đội của Đông La Mã đập tan trên biển và tướng Sharbaraz cũng đã tử trận. Đô thành Constantinopolis được bảo toàn. Nhờ chiến thắng trong cuộc bao vây Constantinopolis năm 626, Heraclius đã đè bẹp quân Sassanid ở trận Nineveh một năm sau đó, rồi mang cây thánh giá thiêng trở lại Jerusalem năm 629.[52] Qua đó đã giáng một đòn hủy diệt cho đế quốc từng đối địch với La Mã trong hàng thế kỷ qua. Tuy nhiên, cuộc chiến đã làm kiệt quệ cả đế quốc Đông La Mã và Sassanid, khiến cho cả hai dễ bị tổn thương trước sự trỗi dậy của người Hồi Giáo Ả Rập chỉ vài năm sau đó. Đế quốc đã phải hứng chịu một thất bại nặng nề ở trận Yarmouk năm 636, sau khi thành Ctesiphon thất thủ năm 634.[53]
Đông La Mã vào năm 650 dưới thời Konstans II.
Người Ả Rập Hồi Giáo với chỗ đứng vững chắc ở Levant và Syria, đã thường xuyên gửi quân tấn công vào Tiểu Á và tiến hành cuộc vây hãm Constantinopolis năm 674-678.[54] Các hạm đội Ả Rập sau đó đã bị đẩy lùi bởi vũ khí tối thượng nhất của quân Đông La Mã là hỏa khí Lửa Hy Lạp và một thỏa ước đình chiến 30 năm đã được thông qua giữa đế quốc và nhà Umayyad. Tuy nhiên các cuộc xung đột ở Anatolia
vẫn liên tục xảy ra, gây ra sự suy tàn cho nền văn hóa đô thị cổ điển,
buộc dân chúng phải di tản vào sống trong các thành phố có tường bao
quanh hoặc các pháo đài gần đấy.[55]
Ngay cả kinh thành Constantinopolis cũng suy giảm dân số từ 500.000
xuống còn 70.000 người, và nhiều khu vực trong đô thành bị bỏ hoang hoặc
mục nát. Thành phố còn mất cả các chuyến tàu chở lúa mì và ngũ cốc sau
khi người Ả Rập đánh chiếm Ai Cập, khiến không còn lúa mì trợ cấp cho
dân chúng nữa.[56]
Để đối phó, các tỉnh của đế quốc ở Anatolia được phân thành các khu vực
tự trị bán quân sự, được quản lí trực tiếp từ triều đình. Đây là cơ sở
cho hệ thống hành chính địa phương của Đông La Mã cho đến năm 1204. Việc
rút phần lớn lực lượng ở Balkan để tham chiến với người Ba Tư và người Ả Rập sau đó, đã tạo điều kiện cho người Slav tràn vào bán đảo.[56] Những năm 670, người Bulgar lui xuống phía nam bởi sự xuất hiện của người Khazar và năm 680, quân Đông La Mã được gửi tới để giải tán các khu định cư của người Bulgars bị đánh bại.[57] Năm sau, Costantinos IV đã ký một hiệp ước với vị Khan Asparukh của người Bulgar, và một nhà nước Bulgaria được thành lập, dưới sự bảo hộ của triều đình Đông La Mã. Trong hai năm 687- 688, hoàng đế Ioustinianos II,
đã dẫn đầu một cuộc viễn chinh chống lại người Bulgar và Slav với những
thắng lợi đáng kể, mặc dù thực tế là ông giao chiến với quân địch ở Tharcia và Macedonia, đã cho thấy sức mạnh của Đông La Mã đã không còn ảnh hưởng ở các vùng phía bắc bán đảo Balkan.[58]
Ioustinianos II cố gắng phã vỡ quyền lực của giới quí tộc thành thị bằng cách cho tăng thuế và bổ nhiệm người ngoài vào làm trong triều đình. Ông bị lật đổ năm 965, và phải bỏ chạy đến tị nạn ở chỗ Khan Tervel của Bulgaria. Năm 705, với sự hỗ trợ từ quân lính của Khan, Ioustinianos II đã giành lại ngai vàng và tiến hành trả thù những người từng lật đổ ông. Cuối cùng vào năm 711, các quí tộc thành thị một lần nữa tiến hành đảo chính, lật đổ ông và triều đại nhà Heraclius chính thức kết thúc.[59]
Thế kỷ thứ 8 và 9 cũng đã bị chi phối bởi các tranh cãi và chia rẽ tôn giáo xung quanh phong trào bài trừ ảnh tượng. Các biểu tượng đã bị cấm theo chiếu chỉ của hoàng đế Leo và Constantine, dẫn đến cuộc khởi nghĩa của những người thờ thánh tượng trên toàn đế quốc. Sau những nỗ lực của nữ hoàng Irene, hội đồng Nicaea lần thứ hai đã được tổ chức trong năm 787 và khẳng định rằng các biểu tượng có thể được tôn kính nhưng không được tôn thờ. Irene được cho là đã cố gắng thương lượng một cuộc hôn nhân giữa bà và Charlemagne, nhưng theo thánh Theophanes, mưu đồ này đã bị phá hoại bởi Aetios, một trong những sủng thần của bà.[62] Trong giai đoạn đầu thế kỷ thứ 9, Leo V đã khơi dậy lại chính sách bài trừ ảnh tượng, nhưng năm 843, hoàng hậu Theodora đã khôi phục lại việc tôn kính các biểu tượng với sự giúp đỡ của Thượng Phụ Methodios [63].
Đế quốc Đông La Mã năm 867
Việc Basíleios I lên ngôi hoàng đế vào năm 867 đã đánh dấu cho sự khởi đầu của nhà Makedonia,
vương triều sẽ cai trị đế quốc trong hơn hai thế kỷ rưỡi tiếp theo.
Vương triều này có nhiều hoàng đế tài giỏi nhất trong lịch sử của Đông
La Mã và là giai đoạn phục hồi và phát triển đến cực thịnh. Đế quốc đã
chuyển từ thế thủ sang thế công và tái chiếm lại các lãnh thổ đã bị mất.
Ngoài việc tái khẳng định sức mạnh quân đội và quyền lực hoàng gia, đây
còn là thời gian nền văn hóa Đông La Mã được hồi sinh trên mọi lĩnh
vực. Một nỗ lực để khôi phục lại sức mạnh và vinh quang trước quân Ả Rập
và Slav, và nhiều học giả đã gọi đây là "Thời đại hoàng kim" của đế chế
Đông La Mã.[64]
Cho dù diện tích của đế chế có bị thu hẹp hơn nhiều so với thời của
Justinianius I, nhưng đế chế đã phục hồi cả về quân sự lẫn văn hóa hay
kinh tế, và các lãnh thổ đã không còn quá tách biệt như trước nữa.
Tướng quân Leōn Phokas đánh bại quân Ả Rập trong trận chiến Andrassos năm 960
Các cuộc tấn công của quân Ả Rập vào bờ biển Dalmatia đã bị đẩy lùi
trong những năm đầu dười thời Basileos I và khu vực này lại yên bình trở
lại, cho phép các nhà truyền giáo Đông La Mã cải đạo người Serbia sang Đạo Chính Thống.[65] Tuy nhiên nỗ lực giành lại Đảo Malta
cuối cùng đã kết thúc thảm khốc khi người Ả Rập với sự ủng hộ của dân
địa phương, đã tàn sát đội quân đồn trú của Đông La Mã. Trái lại, địa vị
của Đông La Mã ở miền nam nước Ý dần được củng cố khi quân Đông La Mã giành lại được Bari năm 873,[65]
giúp đế chế tiếp tục kiểm soát hầu hết miền nam Ý trong vòng 200 năm
tiếp theo. Quan trọng hơn hết là ở mặt trận phía đông, tuyến phòng thủ
của đế chế đã đuợc củng cố vững chắc và quân Đông La Mã tiến hành các
cuộc viễn chinh vào lãnh thổ của kẻ thù.[66] Người Paulicia bị đánh bại và kinh đô Tephrike đã bị chiếm đóng, trong khi chiến dịch chống lại các khalip nhà Abbas đã bắt đầu với với việc giành lại thành Samosata.[65]
Dưới triều đại người con trai của Mikael và cũng là người kế vị ông, Leōn VI Khôn ngoan, các cuộc tấn công vào đế quốc Abbas vẫn được tiếp tục. Tuy nhiên, Sicilia lại rơi vào tay quân Ả Rập năm 902 và chỉ hai năm sau đó, Thessaloniki, thành phố quan trọng thứ hai của đế chế đã bị một hạm đội Arab cướp phá. Hải quân nhanh chóng được tăng cường lại. Đảo Síp, vốn bị người Ả Rập chiếm đóng từ thế kỉ thứ 7, đã được thu hồi và một hạm đội Đông La Mã đã tấn công vào cảng Laodicea ở Syria. Mặc dù vậy, quân Đông La Mã cũng bị tổn thất nặng nề khi họ cố gắng chiếm lại đảo Crete năm 911.v[67]
Nhân lúc Bulgaria đang bị suy yếu bởi cái chết của Sa hoàng Simeon I năm 927, quân Đông La Mã liền tập trung về mặt trận phía đông. Năm 934, Melitene vĩnh viễn đuợc chiếm lại.[68] Năm 943, danh tướng Ioánnis Kourkouas đã giành được một số thắng lợi quan trọng, mà đỉnh điẻm là cuộc tái chiếm thành Edessa. Nó còn đặc biệt nổi tiếng với việc đem trở về thành Constantinople thánh vật Mandylion, mà có mang bức chân dung của Chúa Jesus trên nó.[69]
Những vị Hoàng đế - chiến binh như Nikephoros II Phokas (cai trị từ năm 963–969) và Iōannēs I Tzimiskes (969–976) bành trướng lãnh thổ tới tận vùng Syria và đánh bại các tiểu vương Hồi Giáo ở vùng Tây Bắc Iraq. Thành phố Aleppo bị Nikephoros chinh phục năm 962 và sang năm sau người Ả Rập hoàn toàn bị tống khứ khỏi đảo Crete. Việc chinh phục đảo Crete đã thủ tiêu hoàn toàn nguy cơ vùng biển Aegea bị người Ả Rập cướp phá và giúp kinh tế ở lục địa Hy Lạp được hưng khởi trở lại. Đảo Síp được thu hồi vào năm 965 và sự nghiệp của Nikephoros đạt đến đỉnh cao vào năm 969 khi ông thu hồi Antioch và sát nhập nó làm một tỉnh của đế quốc.[70] Người kế vị của Nikephoros, Ioannes I tiếp tục đánh chiếm Damascus, Beirut, Acre, Sidon, Caesarea và Tiberias, mở rộng thế lực của đế quốc tới gần sát Jerusalem (dù thế lực của đế quốc Ả Rập Hồi giáo ở Iraq và Ai Cập vẫn còn nguyên vẹn).[71] Sau khi đánh bại người Bulgaria, hoàng đế Basileios II tiếp tục dự tính tấn công đảo Sicillia, thành trì cuối cùng của người Ả Rập trên các lãnh địa cũ cũa đế quốc, tuy nhiên ông qua đời vào năm 1025 mà không kịp thực hiện dự định của mình. Các đợt tấn công sau đó cũng chỉ thu hồi lại vùng duyên hải phía đông của đảo. Tuy nhiên, đến thời điểm Basileios II qua đời, đế quốc Đông La Mã đã trải dài từ eo biển Messina ở phía tây tới dòng sông Euphrates ở phía đông, từ sông Donau ở phía bắc cho tới Syria ở phía nam.[72]
Hoàng Đế Basileos II (khoảng năm 976–1025).
Các cuộc tranh đấu ảnh hưởng giữa Constantinopolis và Vatican vẫn
tiếp tục trong suốt triều đại Makedonia, làm thúc đẩy câu hỏi về việc ai
sẽ kiểm soát những người Bulgaria vừa mới được cải đạo sang Kitô Giáo.
Sau khi kết thúc hiệp ước hòa bình kéo dài 80 năm, Sa hoàng Simeon của
Bulgaria đã đem quân tràn vào đế quốc năm 894, nhưng ông ta nhanh chóng
bị đẩy lùi khi quân Đông La Mã dùng hạm đội vượt qua Biển Đen để tấn công vào hậu phương của quân Bulgaria và kêu gọi sự trợ giúp từ người Hunggari.[73] Tuy nhiên, quân Đông La Mã đã thất trận ở trận Boulgarophygon
vào năm 896 và phải chấp nhận nộp cống hàng năm cho Bulgaria. Khi Leōn
VI qua đời năm 912, nhân lúc triều đình Constantinopolis đang hỗn loạn,
Simeon nhanh chóng đem một đội quân lớn tiến về kinh thành của đế quốc.
Mặc dù các bức tường thành Constantinopolis là bất khả xâm phạm,[74] triều đình Đông La Mã đã mời Simeon vào trong thành phố, nơi ông được trao vương miện hoàng đế Bulgaria và hoàng đế Kōnstantinos VII
đã kết hôn với một cô con gái của ông ta. Tuy nhiên sau đó một cuộc nổi
loạn lớn ở Constantinopolis đã phá hỏng kế hoạch của Simeon, thế là ông
ta lại xâm lược Đông La Mã và đánh chiếm Adrianople.[75]
Bây giờ thì Đông La Mã đứng trước nguy cơ diệt vong khi phải đối mặt
với một thế lực Kitô giáo hùng mạnh đang cách Constantinopolis chỉ vài
ngày đường[64] cũng như đang phải đối phó với cả hai kẻ thù ở phía bắc lẫn phía nam.[67]
Không lâu sau đó, một đội quân viễn chinh do Leōn Phokas và Romanos I Lekapenos chỉ huy khi tiến vào Bulgaria đã bị đánh tan tác trong Trận Achelous (917), thế là trong năm sau quân Bulgaria mặc sức tàn phá vùng Bắc Hy Lạp. Adrianople lại bị cướp phá vào năm 923 và năm 924, quân Bulgaria vây hãm Constantinopolis. Tuy nhiên Simeon qua đời một cách đột ngột vào năm 927 và kéo theo đó là sự suy sụp của Bulgaria. Nhờ đó, Bulgaria và Đông La Mã có một thời gian yên bình khá dài, đủ để cho Đông La Mã tập trung lực lượng đánh bại người Ả Rập.[76] Năm 968, quân đội Nga Kiev do Sviatoslav I lãnh đạo đã tấn công và tàn phá Bulgaria, tuy nhiên 3 năm sau hoàng đế Iōannēs I Tzimiskēs đã đánh bại Sviatoslav và sát nhập Đông Bulgaria.[77]
Đông La Mã dưới thời Basileos II.
Người Bulgaria trong triều đại Cometopuli tiếp tục chống cự, nhưng hoàng đế Basileos II (976-1025) đã coi việc đánh bại Bulgaria là mục tiêu lớn nhất trong triều đại của mình.[78] Cuộc tấn công đầu tiên của Basil II kết thúc trong thảm bại tại trận Cổng Trajan.
Những năm tiếp theo, trong lúc Basileos II bận đương đầu với các cuộc
nổi loạn ở Anatolia, quân Bulgaria tiếp túc mở rộng sự kiểm soát ở bán
đảo Balkan. Chiến tranh đã kéo dài tới gần 20 năm. Quân Bulgaria đã bị
tổn thất nặng nề ở Spercheios và Skopje,
và các chiến dịch hàng năm của Basil II đã chinh phục dần dần các thành
trì của Bulgaria. Cuối cùng, quân Bulgaria đã thảm bại ở trận Kleidion vào năm 1014.[78]
Đa phần quân Bulgaria bị bắt sống, để trừng phạt họ, Basil II đã cho
chọc mù mắt 99/100 tù binh và chỉ cho người còn lại 1 con mắt để có thể
dẫn dắt những người anh em của mình về nhà. Nhìn thấy đội quân một thời
hùng mạnh của mình như thế, Sa hoàng Samuil
đã chết vì sốc nặng. Thành trì cuối cùng của Bulgaria sụp đổ vào năm
1018, và Bulgaria đã trở thành một phần của đế quốc Đông La Mã.[78] Chiến thắng này đã khôi phục đường biên giới sông Donau, vốn bị mất từ thời nhà Heraclius còn cai trị.[72]
Rus' trên các bức tường của Constantinopolis (860).
Bắt đầu từ những năm 850, Đông La Mã đã phát triển một mối quan hệ phức tạp với một công quốc mới nổi là Rus Kiev, trỗi dậy ở phía bắc Biển Đen.[79]
Mối quan hệ này nhanh chóng có ảnh hưởng lâu dài trong lịch sử của
những người Slav Đông Âu và đế quốc trở thành đối tác thương mại chính
với Kiev. Người Rus' đã tấn công Constantniopolis năm 860, và cướp bóc các vùng ngoại ô của thành phố. Năm 941, họ đổ bộ lên bờ biển ở Tiểu Á nhưng nhanh chóng bị đánh tan, cho thấy các tiến bộ trong hàng phòng thủ xung quanh Constantinopolis sau năm 907, khi mà chỉ có ngoại giao mới có thể đẩy lùi quân xâm lược.
Basileos II không thể bỏ qua cường quốc Rus' mới nổi kia, và như cha
mình, ông sử dụng lá bài tôn giáo như là một cộng cụ trong chính trị[80]. Mối quan hệ trở nên nồng ấm hơn khi mà Vladimir Vĩ đại của Kiev kết hôn cùng với công chúa Anna Porphyrogeneta của Đông La Mã năm 988, và sau đó người Rus Kiev đã cải sang Chính Thống Giáo.[79]
Nền văn hóa Đông La Mã đước mở mang xa về phía bắc khi nhiều nhà văn,
kiến trúc sư Đông La Mã được mới đến cây dựng các công trình ở Kiev,
trong khi nhiều người Rus' Kiev trở thành lính đánh thuê phục vụ trong
quân đội Đông La Mã, mà tinh hoa nhất là đội Ngự Lâm quân Varangia nổi tiếng.[79]
Tuy nhiên, ngay cả sau khi người Rus' cải sang đạo Ki-tô, quan hệ giữa hai bên cũng không diễn ra tôt đẹp cho lắm. Các cuộc xung đột nghiêm trọng nhất giữa hai cường quốc là cuộc chiến tranh 968-971 ở Bulgaria, một vài cuộc viễn chinh của người Rus' xuống miền nam nhằm cướp phá các thành phố Đông La Mã quanh vùng biển đen và Constantinopolis cũng được nhiều sử gia ghi nhận. Mặc dù hầu hết các cuộc tấn công bị đẩy lui, nhưng những điều ước song phương luôn có lợi cho người Rus', chẳng hạn như sau cuộc chiến tranh năm 1043, người Rus' đã cho thấy tham vọng cạnh tranh với Đế quốc Đông La Mã của mình.[81]
Constantinopolis, thành phố lớn và giàu có nhất Châu Âu trong suốt từ thế kỉ thứ 6 đến thế kỉ 12.
Khi Basileos II băng hà năm 1025, biên cương đế quốc Đông La Mã đã trải dài từ Armenia ở phía đông cho tới tận Calabria ở miền nam Ý là biên giới phía tây.[72]. Các thành công liên tục được gặt hái, từ cuộc chinh phục Bulgaria, đến việc sát nhập Georgia
và Armenia vào đế quốc, và cả việc tái chiếm Crete, Síp và thành phố
Antioch linh thiêng. Đây không phải là các thành công nhanh chóng, mà là
cả một công cuộc tái chiếm lâu dài.[65]
Hệ thống pháp luật bằng tiếng Hy Lạp - bộ Pháp điển Dân sự - cuối cùng đã được hoàn thiện dưới thời Leon VI. Công trình đồ sộ gồm 60 bộ này đã trở thành nền tảng pháp luật của Đông La Mã và vẫn còn được nghiên cứu đến tận ngày nay.[82] Hệ thống hành chính của Đế quốc đã được điều chỉnh lại, phân giới kĩ hơn các khu bán quân sự thema, loại bỏ các bất cập trong quản lí các địa phương và đặ quyền của những quan lại cai trị các tỉnh xa, cũng như điều chỉnh những đặc quyền của các thương đoàn ở Constantniople. Sự tách biệt giữa các tỉnh của Đông La Mã không còn nữa, và Constantinopolis trở thành trung tâm quyền lực duy nhất của Đế quốc.[83] Tuy nhiên, các chiến thắng vang dội đã làm gia tăng đáng kể quyền lực của giới qui tộc quân sự các tỉnh với nông dân, những người đã cơ bản trở thành nông nô cho các quí tộc.[84]
Dưới thời các hoàng đế Makedonia, Constantinopolis trở thành thành
phố lớn nhất và giàu có nhất ở Châu Âu, với 400.000 dân vào thế kỷ 9 và
10.[85]
Các hoàng đế đã bổ nhiệm nhiều quí tộc tài năng vào làm quan trong
triều đình, chủ yếu trong việc giám sát thu thuế, quản lí thành phố và
trở thành các đại sứ ngoại giao. Thương mại với Tây Âu cũng được thúc
đẩy mạnh mẽ, đặc biệt là lụa và kim loại đã góp phần làm cho sự giàu có
của Đế quốc.[86]
Triều đại Makedonia là thời gian có những chuyển biến tôn giáo quan trọng. Người Bulgaria, Serbia và Rus đã cải sang Chính Thống Giáo, làm thay đổi vĩnh viến bản đồ tôn giáo ở Châu Âu tạo nhiều ảnh hưởng cho đến ngày nay. Các thánh Kyrillos và Methodios, hai người anh em ở Thessaloniki, đã đóng góp đáng kể trong việc người Xlavơ cải đạo sang Chính Thống Giáo và phát minh ra bảng chứ cái Glagolit, tiền thân của bảng chữ cái Kyrill.[87] Năm 1054, mâu thuẫn giữa thành Roma và thành Constantinopolis lên đến đỉnh điểm, mà lịch sử gọi đây là Đại Ly giáo Đông-Tây. Mặc dù trước đó cả hai đã tuyên bố rút phép thông công lẫn nhau nhưng phải tới ngày 16 tháng 7, khi ba hồng y của Giáo hoàng bước vào trong Đại thánh đường Thánh Sophia,[88] và đặt bức thư tuyệt thông lên bàn thờ Đức Chúa, cuộc ly giáo Đông-Tây mới chính thức bắt đầu.[89]
Nhưng lúc này, kẻ thù mới đã xuất hiện. Các tỉnh ở Ý đã phải đối mặt với người Norman. Bước tiến của người Norman chậm nhưng chắc chắn. Reggio, thủ phủ của tỉnh Calabria, bị Robert Guiscard chiếm năm 1060, tiếp theo đó là Otranto năm 1068.[92] Bari, thành trì quan trọng ở tỉnh Apulia, bị bao vây từ tháng 8 năm 1068 và thất thủ vào tháng 4 năm 1071. Đồng thời Đông La Mã cũng mất quyền kiểm soát bờ biển Damaltia vào tay vua Peter Krešimir IV (1058–1074/1075) của người Croatia trong năm 1069.[93]
Nhưng thảm họa lớn nhất lại xảy ra ở Tiểu Á. Các cuộc tấn công đầu tiên của người Thổ Seljuk vào biên giới của Đông La Mã thông qua Armenia xảy ra trong những năm 1065 và 1067. Nhân lúc tình hình rối loạn, các quí tộc quân sự ở Anatolia đã đưa Romanos Diogenes, một người trong số họ lên ngôi hoàng đế. Mùa hè năm 1071, Romanos ra lệnh khẩn cấp điều động các quí tộc Anatolia và lực luợng của họ, rồi thân chinh chỉ huy chiến dịch phản công quân Seljuk. Trong trận Manzikert, quân Đông La Mã không chỉ đại bại trước Sultan Alp Arslan mà tổng chỉ huy của họ, hoàng đế Romanos cũng bị bắt sống.[91] Arslan đối xử với Romanos rất đúng mực và không áp đặt các điều kiện nặng nề lên Đế Chế. Tại Constantinopolis, một cuộc đảo chính ủng hộ Michael Doukas đã diễn ra. Tới năm 1081, người Seljuk đánh chiếm hầu hết cao nguyên Anatolia, từ Armenia ở phía đông cho tới Bithynia ở phía tây và thiết lập kinh đô ở Nicaea, chỉ cách Constantinopolis 90 km.[94]
Nhà Komnenos
cai trị Đế quốc Đông La Mã trong những năm 1081 tới năm 1185. 104 năm
tồn tại, với năm hoàng đế (Alexios I, Ioannes II, Manouēl I, Alexios II
và Andronikos I), Đông La Mã đã được phục hồi lại phần nào sức mạnh,
lãnh thổ, kinh tế dù không được hoàn toàn.[95]
Mặc dù người Seljuk chiếm đóng cao nguyên Anatolia nhưng họ sớm bị đẩy
lùi khi Đông La Mã nhận được sự hỗ trợ từ các quốc gia Tây Âu, đặc biệt
từ người Norman.[95]
Nhà Komnenos góp một phần không nhỏ cho công cuộc Thập Tự Chinh ở Đất
Thánh. Quan hệ giữa nhà Komnenos với các quốc gia phương Tây cải thiện
rõ rệt, bao gồm cả quan hệ với các quốc gia thập tự quân ở Levant. Ảnh hưởng của Đế Quốc đã tăng mạnh ở Châu Âu, Tiểu Á và các vùng đất xung quanh Địa Trung Hải. Có tới hơn 60.000 người Venezia
và Ý đã chuyển tới sống ở Constantniopolis, và nhiều người trong số họ
trở thành lính đánh thuê La Tinh cho Đế Quốc. Nhờ có nhiều người nước
ngoài tới sống trong đế quốc, mà văn hóa và nghệ thuật của Đông La Mã đã
được truyền bá rộng rãi, và cũng thúc đẩy luồng văn hóa và tư tưởng của
phương tây du nhập vào đế chế.[96] Thời kỳ Komnenos đã trở thành một trong những giai đoạn đỉnh cao của Đông La Mã[97], và Constantinopolis vẫn giữ vị trí hàng đầu về sự giàu có, hoa lệ, đông đúc và văn hóa nhất thế giới Kitô Giáo.[98]
Các quan tâm lớn tới triết học cổ điển của Đông La Mã, và các tác phẩm
Hi Lạp được truyền bá rộng rãi sang phía tây đã biến Đông La Mã trở
thành một trong những nơi văn hiến nhất Châu Âu[99] và có ảnh hưởng lâu dài tới các vùng đất phía tây.[100]
Chiến thắng trong trận Levounion, cho phép Alexios có thể củng cố
được sự ổn định ở Châu Âu và hướng sự quan tâm chú ý tới vấn đề khó khăn
kinh tế và sự yếu kém của các hàng phòng thủ quanh Constantinopolis.[103] Nhưng ông không có đủ nhân lực để tái chiếm lại các vùng bị mất ở Tiểu Á và đẩy lùi quân Seljuk, ngoại trừ khu vực màu mỡ dọc bờ biển phía tây Tiểu Á. Tại Hội đồng Piacenza năm 1095, phái viên của Alexios đã trình bày với Giáo hoàng Urban II
về sự áp bức mà người Kito Giáo ở phía đông phải chịu đựng, và nhấn
mạnh rằng nếu phương tây không can thiệp, có thể họ sẽ phải chịu như vậy
mãi mãi. Urban II thấy lời đề nghị của Alexios là cơ hội tốt để nối lại
sự gắn kết giữa hai giáo hội dưới sự lãnh đạo của mình.[104] Ngày 27 tháng 11 năm 1095, Giáo Hoàng Urban II cùng với Hội đồng Clermont đã kêu gọi mọi người hãy cầm vũ khí đi dưới lá cờ chữ thập và tiến hành một cuộc viễn chinh giành lại Jerusalem và Levant từ tay người Hồi Giáo. Lời kêu gọi đó được cả Tây Âu hưởng ứng ngay tức khắc.[102]
Alexios đã cho rằng Tây Âu sẽ hỗ trợ cho ông những đội lính đánh thuê, vì thế ông không hoàn toàn không ngờ rằng phải chuẩn bị cho một đội quân đông đảo vô tổ chức đang nhanh chóng tiến vào lãnh thổ Đông La Mã. Đồng thời, ông hoàn toàn không hài lòng khi biết tin một nửa các tướng lĩnh quân Thập Tự là người Norman, trong đó có cả Bohemund. Mặc dù vậy, Alexios vẫn kiểm soát được phần nào đội quân thập tự đó khi họ hành quân qua Constantinopolis để tới Tiểu Á và buộc các chỉ huy quân thập tự phải thề ràng buộc với đế chế, mọi lãnh thổ trước đây của Đông La Mã bị người Seljuk chiếm phải được trao trả lại cho đế quốc, đổi lại ông sẽ cử các hướng dẫn viên đi cùng họ và hộ tống họ qua eo biển Bosphorus an toàn.[105] Nhờ bước tiến của quân Thập Tự, Alexios đã đánh chiếm lại nhiều thành phố quan trọng ở Anatolia. Nhưng mối ràng buộc đó đã kết thúc khi các chỉ huy cho rằng ông không giúp đỡ họ trong cuộc bao vây Antioch (thực ra Alexios đã dẫn quân đến Antioch nhưng khi có tin báo về việc quân Seljuk chắn đường, ông nhanh chóng rút lui để tránh mạo hiểm không cần thiết).[106] Bohemund, người đã tự coi mình như Hoàng thân xứ Antioch, một thời gian ngắn đã đi đến chiến tranh với Đông La Mã, nhưng đã đồng ý trở thành chư hầu của Alexios bằng Hiệp ước Devol 1108, đánh dấu sự kết thúc của mối đe dọa Norman trong suốt triều đại của Alexios.[107]
Bức tranh thời Trung Cổ vẽ cảnh quân Thập tự chiếm thành Jerusalem trong cuộc thập tự chinh lần thứ nhất.
Alexios I qua đời năm 1118, con trai ông, Ioannes II Komnenos
lên kế vị và cai trị đế quốc cho tới năm 1143. Ông vốn là một vị hoàng
đế nhân từ và luôn nhận thức rõ hiểm họa của đế quốc sau trận Manzikert nửa thế kỷ trước.[108]
Được lòng dân bởi chính sách khoan dung và các hình phạt được giảm nhẹ,
ông được coi là một trong những nhà cai trị nhân từ hiếm hoi trong một
thời kì mà sự tàn ác là tiêu chuẩn chính.[109] Nhờ đó mà ông đuợc coi là Marcus Aurelius của Đông La Mã.
Trong 25 năm của triều đại mình, Ioannes đã củng cố mối liên minh với Đế chế La Mã thần thánh ở Tây Âu, đánh bại hoàn toàn người Pechenegs ở trận Beroia,[110] và nhiều lần thân chinh đem quân đi chinh phạt người Thổ ở Tiểu Á. Các chiến dịch mà ông phát động đã làm thay đổi cán cân quyền lực ở phương đông, buộc người Thổ phải lui về phòng thủ và khôi phục lại nhiều thành trì, thành phố và thị trấn ở Anatolia.[111] Ông cũng đẩy lùi người Hunggary và Serbia vào những năm 1120, cùng với hoàng đế Đức Lothair III liên minh chống lại vua Norman, Roger II của Sicilia.[112] Ổn định được phía tây, Ioannes hướng sự chú ý của ông về phía đông. Các tiểu vương quốc của người Thổ Danishmend ở Melitene nhanh chóng bị đánh bại, và quân Đông La Mã tái chiếm lại Cilicia. Ioannes cũng tranh thủ dùng ảnh hưởng của mình ép buộc Raymond xứ Poitiers, Hoàng thân xứ Antioch thừa nhận sự bảo hộ của Đông La Mã. Nhằm thể hiện vai trò và sức mạnh của mình trong thế giới Ki-tô giáo, Ioannes dẫn quân vào Đất Thánh với tư cách là người lãnh đạo của liên quân của Đế chế với các quốc gia Thập Tự; tuy nhiên hy vọng của ông đã tan thành mây khói bởi sự phản bội của các đồng minh Thập Tự.[113] Năm 1142, Ioannes lại đặt vấn đề về chủ quyền của ông ở Antioch, nhưng cái chết đột ngột của ông trong một tai nạn lúc đi săn vào năm 1143 đã làm gián đoạn kế hoạch của Ioannes. Chụp lấy cơ hội này, Raymond xua quân xâm lược Cilicia nhưng bị đánh tan tác và buộc phải thân hành đến kinh đô Constantinopolis để cầu xin sự tha thứ.[114]
Đế quốc Đông La Mã vào năm 1180, cuối thời kỳ phục hưng Komnenos.
Người kế vị Ioannes là Manouel I Komnenos,
con trai thứ tư của ông. Manouel đã thi thành một chính sách bành
trướng mạnh mẽ đối với các thế lực lân bang, kể cả phía đông lẫn phía
tây. Tại Palestine, ông liên minh với Vương quốc Jerusalem và gửi một hạm đội lớn gia nhập liên quân Thập Tự trong cuộc chiến tranh chống lại Nhà Fatimid
của Ai Cập. Manouel đã củng cố địa vị thống trị của mình đối với khối
các quốc gia Thập Tự, và ảnh hưởng của Đông La Mã đối với Antioch và
Jerusalem được củng cố bằng hiệp ước với Raynald, Hoàng thân Antioch, và Amalric, vua Jerusalem.[115]
Manouel cũng thực hiện một cuộc viễn chinh nhằm thu hồi lại lãnh thổ
của đế quốc tại miền Nam Ý nhưng thất bại do các bất đồng giữa Đông La
Mã với các đồng minh của mình. Năm 1167, Manouel xua quân xâm lược Vương quốc Hungary và đánh tan tác quân Hung trong trận Sirmium, buộc người Hung phải cắt đất cầu hòa và trở thành chư hầu của Đông La Mã. Đến năm 1168, gần như toàn bộ vùng duyên hải biển Adriatic đã nằm dưới quyền kiểm soát của Đông La Mã.[116]
Manouel cũng thiết lập liên minh với Giáo hoàng La Mã và các quốc gia
Công giáo Tây Âu, và thành công trong việc điều tiết các hoạt động của
đoàn quân Thập Tự lần thứ hai khi họ hành quân qua lãnh thổ Đông La Mã.[117]
Tuy nhiên, ở mặt trận phía đông, Manouel đã nhận phải một thất bại nặng trong trận Myriokephalon trước quân Thổ vào năm 1176. Thất bại này đã làm ông đau buồn và sức khỏe suy sụp vào những năm cuối đời, nhưng thực tế không ảnh hưởng nhiều đến sức mạnh quân sự của Đông La Mã. Trong những năm sau đó người Đông La Mã đã rửa được thù và đánh bại người Thổ.[118] Tướng quân Ioannes Vatatzes, người đánh tan tác quân Thổ trong Trận Hyelion và Leimocheir, không chỉ trưng tập được binh lực từ kinh đô mà còn tìm được cách thu thập thêm binh lính trên đường hành quân, một dấu hiệu cho thấy Đông La Mã vẫn còn là một thế lực quân sự mạnh mẽ và chương trình phòng thủ tại Tiểu Á vẫn còn hiệu quả.[119]
Điều này đã cho phép các tỉnh phía tây đạt được sự phục hồi kinh tế và vẫn tiếp tục cho đến khi cuối thế kỷ. Có lập luận cho rằng Byzantium dưới sự cai trị của nhà Komnenos đã thịnh vượng hơn so với chính nó ở bất kỳ thời điểm nào kể từ lúc người Ba Tư tiến hành các cuộc xâm lược vào thế kỷ thứ 7. Trong thế kỷ 12, mật độ dân cư gia đã tăng lên và có thêm nhiều vùng đất rộng lớn được dành cho sản xuất nông nghiệp. Bằng chứng khảo cổ từ cả châu Âu và Tiểu Á cho thấy một sự gia tăng đáng kể về kích thước của các khu định cư đô thị, cùng với một sự bùng nổ đáng chú ý ở các thành thị mới. Thương mại cũng phát triển rực rỡ, người Venezia, Genova và các sắc dân khác đã đổ xô đến các hải cảng của biển Aegean để giao thương, vận chuyển hàng hóa từ các vương quốc Thập Tự Chinh ở hải ngoại và từ nhà Fatima ở Ai Cập tới phía tây và buôn bán với đế quốc thông qua Constantinopolis[121]
Andronikos bắt đầu triều đại của ông bằng các biện pháp cải cách chính phủ được các sử gia ca ngợi.[123] Theo George Ostrogorsky, Andronikos đã quyết tâm nhổ tận gốc tham nhũng: dưới sự cai trị của ông, việc mua bán quan tước bị loại bỏ, việc lựa chọn nhân lực phải dựa trên thành tích, chứ không phải là nhờ thiên vị và các mối quan hệ xã hội, các quan chức được trả lương hậu hĩnh để giảm thiểu hối lộ.[124] Tại các tỉnh, nhờ cải cách Andronikos mà sản xuất được cải thiện một cách nhanh chóng và rõ rệt. Các quý tộc đã tức giận chống lại ông ta, và để làm cho vấn đề đỡ tồi tệ hơn, Andronikos dường như đã trở thành một bạo chúa; hành quyết và bạo lực đã trở thành ngày càng phổ biến, và triều đại của ông trở thành một triều đại của khủng bố.[125] Andronikos dường như muốn tiêu diệt hết giới quí tộc và đại địa chủ. Cuộc chiến chống lại tầng lớp quý tộc trở thành một cuộc tàn sát, trong khi Hoàng đế phải viện đến các biện pháp tàn nhẫn hơn bao giờ hết để giữ vững chế độ của mình.[124]
Mặc dù có một lực lượng quân sự mạnh, Andronikos đã không thể đối phó với Isaac Komnenos, Béla III của Hungary(r. 1172-1196), người đã sát nhập vùng lãnh thổ Croatia vào Hungary, và Stephen Nemanja của Serbia (r. 1166-1196) đã tuyên bố sự độc lập của mình với Đông La Mã. Tuy nhiên, không một ai có thể so sánh với cuộc xâm lăng của William II xứ Sicilia (r. 1166-1189) với một lực lượng gồm 300 tàu và 80.000 quân vào năm 1185.[126] Andronikos vội vàng huy động 100 tàu chiến bảo vệ thủ đô nhưng khác gì hơn là ông không hề quan tâm đến dân chúng. Cuối cùng ông bị lật đổ khi Isaac Angelos, một đối thủ chính trị của ông được sự trợ giúp của người dân đã tiến hành đảo chính và giết chết Andronikos. Nhà Komnenos đã kết thúc, nhường chỗ cho nhà Angelos lên thay.[127]
Triều đại của Isaac II và của anh trai Alexios III, là thời kì mà người ta nhìn thấy sự sụp đổ của những gì còn lại trong bộ máy triều đình trung ương của Đông La Mã và hệ thống quốc phòng. Mặc dù người Norman bị đánh đuổi ra khỏi Hy Lạp nhưng vào năm 1186, người Vlach và Bulgars bắt đầu một cuộc khởi nghĩa dẫn đến sự hình thành của Đế chế Bulgaria Thứ hai. Chính sách trong nước của nhà Angelos được đặc trưng bởi sự lạm dụng ngân khố quốc gia, và sự không minh bạch về tài chính của các quan lại. Triều đình bị suy yếu nghiêm trọng, và khoảng trống quyền lực ngày càng tăng ở trung tâm của Đế chế đã dẫn sự tách biệt ở các tỉnh xa kinh thành, và một số người thừa kế nhà Komnenos đã thiết lập đươc một nhà nước bán độc lập ở Trebizond từ trước năm 1204.[128] Theo Aleksandr Vasilyev, trong thời gian triều đại Angelos, Hy Lạp bị đẩy nhanh đến sự hủy hoại của một đế quốc đã bị suy yếu mà không có cách nào có thể vực dậy được.[129]
Đông La Mã bị phân chia sau Cuộc thập tự chinh lần thứ tư,năm 1204.
Sau cái chết của Theobald III, Bá tước của Champagne, vai trò lãnh đạo cuộc Thập tự chinh đã chuyển sang cho Boniface Montferrat, một người bạn của Philip xứ Swabia. Cả Boniface và Philip đều kết hôn với hoàng gia Đông La Mã. Trên thực tế, người em vợ của Philip, Alexios Angelos, con trai của Hoàng đế Isaac II Angelos
mù bị lật đổ, đã tới châu Âu và liên lạc với quân viễn chinh. Alexios
đề nghị đoàn tụ nhà thờ Đông La Mã với Rôma, trả cho quân viễn chinh
200.000 đồng bạc, sẽ cùng tham gia cuộc thập tự chinh và cung cấp tất cả
các nhu yếu phẩm họ cần để đến được Ai Cập. Innocent đã nhận thức kế
hoạch đã chuyển hướng cuộc Thập tự chinh đến Constantinopolis nhưng cấm
bất kỳ cuộc tấn công nào vào thành phố, song lá thư của Đức Giáo hoàng
đã đến sau khi đội tàu đã rời Zara.[134]
Quân viễn chinh tới thành phố vào mùa hè năm 1203 và nhanh chóng tổ chức tấn công, khởi đầu bằng một đám cháy lớn gây hư hỏng phần lớn thành phố, và sau đó họ tràn vào thành phố. Alexios III chạy trốn khỏi thủ đô, và Alexios Angelos được tấn phong lên ngai vàng là Alexios IV cùng với người cha mù của mình làm đồng hoàng đế. Tuy nhiên, Alexios IV và Isaac II đã không thể giữ lời hứa của mình và đã bị lật đổ bởi Alexios V. Cuối cùng, quân viễn chinh tấn công thành phố lần thứ hai vào ngày 13 tháng Tư năm 1204 và Constantinopolis đã bị cướp bóc và tàn sát bởi quân thập tự. Nhiều biểu tượng vô giá, di vật, và các báu vật khác sau đó bị đem về Tây Âu, một số lượng lớn ở Venice. Khi Innocent III nghe nói về việc quân viễn chinh cướp phá Constantinopolis, ông đã phạt vạ họ nhưng khá nhẹ nhàng. Tình hình đã ngoài kiểm soát. Trật tự chỉ được khôi phục khi quân viễn chinh và Venice tiến hành thỏa thuận; Baldwin của Flanders được bầu làm Hoàng đế và Thomas Morosini người Venice được chọn làm Thượng Phụ.[131][135] Các nhà lãnh đạo thập tự chinh đã phân chia các tỉnh của Đông La Mã cho nhau, nhưng các hoàng thân Đông La Mã ở Nicaea, Trebizond và Epirus đã giương cờ khởi binh nhằm khôi phục lại đô thành.[131]
Đông La Mã năm 1263.
Đế Chế Nicaea, được thành lập dưới triều đại Laskarid, đã tiến hành các cuộc chiến tranh với đế quốc Latin. Quân Nicaea đã đè bẹp quân Latin và đồng minh ở Poimanenon và Pelagonia.
Constantinopolis được giành lại vào năm 1261 trong khi Epirus thất bại
trong cuộc đua giành lại đô thành. Điều này dẫn đến một sự hồi sinh ngắn
ngủi của Đông La Mã dưới thời Mikhael VIII Palaiologos,
nhưng đế quốc chiến tranh đã bị tàn phá bởi những kẻ thù đang vây quanh
đế quốc. Để duy trì các chiến dịch của mình chống lại quân Latin,
Mikhael kéo quân từ Tiểu Á, và thu thuế thật nặng làm nông dân bị kiệt
quệ, gây ra nhiều sự oán giận.[138]
Dự án xây dựng khổng lồ đã được hoàn thành ở Constantinopolis để sửa
chữa những thiệt hại của cuộc Thập tự chinh thứ tư, nhưng không ai trong
số bất kỳ người nông dân nào ở Tiểu Á cảm thấy thích thú và đồng tình,
khi mà các cuộc tấn công của ghazis cuồng tín thường xuyên xảy ra và sưu
cao thuế nặng luôn đè nặng lên cổ họ.
Mikhael đã chọn cách mở rộng Đế Chế thay vì bảo vệ những lãnh địa của mình ở Tiểu Á, và chỉ đạt được thành công ít ỏi. Để tránh cho thủ đô khỏi bị người Latin cướp bóc và tấn công, ông buộc Giáo Hội phải đến hội kiến ở Roma, một giải pháp tạm thời khiến cho giai cấp nông dân oán ghét Michael và Constantinopolis đến đỉnh điểm.[139] Các nỗ lực của Andronikos II và sau đó là của cháu trai Andronikos III được coi là những nỗ lực cuối cùng để khôi phục lại vinh quang cho đế quốc. Tuy nhiên, việc sử dụng lính đánh thuê của Andronikos II thường phản tác dụng với việc đám lính đánh thuê Catalan đang tàn phá các vùng nông thôn và tăng sự oán giận đối với Constantinopolis.[140]
Cuộc bao vây Constantinopolis năm 1453.
Đế quốc Đông La Mã vào năm 1403.
Đông La Mã đã bị tàn phá bởi nội chiến sau khi Andronikos III qua đời. Cuộc nội chiến kéo dài sáu năm không chỉ tàn phá đế quốc mà còn tạo điều kiện cho vua Serbia Stefan IV Dushan (1331–1346) xua quân tràn vào các lãnh thổ của Đế Quốc và thiết lập cái gọi là Đế quốc Serbia trong một thời gian ngắn. Năm 1354, một trận động đất tại Gallipoli tàn phá các pháo đài, tạo điều kiện cho quân Ottoman (vốn được thuê làm lính đánh thuê trong cuộc nội chiến bởi Ioannes VI Kantakouzenos) hình thành thế lực của họ ở châu Âu.[141]
Khi các cuộc nội chiến ở Đông La Mã chấm dứt thì cũng là lúc người
Ottoman đánh bại các hiệp sỹ Serbia và bắt họ phải công nhân sự bảo hộ
của Ottoman. Sau khi người Serbia thất bại ở trận Kosovo, phần lớn Balkan đã nằm dưới ách cai trị của Đế Quốc Ottoman.[142]
Các hoàng đế Đông La Mã đã nhiều lần kêu gọi sự giúp đỡ của phương Tây, nhưng Đức Giáo hoàng tuyên bố sẽ chỉ xem xét việc gửi viện trợ trở lại nếu Giáo Hội Chính Thống Đông hợp nhất trở lại với Công giáo La Mã. Việc thống nhất Giáo Hội đã được xem xét, và thỉnh thoảng được thực hiện theo nghị định của đế quốc, nhưng người dân và giáo sĩ Chính Thống Giáo đã mạnh mẽ phản đối vì những hành động mà quân Thập tự đã làm năm 1204.[143] Mặc dù một số binh sĩ phương Tây đã đến để củng cố phòng thủ của Constantinopolis, nhưng hầu hết các nhà lãnh đạo phương Tây, lại đang bị phân tâm bởi công việc của mình, đã không có bất kì hành động nào khi người Ottoman đánh chiếm các vùng lãnh thổ còn lại cuối cùng của Đông La Mã. Năm 1422, quân Ottoman bao vây Constantinopolis nhưng không thành công, song họ đã chiếm được hoàn toàn xứ Makedonia và thành Thessalonica.[144]
Constantinopolis lúc này chỉ còn là một đống đổ nát và hoang tàn, dân số đã sụt giảm nghiêm trọng. Ngày 2 tháng tư năm 1453, Sultan Mehmed đem 80.000 quân và hàng trăm ngàn quân không chính qui bao vây thành phố.[145] Mặc cho 7000 quân Đông La Mã và 2000 quân Latin đồng minh đã cố gắng tử thủ đô thành, thành phố cuối cùng đã sụp đổ trước cuộc tấn công ồ ạt cuối cùng của quân Ottoman vào ngày 29 tháng 5 năm 1453, sau cuộc đại vây hãm kéo dài hai tháng liên tiếp.[144] Hoàng đế Đông La Mã cuối cùng, Konstantinos XI được nhìn thấy lần cuối cùng khi đang ông vứt áo hoàng bào của minh vào một góc tường rời rút gươm ra lao thẳng vào quân địch sau khi chứng kiến các bức tường thành một thời vững chắc sụp đổ.[146]
Lãnh địa Bá vương Morea và Mystra vào năm 1450.
Sau khi kinh đô Constantinopolis sụp đổ, những lãnh thổ còn lại của Đông La Mã chưa bị chinh phục là Lãnh địa Bá vương Mystra - do hai người anh em của vị hoàng đế cuối cùng là Thomas Palaiologos and Demetrios Palaiologos
đồng cai trị. Lãnh địa này tiếp tục tồn tại dưới tư cách là chư hầu của
đế quốc Osman, tuy nhiên do những yếu kém trong việc cai trị, hai anh
em nhà Palaiologos không có đủ tài chính để chi trả các khoản cống phẩm
cho người Osman và vì vậy vào tháng 5 năm 1460, vua Mehmet II đã xua
quân tấn công lãnh thổ này và đến mùa hè đã xâm chiếm hết toàn bộ
Mystra. Nhân cơ hội đó, Demetrios đã nhờ người Thổ Osman đánh đuổi em
trai Thomas của mình ra khỏi Mystra, hy vọng có thể độc chiếm ngôi bá
vương xứ này nhưng sau khi Thomas bỏ chạy thì người Thổ đã biến Mystra
thành một tỉnh của đế quốc. Demetrios sống phần đời còn lại của mình
dưới tư cách là sủng thần của Mehmet tại Edirne và sau đó là Didymoteicho.
Một số thành trì khác của đế quốc vẫn tồn tại một thời gian sau đó. Đảo Monemvasia không chịu đầu hàng người Thổ và tiếp tục tổ chức kháng chiến. Ban đầu nó được cai trị bởi một cướp biển người Catala, sau ông này bị dân địa phương lật đổ và, dưới sự ưng thuận của Thomas Palaiologos, được đặt dưới quyền bảo hộ của Vatican cho đến hết năm 1460. Các bộ tộc địa phương ở Bán đảo Mani - một mỏm đất nằm ở cực Nam Mystra - cũng liên kết lại với nhau chống cự thêm một thời gian, sau trở thành một xứ bảo hộ của Cộng hòa Venezia và cuối cùng cũng thành một chư hầu của đế quốc Thổ Osman. Thành trì cuối cùng của Đông La Mã là Salmeniko nằm ở Tây Bắc Mystra. Graitzas Palaiologos là người lãnh đạo về quân sự tại đây, với tổng hành dinh đặt ở lâu đài Salmeniko. Khi thành phố đầu hàng trước người Osman, Graitzas và các thuộc hạ cùng một số cư dân vẫn tiếp tục chống giữ pháo đài Salmeniko cho đến khi họ đào tẩu sang Venezia vào tháng 7 năm 1461. Đến đây thì các tàn dư của Đông La Mã coi như đã bị tiêu diệt sạch.[147]
Đế quốc Trebizond, một phần lãnh thổ đã hoàn toàn tách biệt khỏi Đông La Mã từ hồi Constantinopolis bị quân Thập Tự Chinh đánh chiếm năm 1204, đã trở thành "phần cuối cùng" và là quốc gia kế thừa của Đông La Mã trên thực tế. Trong nỗ lực nhằm cứu vãn đế quốc, Hoàng đế David của Trebizond đã thực hiện nhiều hoạt động ngoại giao nhằm lôi kéo các quốc gia chống Osman về phía mình, nhưng việc này đã chọc tức người Thổ Osman và khiến một cuộc chiến tranh bùng nổ vào mùa hè năm 1461. Sau một tháng chống cự, David đầu hàng vào ngáy 14 tháng 8 năm 1461. Lãnh địa cuối cùng của đế quốc La Mã xưa kia biến mất khỏi bản đồ thế giới.
Người cháu gọi Konstantinos XI bằng chú, Andreas Palaeologos, tiếp tục tự xưng là người thừa kế danh hiệu hoàng đế Đông La Mã. Ông ta sống ở Mystra và chạy sang Roma khi khu vực này bị người Thổ đánh chiếm vào năm 1460, sống dưới sự bảo hộ của Vatican cho đến cuối đời. Do chức vị hoàng đế Đông La Mã về mặt nguyên tắc không hẳn là người trong họ tộc nối ngôi nhau, nên về nguyên tắc sự tự xưng của Andreas không hợp với luật pháp Đông La Mã. Nhưng lúc này đế quốc đã bị diệt vong và các quốc gia phương Tây đã căn cứ theo truyền thống cha truyền con nối để hợp pháp hóa danh xưng của Andreas. Andreas về sau đã tự đặt danh xưng "Hoàng đế của Constantinopolis" Imperator Constantinopolitanus cho mình và ngỏ ý bán chức vị Hoàng đế Đông La Mã cho vua Pháp Charles VIII cũng như các vua chúa Công giáo khác. Nhưng mãi sau khi Andreas qua đời cũng không ai nhận chức vị này cả.
Về phía người Thổ Osman, Mehmet II và các vua kế vị ông ta đã tự xưng là "Hoàng đế La Mã" (Kaysar-i-Rûm) và xem mình là người kế thừa Đế quốc La Mã xưa kia cho đến tận khi đế quốc Osman sụp đổ vào đầu thế kỷ 20. Điều này hàm ý là đế quốc La Mã vẫn được duy trì dưới sự cai trị của người Thổ, chỉ có điều tôn giáo chính thống của đế quốc sẽ thay đổi, giống như Constantinus I đã thay đổi tôn giáo của La Mã vào thế kỷ thứ IV. Trong khi đó, những lãnh đạo của lãnh địa Hoàng thân Danube (Principatele Dunărene) cũng tự xưng mình là người kế thừa của Đông La Mã[148] và đã bảo hộ cho những người dân Chính Thống giáo chạy loạn trước sự xâm lược của Thổ Osman, trong đó bao gồm nhiều quý tộc Đông La Mã.
Đại Công tước Ivan III của Moskva về sau cũng tự xưng là người bảo hộ của Chính Thống giáo Đông phương, một di sản của Đông La Mã. Ivan đã kết hôn với em gái của Andreas, Sophia Paleologue. Cháu của họ, Ivan IV Lôi đế, trở thành Sa hoàng đầu tiên của Nga (chữ "Sa hoàng" tsar hay czar bắt nguồn từ danh hiệu caesar, một tước hiệu của hoàng đế Đông La Mã trong ngôn ngữ Xlavơ). Những Nga hoàng sau Ivan IV cũng tiếp tục xem Đế quốc Nga là kẻ kế thừa của La Mã và Constantinopolis. Việc coi Đế quốc Nga là La Mã thứ ba tiếp tục tồn tại cho đến khi Đế quốc Nga sụp đổ trong cơn bão cách mạng năm 1917.[149]
Vào thế kỷ cuối cùng của Đế chế, những nhà ngữ văn Đông La Mã là những người chủ yếu chịu trách nhiệm trong việc truyền bá và ghi chép lại những nghiên cứu ngữ pháp cổ và văn học Hy Lạp đến đầu thời kì Phục Hưng ở Ý [157] Trong thời gian này, thiên văn học và toán học đã được giảng dạy ở Trebizond.; y học cũng thu hút sự quan tâm của hầu hết các học giả [158]
Trong lĩnh vực pháp luật, những cải cách của Justinian I có một ảnh hưởng rõ ràng đối với quá trình phát triển của luật học, và Ecloga của Leo III cũng đã ảnh hưởng đến quá trình hình thành nên hệ thống luật pháp của người Xlavơ.[159]
Nhằm thể hiện uy quyền phổ quát của Tòa Thượng phụ thành
Constantinopolis, hoàng đế Justinianus I đã cho xây dựng Đại Thánh đường
Hagia Sophia (nay là một viện bảo tàng), hoàn tất chỉ trong vòng 4 năm rưỡi (532–537).
Vai trò của đế chế trong các công việc của Giáo Hội chưa bao giờ mở rộng thành một hệ thống cố định và được xác định về mặt pháp lý[161] Với sự suy yếu của thành Roma, và bất đồng nội bộ của các Tòa Thượng phụ khác ở phương Đông, từ thế kỉ thứ 6 tới thế kỉ thứ 11, Giáo hội thành Constantinopolis đã trở thành trung tâm giàu có nhất và có nhiều ảnh hưởng nhất trong thế giới Kitô giáo[162]. Ngay cả khi đế quốc đã suy yếu và chỉ là một cái bóng của bản thân nó trước kia, Giáo hội vẫn tiếp tục duy trì ảnh hưởng đáng kể cả ở bên trong và bên ngoài biên giới đế quốc. Như G. A. Ostrogorskiy chỉ ra:
Bất chấp những chiếu chỉ của hoàng đế và lập trường nghiêm ngặt cuả chính bản thân quốc giáo, tôn giáo mà sau này được gọi là Chính thống giáo Đông phương đó chưa bao giờ đại diện cho tất cả các tín đồ Kitô giáo trong toàn đế quốc Đông La mã hay cho Kitô giáo Đông phương. Mango cho rằng trong giai đoạn đầu của đế quốc, những "người điên và ngu ngốc" bị dán nhãn "dị giáo" bởi quốc giáo, lại chiếm phần lớn dân số.[165] Bên cạnh những người đa thần giáo đã tồn tại cho đến hết thế kỷ thứ 6 và người Do Thái, là nhiều người - thậm chí có cả các hoàng đế - theo các giáo thuyết Kitô giáo khác nhau, như thuyết Arius, thuyết Nestorius, nhất tính thuyết (Monophysitism), thuyết Paulician..., mà trong một vài điểm nào đó dạy những điều đối nghịch với giáo thuyết thần học chính yếu được các Công đồng đại kết xác nhận.[166]. Một cuộc chia rẽ khác giữa các tín đồ Kitô giáo cũng đã xảy ra, khi Hoàng đế Leo III đã ra lệnh phá hủy các ảnh tượng trên khắp Đế quốc. Điều này dẫn đến một cuộc biến động tôn giáo đáng kể, nó chỉ kết thúc vào giữa thế kỷ 9 với sự phục hồi các ảnh tượng. Trong cùng khoảng thời gian này, một làn sóng những người ngoại giáo mới đã nổi lên tại khu vực Balkan, có nguồn gốc chủ yếu từ những người Slavơ. Họ dần dần được cải sang Kitô giáo, và cho tới giai đoạn cuối cùng của Đông La Mã, Chính thống giáo phương Đông đã đại diện cho hầu hết các tín đồ Kitô giáo và nói chung là cho đa số cư dân trong những gì còn lại của đế chế[167].
Người Do Thái là một nhóm thiểu số quan trọng trong suốt chiều dài lịch sử của đế quốc Byzantine, và theo luật La Mã, họ tạo nên một nhóm tôn giáo được pháp luật công nhận. Vào giai đoạn đầu của đế quốc, nhìn chung họ đã được khoan dung, nhưng sau đó là thời kì mà tình hình trở nên căng thẳng và những cuộc bách hại xảy ra. Trong trường hợp nào đi nữa, sau những cuộc chinh phục của người Ả Rập theo Hồi giáo, phần lớn người Do Thái đã sống ở bên ngoài đế quốc Đông La Mã, trong khi những người còn lại bên trong biên giới đã sống trong sự yên bình tương đối kể từ thế kỷ thứ 10 trở đi[168].
Trong văn học Byzantine, có bốn yếu tố văn hóa khác nhau cần được tính đến đó là: Hy Lạp, Kitô giáo, La Mã, và phương Đông. Văn học Byzantine thường được phân loại thành năm nhóm: sử gia và các nhà chép biên niên sử, những nhà bách khoa (Thượng Phụ Photios, Michael Psellus, và Michael Choniates được coi là những nhà bách khoa vĩ đại nhất của Byzantine) và nhà viết tiểu luận, và những tác giả của trường ca(Sử thi anh hùng duy nhất của Byzantine được chứng thực đó là Digenis Acritas). Hai nhóm còn lại bao gồm các nhóm văn học mới: Văn chương Giáo hội và thần học, cùng với thơ ca dân gian[175]
Trong số khoảng từ hai đến ba ngàn tuyển tập văn học Byzantine còn tồn tại, chỉ có 330 trong số đó là các trường ca, lịch sử, khoa học và giả khoa học.[175] Trong khi vào thời kỳ hưng thịnh nhất của văn học thế tục Byzantium kéo dài từ thế kỷ thứ 9 đến thế kỷ 12, văn học tôn giáo của nó (bài giảng, sách nghi lễ và thơ ca, thần học, luận đạo đức, vv) đã phát triển sớm hơn nhiều với thánh Romanos là đại diện nổi bật nhất của nó.[176]
Mặc dù đôi khi bị gọi một cách không xứng đáng bằng các thuật ngữ
"kiểu Byzantine", "chủ nghĩa Byzantine" (vốn ngụ ý tính phức tạp và
chuyên chế)[180],
bộ máy chính quyền Đông la Mã có khả năng đặc biệt để tái thiết chế
chính nó nhằm phù hợp với hoàn cảnh Đế quốc. Một hệ thống phong tước và
thứ bậc tỉ mỉ, đem lại cho triều đình uy quyền và ảnh hưởng, khiến việc
quản lý đế quốc giống như một bộ máy quan liêu ngăn nắp đối với những
người quan sát hiện đại. Các viên chức được sắp xếp theo thứ bậc chặt
chẽ xung quanh hoàng đế, phụ thuộc vào ý chí của hoàng đế về vai trò của
họ. Cũng có những công việc mang tính hành chính thực sự, nhưng thẩm
quyền có thể trao cho các cá nhân hơn là các cơ quan.[181]
Vào các thế kỷ 8 và 9, phục vụ chính quyền là con đường rõ ràng nhất để đạt tới hàng quý tộc, nhưng, từ sau đó trở đi, quý tộc thăng tiến từ ngạch dân sự chịu sự cạnh tranh bởi lớp quý tộc do dòng dõi. Theo một số nghiên cứu về chính quyền Byzantine, nền chính trị thế kỷ 11 chứng kiến cuộc tranh giành quyền lực giữa hai nhánh quý tộc dân sự và quân sự. Trong thời kì này, Alexios I thực hiện những cuộc cải cách hành chính quan trọng, bao gồm việc lập nên những chức vị danh dự mới cùng các cơ quan tương ứng.[182]
Sứ đoàn của Thượng phụ Ioannes VII của Constantinopolis năm 829, giữa hoàng đế Theophilos và Khalip nhà Abbasid Al-Ma'mun.
Sau sự sụp đổ của Tây La Mã, thách thức chính cho Đông La Mã đó là
duy trì những mối quan hệ các nước lân bang. Khi các quốc gia này có
khuynh hướng thiết lập nên các thể chế chính trị, họ thường bắt chước
theo mô hình Constantinopolis. Bộ máy ngoại giao của Đông La Mã tìm cách
lôi kéo những quốc gia lân bang vào một mạng lưới các mối quan hệ quốc
tế và liên quốc gia.[183]
Mạng lưới này xoay quanh việc thiết lập các hiệp ước, và bao gồm sự
chào đón cai trị mới vào gia đình các vị vua, và sự đồng hóa theo các
thái độ xã hội, giá trị và thể chế Đông La Mã[184].
Trong khi các nhà văn phương Tây cổ điển quan tâm tới việc tạo ra những
khác biệt về luân lý và pháp lý giữa chiến tranh và hòa bình, những
người Đông La Mã xem ngoại giao giống như một dạng chiến tranh bằng
những phương tiện khác. Chẳng hạn, một mối đe dọa từ Bulgarya có thể đối
phó bằng cách viện trợ cho Nga Kiev.[185].
Ngoại giao trong kỉ nguyên này được hiểu là có một chức năng thu thập tình báo nằm trên chức năng chính trị thuần túy của nó. Cục Man dân ở Constantinopolis xử lý những vấn đề về lễ tân và lý lịch cho những sự vụ liên quan tới những "dân mọi", và do đó có thể tự nó đã có chức năng tình báo cơ bản.[186] John B. Bury tin rằng văn phòng đã giám sát tất cả những người ngoại quốc tới Constantinople, và đặt dưới quyền của một vị thượng thư phụ trách liên lạc (logothetēs tou dromou).[187] Trong khi bề ngoài văn phòng lễ tân - phận sự chính là đảm bảo những phái đoàn nước ngoài được chăm sóc cẩn thận và nhận đủ tiền quỹ ngân sách để duy trì hoạt động, và nó gồm tất cả những phiên dịch viên chính thức - nó hẳn có luôn chức năng an ninh.[188].
Người Đông La Mã đã tranh thủ được nhiều lợi ích từ các thủ đoạn ngoại giao. Chẳng hạn, các sứ đoàn tới thủ đô thường ở lại nhiều năm liền. Một thành viên của các vương tộc xung quanh thường phải ở Constantinopolis, không chỉ là một con tin tiềm năng, mà cũng là một con tốt hữu dụng trong trường hợp những điều kiện chính trị của miền đất mà ông ta tới từ đó thay đổi. Một phương pháp quan trọng khác là nhấn chìm các vị khách bằng cảnh nhung lụa xa hoa.[183] Theo D. D. Obolenskiy, nền văn minh cổ ở châu Âu đã được duy trì là nhờ vào những kĩ năng và sự tháo vát của nền ngoại giao Đông La Mã, và là một trong những đóng góp cuối cùng của Đông La Mã cho lịch sử châu Âu.[189]
Tương tự như vậy, trên khu vực bờ biển Adriatic, một thổ ngữ Tân-Latinh đã phát triển và sau này sẽ hình thành nên tiếng Dalmatia. Ở các tỉnh miền Tây Địa Trung Hải được tạm thời khôi phục dưới triều đại của hoàng đế Justinianus I, tiếng Latinh (mà cuối cùng sẽ phát triển thành các ngôn ngữ Tây Rôman khác nhau) tiếp tục được sử dụng như một ngôn ngữ nói và ngôn ngữ của giới học giả.[192]
Ngoài triều đình, chính quyền và quân đội, ngôn ngữ chính được sử dụng trong các tỉnh miền đông đế quốc ngay cả trước khi đế quốc Tây La Mã suy yếu đã luôn luôn là tiếng Hy Lạp, nó đã được sử dụng ở khu vực này trước tiếng Latinh trong nhiều thế kỷ.[193] Thực ra vào giai đoạn đầu đời của đế quốc La Mã, tiếng Hy Lạp đã trở thành ngôn ngữ chung của Giáo Hội Kitô giáo, ngôn ngữ của các học giả và nghệ thuật, và trên một mức độ lớn, là franca lingua cho thương mại giữa các tỉnh và với các quốc gia khác.[194]
Nhiều ngôn ngữ khác cũng đã tồn tại trong đế quốc đa sắc tộc này, và một số đã có được địa vị chính thức một cách hạn chế tại các tỉnh của chúng tại những thời điểm khác nhau. Đáng chú ý là vào đầu thời Trung Cổ, tiếng Syria và tiếng Aramaic đã đã được sử dụng rộng rãi bởi tầng lớp có học thức ở các tỉnh phía đông.[195] Tương tự như vậy tiếng Copt, Armenia và Gruzia đã trở nên quan trọng trong giáo dục ở các tỉnh,[196] và những quan hệ ngoại giao sau này đã khiến cho tiếng Slavonic, tiếng Vlach, và tiếng Ả Rập đóng vai trò quan trọng bên trong đế chế và cả trong phạm vi ảnh hưởng của nó.[197]
Bên cạnh đó, từ lâu Constantinopolis đã là một trung tâm thương mại quan trọng nhất ở khu vực Địa Trung Hải và xa hơn nữa, hầu như tất cả ngôn ngữ thời Trung Cổ đã được nói ở bên trong đế chế vào một số thời điểm, ngay cả tiếng Trung Quốc.[198] Khi đế quốc dần đi đến lúc diệt vong, các công dân của đế quốc ngày càng trở nên đồng nhất về văn hóa và tiếng Hy Lạp đã gắn liền với bản sắc và tôn giáo của họ.[199]
Vua David trong bộ hoàng bào của một hoàng đế Đông La Mã.
Trong quá khứ, Đông La Mã thường bị đánh đồng với sự chuyên chế, tính chất tinh thần Chính Thống giáo,
tính chất Đông phương và ngoại lai, và các thuật ngữ "Byzantine",
"Byzantinism" trong tiếng Anh thường mang nghĩa là suy đồi, hệ thống
hành chính phức tạp, không ổn định và sự đàn áp. Các nước Đông Âu và
Trung Á thuộc khối xã hội chủ nghĩa
trước kia, đế quốc Đông La Mã cũng thường được nhìn nhận rất tiêu cực
như là biểu tượng của chủ nghĩa độc đoán và chế độ chuyên chế phương
Đông. Cả các học giả Đông Âu và Tây Âu cũng thường xem Đông La Mã là một
thực thể tôn giáo, chính trị và triết học tương phản với phương Tây.
Ngay cả tại Hy Lạp vào thế kỷ 19, khi trọng tâm dồn vào các yếu tố quá khứ cổ đại, truyền thống Đông La Mã vẫn bị nhìn bằng con mắt tiêu cực.[200]
Các nghiên cứu gần đây đã đưa ra cái nhìn công bằng hơn về đế quốc Đông La Mã và đặt trong tâm vào các thành tựu của nó. Averil Cameron cho rằng Đông La Mã có những đóng gíp không thể chối cãi được vào sự hình thành của châu Âu Trung đại, và cả Cameron và Obolensky đã nhìn nhận vai trò then chốt của Đông La Mã trong sự hình thành của Chính Thống giáo, nhân tố đóng vai trò trung tâm trong lịch sử và xã hội Hy Lạp, Nga, Bungari, Xécbia và một số nước khác trong thời trung đại.[201] Người Đông La Mã cũng đã bảo tồn và sao chép nhiều tài liệu của thời cổ đại và vì vậy được nhìn nhận là những người đã bảo tồn và truyền bá các kiến thức thời cổ đại, đóng góp to lớn cho sự hình thành của văn hóa châu Âu hiện đại, và là tiền đề của chủ nghĩa nhân văn Phục hưng và nền văn hóa Chính thống Xlavơ.[202]
Là một quốc gia tồn tại một cách ổn định suốt một thời gian dài, Đông La Mã đã đóng vai trò bức tường thành bảo vệ châu Âu khỏi các thế lực mới nổi dậy ở phương Đông, như người Ba Tư, Ả Rập, Thổ Seljuk và - trong một thời gian ngắn - đế quốc Ottoman. Theo một cách nhìn nhận khác, từ thế kỷ thứ 7 trở đi, sự phát triển và tiến hóa của đế quốc Đông La Mã liên quan trực tiếp đến sự bành trướng và phát triển của đạo Hồi.[202] Sau khi kinh đô Constantinopolis bị người Thổ Ottoman chiếm đóng vào năm 1453, Sultan Thổ Mehmet II tự xưng là "Hoàng đế La Mã" (Kaysar-i-Rûm) và quyết tâm biến quốc gia của mình thành kẻ kế thừa hợp pháp của Đế quốc Đông La Mã.[203] Theo Cameron, khi người Thổ Ottoman tự xưng là kẻ kế thừa của Đông La Mã, họ đã giúp bảo tồn một phần quan trọng của nền văn hóa Đông La Mã và góp phần đáng kể vào sự phục hồi của đạo Chính Thống ở Đông Âu từ thập niên 1990 trở đi.[202]
Đế quốc Đông La Mã
Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Không thấy một tư liệu chính xác nào về sự khởi đầu của đế quốc Đông La Mã. Một vài ý kiến cho rằng đế quốc này được thành lập dưới thời cai trị của Hoàng đế Diocletianus (284–305), người đã chia đế quốc La Mã thành hai nửa đông và tây.[5] Một vài người lại nói rằng đế quốc bắt đầu vào thời của Constantinus I, vị hoàng đế đầu tiên đóng đô tại Constantinopolis.[Chú thích 1] Những ý kiến khẳng định vào thời trị vì của Hoàng đế Theodosius I (379–395) hoặc theo sau cái chết của ông vào năm 395. Một vài người cho vào thời điểm xa hơn vào năm 476 khi đế quốc phía tây sụp đổ. Nhưng hiện nay tư liệu khá chính xác là vào năm 330, khi Constantinus I thành lập tân đô Constantinopolis dưới sự phát triển vượt bậc của văn hóa Ki-tô giáo và thời kỳ văn hóa chịu ảnh hưởng Hy Lạp (quá trình Hy Lạp hóa văn hóa).[7] Đế quốc Đông La Mã đã tồn tại hơn một ngàn năm, từ thế kỷ thứ 4 cho đến năm 1453. Trong thời gian tồn tại của nó, Đông La Mã vẫn là một trong những cường quốc kinh tế, văn hóa, và quân sự lớn mạnh nhất ở châu Âu, bất chấp những thất bại và mất mát lãnh thổ, đặc biệt là trong cuộc Chiến tranh La Mã-Ba Tư và Chiến tranh Ả Rập-Đông La Mã. Đế quốc sau đó đã phục hưng dưới triều đại Macedonia, một lần nữa Đông La Mã vươn lên thành liệt cường hàng đầu của vùng Đông Địa Trung Hải vào cuối thế kỷ thứ 10, đối địch với Nhà Fatima của người Hồi giáo.[4]
Tuy nhiên, sau năm 1071, nhiều lãnh đổ ở Tiểu Á - trung tâm của đế quốc, bị người Thổ Nhĩ Kỳ Seljuk chiếm đoạt. Mặc dù Vương triều nhà Komnenos đã giành lại một số đất đai và hưng thịnh lại Đế quốc trong một thời gian ngắn trong thế kỷ thứ 12, sau khi Hoàng đế Andronikos I Komnenos qua đời và Vương triều Komnennos cáo chung ở cuối thế kỷ thứ 12, một lần nữa Đế quốc lâm vào suy vong. Đế quốc Đông La Mã bị cuộc Thập tự chinh lần thứ tư giáng một đòn chí mạng vào năm 1204, khiến Đế quốc bị giải thể và các lãnh thổ La Tinh và Hy Lạp thuộc Đông La Mã bị chia cắt.
Vào năm 1261, kinh đô Constantinopolis được giải phóng và Đế quốc Đông La Mã trung hưng, thế nhưng dưới triều các hoàng đế nhà Palaiologos, Đông La Mã chỉ còn là một trong nhiều quốc gia nhỏ đối địch nhau ở khu vực, trong suốt 200 năm tồn tại cuối cùng của nó. Tuy nhiên, trong giai đoạn này, nền văn hóa của Đế quốc sinh sôi nảy nở.[3] Các cuộc biến loạn cung đình xảy ra liên tiếp trong thế kỷ 14 tiếp tục hủy hoại sự thịnh vượng của Đế quốc Đông La Mã, trong khi các lãnh thổ còn lại của Đông La Mã lần lượt bị lấy mất trong cuộc Chiến tranh Đông La Mã-Ottoman, mà đỉnh điểm là sự thất thủ của Constantinopolis và các vùng lãnh thổ còn lại bị Đế quốc Ottoman chinh phục vào thế kỷ thứ 15.[8]
Mục lục
- 1 Tên gọi
- 2 Lịch sử
- 2.1 Bối cảnh
- 2.2 Sự phân chia Đế chế La Mã
- 2.3 Đế quốc phía Tây sụp đổ
- 2.4 Cuộc tái chiếm các tỉnh miền Tây
- 2.5 Sự mất mát về lãnh thổ
- 2.6 Sự hồi sinh dưới thời của nhà Makedonia (867-1025)
- 2.7 Triều đại Makedonia suy yếu
- 2.8 Nhà Komnenos và Thập Tự Quân
- 2.9 Suy sụp và tan rã
- 2.10 Hồi kết của Đế Quốc
- 2.11 Những diễn biến sau khi Đông La Mã diệt vong
- 3 Văn minh Đông La Mã
- 4 Di sản
- 5 Chú thích
- 6 Tham khảo
- 7 Đọc thêm
- 8 Liên kết ngoài
Tên gọi
Đế chế Byzantine còn được cư dân của nó gọi là "Đế quốc La Mã", "Đế quốc của người La Mã" (tiếng Latin: Imperium Romanum, Imperium Romanorum; tiếng Hy Lạp: Βασιλεία τῶν Ῥωμαίων Basileia tấn Rhōmaiōn, Ἀρχὴ τῶν Ῥωμαίων Archē tōn Rhōmaiōn), "Romania "(tiếng Latin: Romania, tiếng Hy Lạp: Ῥωμανία Rhōmania), [Chú thích 2] " Cộng hòa La Mã "(tiếng Latin: Res publica Romana, tiếng Hy Lạp: Πολιτεία τῶν Ῥωμαίων Politeia tōn Rhōmaiōn), "Graikia" (tiếng Hy Lạp: Γραικία), và cũng như "Rhōmais" (tiếng Hy Lạp:. Ῥωμαΐς)[13]
Đế chế Byzantine được biết đến như là Đế quốc La Mã bởi các cư dân của nó,[14] mặc dù đế quốc gia đa sắc tộc trong phần lớn lịch sử của nó và vẫn bảo vệ các truyền thống La Mã-Hy Lạp,[15] nó thường được biết đến bởi những người đương thời của phương Tây và phương Bắc như là Đế chế của người Hy Lạp do sự chiếm ưu thế ngày càng tăng của các thành phần người Hy Lạp.[16] Việc sử dụng thuật ngữ Đế chế của người Hy Lạp (tiếng Latin: Imperium Graecorum) ở phương Tây để ám chỉ Đế quốc Đông La Mã cũng có ngụ ý như một sự từ chối công nhận đế chế là kế thừa của Đế quốc La Mã.[17] Những tuyên bố của Đông La Mã rằng họ là kẻ thừa kế chính thống của Đế chế La Mã đã gây ra nhiều tranh cãi ở phương Tây vào thời của Hoàng hậu Đông La Mã Irene của Athena.[18]
Do sự đăng quang của Charlemagne như là Imperator Augustus trong năm 800 khi thấy ngôi vị Hoàng đế của Đế chế La Mã bị bỏ trống với sự trợ giúp của Giáo hoàng Lêô III, người cần giúp đỡ để chống lại kẻ thù của mình ở Roma. Bất cứ lúc nào Đức Giáo hoàng hoặc những người cai trị ở phương Tây khi cần sử dụng tên La Mã để chỉ phía Đông La Mã, họ ưa thích dùng thuật ngữ Imperator Romaniæ,[19] một danh hiệu mà người phương Tây chỉ sử dụng để gọi Charlemagne và những người kế nhiệm ông. Ban đầu thì người ta cứ nghĩ rằng cái danh hiệu này chỉ là một cái tên hão nhưng thực chất hậu quả của nó là cực kỳ khủng khiếp, vì nó tạo ra sự tranh chấp và bất hợp tác giữa thế giới phương Tây và phương Đông của châu Âu, thậm chí nó là một trong những nguyên nhân của sự chia lìa giữa Giáo hội Công giáo La Mã và Giáo hội Chính thống, và khi người Byzantine lâm vào tuyệt vọng thì người Tây Âu lại tỏ ra dửng dưng và họ còn sẵn sàng xông vào đánh hôi như trong cuộc thập tự chinh lần thứ 4, nhưng như người ta đã nói "môi hở thì răng lạnh" trước sự xuống dốc của Đế chế Byzantine thì chỉ có người Thổ Nhĩ Kỳ là được hưởng lợi nhiều nhất và kể từ thế kỷ 16 thì thế giới phương Tây phải trực tiếp đối đầu với các cuộc xâm lược của người Thổ. Ngược lại, ở trong thế giới của người Ba Tư, người Hồi giáo và người Slav thì đế chế Byzantine được hoàn toàn thừa nhận kế thừa của Đế chế La Mã và gọi họ là روم (Rûm).[20]
Trong các tập bản đồ lịch sử hiện đại, Đế quốc Byzantine thường được gọi là Đế quốc Đông La Mã để mô tả về đế quốc trong thời gian từ năm 395-610, sau khi hoàng đế mới lên ngôi Heraclius chuyển đổi ngôn ngữ chính thức từ tiếng Latin sang tiếng Hy Lạp, trong bản đồ mô tả về đế chế kể từ sau năm 610 người ta mới bắt đầu sử dụng thông dụng cái tên Đế quốc Byzantine.
Lịch sử
Bối cảnh
Sự phân chia Đế chế La Mã
Năm 330, Constantinus I dời đô về thành Constantinopolis, tại đây ông đã xây nên một "Roma thứ hai" trên địa điểm của Byzantium, một thành phố nằm vắt ngang trên các tuyến đường thương mại giữa phương Đông và phương Tây. Constantinus I đã tiến hành những cải cách quan trọng về quân sự, tiền tệ, các tổ chức dân sự và tôn giáo của đế quốc.[24]
Dưới thời Contantinus, Kitô giáo mặc dù không được công nhận là quốc giáo nhưng lại được hưởng nhiều ưu đãi, bởi vì hoàng đế đã ban cho tôn giáo này nhiều đặc quyền rộng rãi. Việc ông cho triệu tập Thượng Hội Đồng Giám mục Arles và Hội đồng Nicaea đã cho thấy quyết tâm hợp nhất giáo hội của ông, đồng thời khẳng định sự lãnh đạo của ông với Giáo hội.[25] Năm 395,Theodosius I lại chia đôi đế quốc ra cho hai con trai của mình: Arcadius ở phía đông và Honorius ở phía tây. Trong các thế kỷ thứ 3 và thứ 4, phần phía đông đế chế đã không phải đối mặt với phần lớn các man tộc đang tràn ngập khắp Châu Âu, một phần là nhờ một nền văn hóa thành thị được phát triển từ rất sớm và có các nguồn lực tài chính ổn định, cho phép đế quốc có tiền để trả cho các khoản cống phẩm để xoa dịu những kẻ xâm lược và kinh phí duy trì các đội lính đánh thuê. Nhờ đó, Theodosius II có thể tập trung vào hệ thống hóa pháp luật La Mã, củng cố các bức tường thành của Contantinopolis.Tuy nhiên, để đẩy lùi được người Hun,Theodosius đã phải trả các khoản cống phẩm lớn hàng năm cho thủ lĩnh Attila.[26] Hoàng đế Marcianus sau đó đã từ chối các khoản tiền cống tốm kém nhưng lúc náy Attila đã chuyển hướng sự chú ý của mình sang nửa phía tây của đế quốc. Sau khi Attila qua đời, đế quốc Hun sụp đổ, và nhiều người Hun được thuê làm lính đánh thuê cho Constantinopolis.[27]
Đế quốc phía Tây sụp đổ
Năm 491, Anastasius I, một quan chức chính quyền già cả có gốc gác La Mã, đã trở thành hoàng đế, nhưng ông chỉ hoàn toàn cai trị đế quốc vào năm 497, sau khi quân đội của ông dẹp tan các thế lực chống đối.[30] Anastasius đã chứng tỏ mình là một nhà cải cách nhiệt huyết và có tài lãnh đạo. Ông hoàn thiện hệ thống pháp luật từ thời Constantinus, dứt khoát sử dụng đồng tiền follis vào các giao dịch hàng ngày.[31] Khi Anastasius qua đời năm 518, ông để lại trong kho bạc đế chế một khoản tiền khổng lồ 320.000 lbs (145,150 kg) vàng.[32]
Cuộc tái chiếm các tỉnh miền Tây
Năm 529, một ủy ban 10 người do Ioannes xứ Cappadocia đứng đầu đã sửa đổi luật pháp La Mã và hệ thống hóa lại các bộ luật. Năm 534, ban hành Pháp điển Dân sự hay còn gọi là Luật Justinianus I, hệ thống pháp luật cơ bản được sử dụng trong hầu hết các thời kỳ còn lại của đế chế Đông La Mã.[35]
Cuộc tái chiếm miền tây đã bắt đầu từ năm 533, khi Justinianus I phái tướng quân Belisarius đem quân đi đòi lại các tỉnh cũ ở Bắc Phi đã bị người Vandal chiếm từ năm 429 và đặt kinh đô của họ ở thành Carthage.[36] Thành công đến một cách dễ dàng tới ngạc nhiên, nhưng phải tới năm 548 thì các bộ lạc lớn ở địa phương mới chịu thần phục.[37] Trong khi đó ở Ý, vương quốc Ostrogoth đang bị chia rẽ nội bộ, sau cái chết của Theodoric cùng với cháu trai và người kế vị của ông, Athalaric và con gái ông, Amalasuntha, khiến cho kẻ mưu sát Theodahad lên nắm quyền nhưng suy yếu. Năm 535, một đội quân nhỏ của Đông La Mã đã dễ dàng chiếm được Sicilia nhưng người Goth đã kháng cự mãnh liệt, và phải tới năm 540, chiến thắng mới đến với quân Đông La Mã, khi tướng Belisarius chiếm được Ravenna, sau khi thành công trong cuộc vây hãm thành Roma và Napolia.[38] Trong năm 535-536, Theodahad đã phái Đức Giáo hoàng Agapetus I đến Constantinople nhằm thỉnh cầu quân Byzantine rút khỏi Sicilia, Dalmatia, và Ý. Mặc dù Agapetus thất bại trong nhiệm vụ của mình để có thể ký kết một hiệp ước hòa bình với Justinianus, ông ta đã thành công trong việc đả kích Thượng Phụ Anthimus I của Constantinople theo thuyết Đơn Thần, bất chấp sự ủng hộ và bảo vệ của hoàng hậu Theodora..[39]
Người Ostrogoth đã nhanh chóng tập hợp dưới sự chỉ huy của vua Totila và giành lại Roma vào năm 546. Belisarius được cử tới Ý năm 544 nhưng ông lại bị triệu về Constantinopolis năm 549. Với sự xuất hiện của thái giám người Armenia Narses và 35.000 quân đã đánh dấu chấm hết cho vương quốc của người Ostrogoth. Vua Totila bị đánh cho đại bại trong chận trận Taginae và người kế vị của ông ta, Teia, cũng bị đánh bại trong trận Mons Lactarius (tháng 10 năm 552). Mặc dù một vài đơn vị đồn trú người Goth còn lại vẫn tiếp tục kháng cự và có thêm hai cuộc xâm lược từ người Frank và Alamanni, nhưng về cơ bản đế chế Đông La Mã đã hoàn thành công cuộc chiếm lại các tỉnh đã mất ở Ý.[39] Năm 551, Athanagild, một quý tộc của vuơng triều Visigoth ở Hispania, đã cầu xin sự giúp đỡ của Justinianus trong một cuộc nổi loạn chống lại đức vua của ông ta, và vị hoàng đế phái một đạo quân dưới quyền Liberius, một vị tướng quân đội tài giỏi. Đế quốc đã chiếm được vào một dải nhỏ ven bờ biển của bán đảo Iberia cho đến tận triều đại của Heraclius.[40] Ở biên giới phía đông, các cuộc chiến La Mã - Ba Tư vẫn tiếp tục cho đến năm 561, khi các sứ giả của Justinianus và Khosrau đồng ý một hiệp ước hòa bình 50 năm.[41] Cuối cùng Justinianus đã đẩy lùi hầu hết những cuộc tấn công xâm lấn của các man tộc di cư bằng hàng loạt các chiến thắng trong những năm 550, trừ các cuộc xâm nhập lặp đi lặp lại của người Slav và Gepid. Năm 559, đế quốc phải đối mặt với cuộc xâm nhập lớn của người Kutrigur và Sclaveni.[42] Justinianus liền gọi tướng Belisarius đang nghỉ hưu quay lại quân đội và đánh bại mối đe dọa mới từ người Hung. Việc tăng cường củng cố các hạm đội dọc sông Donau khiến quân Kutrigur phải rút lui và chấp nhận một hiệp ước được đi lại an toàn trên sông Donau.[43]
Sau khi Justinianus qua đời năm 565, vị hoàng đế kế tục ông, Justinus II đã từ chối các khoản triều cống cho Ba Tư. Trong khi đó, người Lombard gốc Đức tràn vào Ý, tới cuối thế kỷ chỉ còn một phần ba đất Ý nằm dưới sự kiểm soát của đế quốc. Vị Hoàng đế kế tiếp, Tiberius II đã chọn cách ban tặng tiền bạc cho người Avar và tiếp tục cuộc chiến với người Ba Tư. Dẫu cho viên tướng của Tiberius, Mauricius đã tiến hành một chiến dịch hiệu quả ở phía đông, nhưng các khoản trợ cập lại không ngăn giữ được người Avar. Họ đã đánh chiếm được pháo đài Sirmium năm 582 trong khi người Slav bắt đầu xâm nhập bờ nam sông Donau. Cùng năm đó, Mauricius thành công trong việc giành ngôi hoàng đế với tư cách là con rể của Tiberius II và can thiệp vào cuộc nội chiến ngai vàng ở Ba Tư. Với sự trợ giúp của Mauricius, Khosrau II đã giành được ngai vàng và củng cố liên minh qua kết hôn với con gái của Mauricius. Đồng thời hiệp ước của Mauricius với người con rể mới của ông không những đã giúp mở rộng lãnh thổ phía đông của đế quốc mà còn giúp cho Mauricius có đủ sức mạnh để tập trung vào vấn đề Balkan. Tới năm 602, một loạt các chiến dịch thành công đả đẩy lùi người Avar và Slav về phía bên kia bờ sông Donau.[45]
Sự mất mát về lãnh thổ
Nhà Heraclius
Nhưng mối đe dọa từ nhà Sassanid vẫn còn đó. Nhân lúc Heraclius đang đem đại quân đi chinh chiến sa trường, Khosrau II đã cử tướng Sharbaraz đem 50.000 quân lính được động viên ở Lưỡng Hà vuợt qua Anatolia đến đóng trại ở Chalcedon, gần sát Constantinopolis nhằm liên hợp với quân Avar và Slav chiếm thành.[50] Ngày 26 tháng 6 năm 626, 80.000 quân Avar và Slav bủa vây mọi cửa thành của Constantinopolis còn ở bên kia Bosphorus, 50.000 quân Ba Tư đang gấp rút đóng tàu chiến nhằm tấn công đô thành từ phía biển. Trong thành Constantinopolis lúc này có 12.000 quân do anh trai của Heraclius chỉ huy cùng sự giúp đỡ về nhuệ khí từ Thượng phụ Sergius.[51] Nhờ các bức tường thành chắc chắn, quân Đông La Mã đã đẩy lùi các đợt tiến công của liên quân Avar- Slav. Hạm đội của Ba Tư cũng bị hạm đội của Đông La Mã đập tan trên biển và tướng Sharbaraz cũng đã tử trận. Đô thành Constantinopolis được bảo toàn. Nhờ chiến thắng trong cuộc bao vây Constantinopolis năm 626, Heraclius đã đè bẹp quân Sassanid ở trận Nineveh một năm sau đó, rồi mang cây thánh giá thiêng trở lại Jerusalem năm 629.[52] Qua đó đã giáng một đòn hủy diệt cho đế quốc từng đối địch với La Mã trong hàng thế kỷ qua. Tuy nhiên, cuộc chiến đã làm kiệt quệ cả đế quốc Đông La Mã và Sassanid, khiến cho cả hai dễ bị tổn thương trước sự trỗi dậy của người Hồi Giáo Ả Rập chỉ vài năm sau đó. Đế quốc đã phải hứng chịu một thất bại nặng nề ở trận Yarmouk năm 636, sau khi thành Ctesiphon thất thủ năm 634.[53]
Ioustinianos II cố gắng phã vỡ quyền lực của giới quí tộc thành thị bằng cách cho tăng thuế và bổ nhiệm người ngoài vào làm trong triều đình. Ông bị lật đổ năm 965, và phải bỏ chạy đến tị nạn ở chỗ Khan Tervel của Bulgaria. Năm 705, với sự hỗ trợ từ quân lính của Khan, Ioustinianos II đã giành lại ngai vàng và tiến hành trả thù những người từng lật đổ ông. Cuối cùng vào năm 711, các quí tộc thành thị một lần nữa tiến hành đảo chính, lật đổ ông và triều đại nhà Heraclius chính thức kết thúc.[59]
Nhà Isauria
Thế kỷ thứ 8 và 9 cũng đã bị chi phối bởi các tranh cãi và chia rẽ tôn giáo xung quanh phong trào bài trừ ảnh tượng. Các biểu tượng đã bị cấm theo chiếu chỉ của hoàng đế Leo và Constantine, dẫn đến cuộc khởi nghĩa của những người thờ thánh tượng trên toàn đế quốc. Sau những nỗ lực của nữ hoàng Irene, hội đồng Nicaea lần thứ hai đã được tổ chức trong năm 787 và khẳng định rằng các biểu tượng có thể được tôn kính nhưng không được tôn thờ. Irene được cho là đã cố gắng thương lượng một cuộc hôn nhân giữa bà và Charlemagne, nhưng theo thánh Theophanes, mưu đồ này đã bị phá hoại bởi Aetios, một trong những sủng thần của bà.[62] Trong giai đoạn đầu thế kỷ thứ 9, Leo V đã khơi dậy lại chính sách bài trừ ảnh tượng, nhưng năm 843, hoàng hậu Theodora đã khôi phục lại việc tôn kính các biểu tượng với sự giúp đỡ của Thượng Phụ Methodios [63].
Sự hồi sinh dưới thời của nhà Makedonia (867-1025)
Chiến tranh chống lại quân Ả Rập
Dưới triều đại người con trai của Mikael và cũng là người kế vị ông, Leōn VI Khôn ngoan, các cuộc tấn công vào đế quốc Abbas vẫn được tiếp tục. Tuy nhiên, Sicilia lại rơi vào tay quân Ả Rập năm 902 và chỉ hai năm sau đó, Thessaloniki, thành phố quan trọng thứ hai của đế chế đã bị một hạm đội Arab cướp phá. Hải quân nhanh chóng được tăng cường lại. Đảo Síp, vốn bị người Ả Rập chiếm đóng từ thế kỉ thứ 7, đã được thu hồi và một hạm đội Đông La Mã đã tấn công vào cảng Laodicea ở Syria. Mặc dù vậy, quân Đông La Mã cũng bị tổn thất nặng nề khi họ cố gắng chiếm lại đảo Crete năm 911.v[67]
Nhân lúc Bulgaria đang bị suy yếu bởi cái chết của Sa hoàng Simeon I năm 927, quân Đông La Mã liền tập trung về mặt trận phía đông. Năm 934, Melitene vĩnh viễn đuợc chiếm lại.[68] Năm 943, danh tướng Ioánnis Kourkouas đã giành được một số thắng lợi quan trọng, mà đỉnh điẻm là cuộc tái chiếm thành Edessa. Nó còn đặc biệt nổi tiếng với việc đem trở về thành Constantinople thánh vật Mandylion, mà có mang bức chân dung của Chúa Jesus trên nó.[69]
Những vị Hoàng đế - chiến binh như Nikephoros II Phokas (cai trị từ năm 963–969) và Iōannēs I Tzimiskes (969–976) bành trướng lãnh thổ tới tận vùng Syria và đánh bại các tiểu vương Hồi Giáo ở vùng Tây Bắc Iraq. Thành phố Aleppo bị Nikephoros chinh phục năm 962 và sang năm sau người Ả Rập hoàn toàn bị tống khứ khỏi đảo Crete. Việc chinh phục đảo Crete đã thủ tiêu hoàn toàn nguy cơ vùng biển Aegea bị người Ả Rập cướp phá và giúp kinh tế ở lục địa Hy Lạp được hưng khởi trở lại. Đảo Síp được thu hồi vào năm 965 và sự nghiệp của Nikephoros đạt đến đỉnh cao vào năm 969 khi ông thu hồi Antioch và sát nhập nó làm một tỉnh của đế quốc.[70] Người kế vị của Nikephoros, Ioannes I tiếp tục đánh chiếm Damascus, Beirut, Acre, Sidon, Caesarea và Tiberias, mở rộng thế lực của đế quốc tới gần sát Jerusalem (dù thế lực của đế quốc Ả Rập Hồi giáo ở Iraq và Ai Cập vẫn còn nguyên vẹn).[71] Sau khi đánh bại người Bulgaria, hoàng đế Basileios II tiếp tục dự tính tấn công đảo Sicillia, thành trì cuối cùng của người Ả Rập trên các lãnh địa cũ cũa đế quốc, tuy nhiên ông qua đời vào năm 1025 mà không kịp thực hiện dự định của mình. Các đợt tấn công sau đó cũng chỉ thu hồi lại vùng duyên hải phía đông của đảo. Tuy nhiên, đến thời điểm Basileios II qua đời, đế quốc Đông La Mã đã trải dài từ eo biển Messina ở phía tây tới dòng sông Euphrates ở phía đông, từ sông Donau ở phía bắc cho tới Syria ở phía nam.[72]
Chiến tranh chống lại người Bulgaria
Không lâu sau đó, một đội quân viễn chinh do Leōn Phokas và Romanos I Lekapenos chỉ huy khi tiến vào Bulgaria đã bị đánh tan tác trong Trận Achelous (917), thế là trong năm sau quân Bulgaria mặc sức tàn phá vùng Bắc Hy Lạp. Adrianople lại bị cướp phá vào năm 923 và năm 924, quân Bulgaria vây hãm Constantinopolis. Tuy nhiên Simeon qua đời một cách đột ngột vào năm 927 và kéo theo đó là sự suy sụp của Bulgaria. Nhờ đó, Bulgaria và Đông La Mã có một thời gian yên bình khá dài, đủ để cho Đông La Mã tập trung lực lượng đánh bại người Ả Rập.[76] Năm 968, quân đội Nga Kiev do Sviatoslav I lãnh đạo đã tấn công và tàn phá Bulgaria, tuy nhiên 3 năm sau hoàng đế Iōannēs I Tzimiskēs đã đánh bại Sviatoslav và sát nhập Đông Bulgaria.[77]
Quan hệ với nhà nước Nga Kiev
Tuy nhiên, ngay cả sau khi người Rus' cải sang đạo Ki-tô, quan hệ giữa hai bên cũng không diễn ra tôt đẹp cho lắm. Các cuộc xung đột nghiêm trọng nhất giữa hai cường quốc là cuộc chiến tranh 968-971 ở Bulgaria, một vài cuộc viễn chinh của người Rus' xuống miền nam nhằm cướp phá các thành phố Đông La Mã quanh vùng biển đen và Constantinopolis cũng được nhiều sử gia ghi nhận. Mặc dù hầu hết các cuộc tấn công bị đẩy lui, nhưng những điều ước song phương luôn có lợi cho người Rus', chẳng hạn như sau cuộc chiến tranh năm 1043, người Rus' đã cho thấy tham vọng cạnh tranh với Đế quốc Đông La Mã của mình.[81]
Đỉnh cao của đế quốc Đông La Mã
Hệ thống pháp luật bằng tiếng Hy Lạp - bộ Pháp điển Dân sự - cuối cùng đã được hoàn thiện dưới thời Leon VI. Công trình đồ sộ gồm 60 bộ này đã trở thành nền tảng pháp luật của Đông La Mã và vẫn còn được nghiên cứu đến tận ngày nay.[82] Hệ thống hành chính của Đế quốc đã được điều chỉnh lại, phân giới kĩ hơn các khu bán quân sự thema, loại bỏ các bất cập trong quản lí các địa phương và đặ quyền của những quan lại cai trị các tỉnh xa, cũng như điều chỉnh những đặc quyền của các thương đoàn ở Constantniople. Sự tách biệt giữa các tỉnh của Đông La Mã không còn nữa, và Constantinopolis trở thành trung tâm quyền lực duy nhất của Đế quốc.[83] Tuy nhiên, các chiến thắng vang dội đã làm gia tăng đáng kể quyền lực của giới qui tộc quân sự các tỉnh với nông dân, những người đã cơ bản trở thành nông nô cho các quí tộc.[84]
Triều đại Makedonia là thời gian có những chuyển biến tôn giáo quan trọng. Người Bulgaria, Serbia và Rus đã cải sang Chính Thống Giáo, làm thay đổi vĩnh viến bản đồ tôn giáo ở Châu Âu tạo nhiều ảnh hưởng cho đến ngày nay. Các thánh Kyrillos và Methodios, hai người anh em ở Thessaloniki, đã đóng góp đáng kể trong việc người Xlavơ cải đạo sang Chính Thống Giáo và phát minh ra bảng chứ cái Glagolit, tiền thân của bảng chữ cái Kyrill.[87] Năm 1054, mâu thuẫn giữa thành Roma và thành Constantinopolis lên đến đỉnh điểm, mà lịch sử gọi đây là Đại Ly giáo Đông-Tây. Mặc dù trước đó cả hai đã tuyên bố rút phép thông công lẫn nhau nhưng phải tới ngày 16 tháng 7, khi ba hồng y của Giáo hoàng bước vào trong Đại thánh đường Thánh Sophia,[88] và đặt bức thư tuyệt thông lên bàn thờ Đức Chúa, cuộc ly giáo Đông-Tây mới chính thức bắt đầu.[89]
Triều đại Makedonia suy yếu
Đông La Mã suy sụp nhanh chóng sau khi hoàng đế Basileos II qua đời mà không có những người đủ năng lực lên kế vị. Nikephoros II (trị vì 963-969), Ioannes Tzimiskes và Basileos II thay đổi cơ cấu quân sự từ các đội quân phòng thủ, dân quân thành một đội quân chuyên nghiệp (τάγματα, tagmata), được hỗ trợ bằng lính đánh thuê. Trong thế kỷ thứ 10, các cuộc tấn công liên tiếp của ngoại bang đã buộc đế quốc phải duy trì các khu đồn trú lớn và công sự tốn kém. Hoàng đế Basileos II để lại một kho bạc đầy ắp khi ông qua đời, nhưng lại không để lại bất kì lời khuyên nào cho người kế vị.[90] Không còn bất cứ vị vua nào kế tục ông mà có đủ tài năng quân sự cũng như tài cai trị, điều này khiến cho quyền lực dần dần rơi vào tay các quan lại trong triều. Những nỗ lực cứu vãn nền kinh tế cuối cùng chỉ dẫn đến lạm phát và tiền vàng mất giá. Lúc này, quân đội bị xem như là một khoản chi phí không cần thiết và còn là một mối đe dọa chính trị. Vì vậy, triều đình đã giải tán quân đội và thay thế bằng các đội lính đánh thuê vói những hợp đồng cụ thể.[91]Nhưng lúc này, kẻ thù mới đã xuất hiện. Các tỉnh ở Ý đã phải đối mặt với người Norman. Bước tiến của người Norman chậm nhưng chắc chắn. Reggio, thủ phủ của tỉnh Calabria, bị Robert Guiscard chiếm năm 1060, tiếp theo đó là Otranto năm 1068.[92] Bari, thành trì quan trọng ở tỉnh Apulia, bị bao vây từ tháng 8 năm 1068 và thất thủ vào tháng 4 năm 1071. Đồng thời Đông La Mã cũng mất quyền kiểm soát bờ biển Damaltia vào tay vua Peter Krešimir IV (1058–1074/1075) của người Croatia trong năm 1069.[93]
Nhưng thảm họa lớn nhất lại xảy ra ở Tiểu Á. Các cuộc tấn công đầu tiên của người Thổ Seljuk vào biên giới của Đông La Mã thông qua Armenia xảy ra trong những năm 1065 và 1067. Nhân lúc tình hình rối loạn, các quí tộc quân sự ở Anatolia đã đưa Romanos Diogenes, một người trong số họ lên ngôi hoàng đế. Mùa hè năm 1071, Romanos ra lệnh khẩn cấp điều động các quí tộc Anatolia và lực luợng của họ, rồi thân chinh chỉ huy chiến dịch phản công quân Seljuk. Trong trận Manzikert, quân Đông La Mã không chỉ đại bại trước Sultan Alp Arslan mà tổng chỉ huy của họ, hoàng đế Romanos cũng bị bắt sống.[91] Arslan đối xử với Romanos rất đúng mực và không áp đặt các điều kiện nặng nề lên Đế Chế. Tại Constantinopolis, một cuộc đảo chính ủng hộ Michael Doukas đã diễn ra. Tới năm 1081, người Seljuk đánh chiếm hầu hết cao nguyên Anatolia, từ Armenia ở phía đông cho tới Bithynia ở phía tây và thiết lập kinh đô ở Nicaea, chỉ cách Constantinopolis 90 km.[94]
Nhà Komnenos và Thập Tự Quân
Alexios I và cuộc Thập tự chinh lần thứ nhất
Sau thất bại ở Manzikert, đế quốc đã phần nào khôi phục lại vinh quang nhờ những nỗ lực của các hoàng đế nhà Komnenos.[101] Ngay khi vừa lên ngôi, Alexios I đã phải đối phó với một cuộc xâm lược như vũ bão của người Norman được lãnh đạo bởi Robert Guiscard và con trai ông ta, Bohemund xứ Taranto, người đã chiếm Dyrrhachium và Corfu, và bao vây thành Larissa ở Thessaly. Cái chết của Robert Guiscard vào năm 1085 đã tạm thời đẩy lùi cuộc xâm lăng của người Norman. Năm sau, Sultan Seljuk qua đời, Vương quốc Hồi Giáo Rum lâm vào nội chiến tranh giành quyền lực giữa các phe phái. Bằng sự nhạy bén và tài cầm quân, Alexios đã tiến hành chiến dịch tấn công bất ngờ vào quân Pecheneg; bị bất ngờ, quân Pecheneg thảm bại tại trận Levounion vào ngày 28 Tháng Tư 1091.[102]
Alexios đã cho rằng Tây Âu sẽ hỗ trợ cho ông những đội lính đánh thuê, vì thế ông không hoàn toàn không ngờ rằng phải chuẩn bị cho một đội quân đông đảo vô tổ chức đang nhanh chóng tiến vào lãnh thổ Đông La Mã. Đồng thời, ông hoàn toàn không hài lòng khi biết tin một nửa các tướng lĩnh quân Thập Tự là người Norman, trong đó có cả Bohemund. Mặc dù vậy, Alexios vẫn kiểm soát được phần nào đội quân thập tự đó khi họ hành quân qua Constantinopolis để tới Tiểu Á và buộc các chỉ huy quân thập tự phải thề ràng buộc với đế chế, mọi lãnh thổ trước đây của Đông La Mã bị người Seljuk chiếm phải được trao trả lại cho đế quốc, đổi lại ông sẽ cử các hướng dẫn viên đi cùng họ và hộ tống họ qua eo biển Bosphorus an toàn.[105] Nhờ bước tiến của quân Thập Tự, Alexios đã đánh chiếm lại nhiều thành phố quan trọng ở Anatolia. Nhưng mối ràng buộc đó đã kết thúc khi các chỉ huy cho rằng ông không giúp đỡ họ trong cuộc bao vây Antioch (thực ra Alexios đã dẫn quân đến Antioch nhưng khi có tin báo về việc quân Seljuk chắn đường, ông nhanh chóng rút lui để tránh mạo hiểm không cần thiết).[106] Bohemund, người đã tự coi mình như Hoàng thân xứ Antioch, một thời gian ngắn đã đi đến chiến tranh với Đông La Mã, nhưng đã đồng ý trở thành chư hầu của Alexios bằng Hiệp ước Devol 1108, đánh dấu sự kết thúc của mối đe dọa Norman trong suốt triều đại của Alexios.[107]
Ioannes II, Manouel I và Cuộc thập tự chinh lần thứ hai
Trong 25 năm của triều đại mình, Ioannes đã củng cố mối liên minh với Đế chế La Mã thần thánh ở Tây Âu, đánh bại hoàn toàn người Pechenegs ở trận Beroia,[110] và nhiều lần thân chinh đem quân đi chinh phạt người Thổ ở Tiểu Á. Các chiến dịch mà ông phát động đã làm thay đổi cán cân quyền lực ở phương đông, buộc người Thổ phải lui về phòng thủ và khôi phục lại nhiều thành trì, thành phố và thị trấn ở Anatolia.[111] Ông cũng đẩy lùi người Hunggary và Serbia vào những năm 1120, cùng với hoàng đế Đức Lothair III liên minh chống lại vua Norman, Roger II của Sicilia.[112] Ổn định được phía tây, Ioannes hướng sự chú ý của ông về phía đông. Các tiểu vương quốc của người Thổ Danishmend ở Melitene nhanh chóng bị đánh bại, và quân Đông La Mã tái chiếm lại Cilicia. Ioannes cũng tranh thủ dùng ảnh hưởng của mình ép buộc Raymond xứ Poitiers, Hoàng thân xứ Antioch thừa nhận sự bảo hộ của Đông La Mã. Nhằm thể hiện vai trò và sức mạnh của mình trong thế giới Ki-tô giáo, Ioannes dẫn quân vào Đất Thánh với tư cách là người lãnh đạo của liên quân của Đế chế với các quốc gia Thập Tự; tuy nhiên hy vọng của ông đã tan thành mây khói bởi sự phản bội của các đồng minh Thập Tự.[113] Năm 1142, Ioannes lại đặt vấn đề về chủ quyền của ông ở Antioch, nhưng cái chết đột ngột của ông trong một tai nạn lúc đi săn vào năm 1143 đã làm gián đoạn kế hoạch của Ioannes. Chụp lấy cơ hội này, Raymond xua quân xâm lược Cilicia nhưng bị đánh tan tác và buộc phải thân hành đến kinh đô Constantinopolis để cầu xin sự tha thứ.[114]
Tuy nhiên, ở mặt trận phía đông, Manouel đã nhận phải một thất bại nặng trong trận Myriokephalon trước quân Thổ vào năm 1176. Thất bại này đã làm ông đau buồn và sức khỏe suy sụp vào những năm cuối đời, nhưng thực tế không ảnh hưởng nhiều đến sức mạnh quân sự của Đông La Mã. Trong những năm sau đó người Đông La Mã đã rửa được thù và đánh bại người Thổ.[118] Tướng quân Ioannes Vatatzes, người đánh tan tác quân Thổ trong Trận Hyelion và Leimocheir, không chỉ trưng tập được binh lực từ kinh đô mà còn tìm được cách thu thập thêm binh lính trên đường hành quân, một dấu hiệu cho thấy Đông La Mã vẫn còn là một thế lực quân sự mạnh mẽ và chương trình phòng thủ tại Tiểu Á vẫn còn hiệu quả.[119]
Thời kì phục hưng thế kỉ 12
Điều này đã cho phép các tỉnh phía tây đạt được sự phục hồi kinh tế và vẫn tiếp tục cho đến khi cuối thế kỷ. Có lập luận cho rằng Byzantium dưới sự cai trị của nhà Komnenos đã thịnh vượng hơn so với chính nó ở bất kỳ thời điểm nào kể từ lúc người Ba Tư tiến hành các cuộc xâm lược vào thế kỷ thứ 7. Trong thế kỷ 12, mật độ dân cư gia đã tăng lên và có thêm nhiều vùng đất rộng lớn được dành cho sản xuất nông nghiệp. Bằng chứng khảo cổ từ cả châu Âu và Tiểu Á cho thấy một sự gia tăng đáng kể về kích thước của các khu định cư đô thị, cùng với một sự bùng nổ đáng chú ý ở các thành thị mới. Thương mại cũng phát triển rực rỡ, người Venezia, Genova và các sắc dân khác đã đổ xô đến các hải cảng của biển Aegean để giao thương, vận chuyển hàng hóa từ các vương quốc Thập Tự Chinh ở hải ngoại và từ nhà Fatima ở Ai Cập tới phía tây và buôn bán với đế quốc thông qua Constantinopolis[121]
Suy sụp và tan rã
Nhà Angelos
Andronikos bắt đầu triều đại của ông bằng các biện pháp cải cách chính phủ được các sử gia ca ngợi.[123] Theo George Ostrogorsky, Andronikos đã quyết tâm nhổ tận gốc tham nhũng: dưới sự cai trị của ông, việc mua bán quan tước bị loại bỏ, việc lựa chọn nhân lực phải dựa trên thành tích, chứ không phải là nhờ thiên vị và các mối quan hệ xã hội, các quan chức được trả lương hậu hĩnh để giảm thiểu hối lộ.[124] Tại các tỉnh, nhờ cải cách Andronikos mà sản xuất được cải thiện một cách nhanh chóng và rõ rệt. Các quý tộc đã tức giận chống lại ông ta, và để làm cho vấn đề đỡ tồi tệ hơn, Andronikos dường như đã trở thành một bạo chúa; hành quyết và bạo lực đã trở thành ngày càng phổ biến, và triều đại của ông trở thành một triều đại của khủng bố.[125] Andronikos dường như muốn tiêu diệt hết giới quí tộc và đại địa chủ. Cuộc chiến chống lại tầng lớp quý tộc trở thành một cuộc tàn sát, trong khi Hoàng đế phải viện đến các biện pháp tàn nhẫn hơn bao giờ hết để giữ vững chế độ của mình.[124]
Mặc dù có một lực lượng quân sự mạnh, Andronikos đã không thể đối phó với Isaac Komnenos, Béla III của Hungary(r. 1172-1196), người đã sát nhập vùng lãnh thổ Croatia vào Hungary, và Stephen Nemanja của Serbia (r. 1166-1196) đã tuyên bố sự độc lập của mình với Đông La Mã. Tuy nhiên, không một ai có thể so sánh với cuộc xâm lăng của William II xứ Sicilia (r. 1166-1189) với một lực lượng gồm 300 tàu và 80.000 quân vào năm 1185.[126] Andronikos vội vàng huy động 100 tàu chiến bảo vệ thủ đô nhưng khác gì hơn là ông không hề quan tâm đến dân chúng. Cuối cùng ông bị lật đổ khi Isaac Angelos, một đối thủ chính trị của ông được sự trợ giúp của người dân đã tiến hành đảo chính và giết chết Andronikos. Nhà Komnenos đã kết thúc, nhường chỗ cho nhà Angelos lên thay.[127]
Triều đại của Isaac II và của anh trai Alexios III, là thời kì mà người ta nhìn thấy sự sụp đổ của những gì còn lại trong bộ máy triều đình trung ương của Đông La Mã và hệ thống quốc phòng. Mặc dù người Norman bị đánh đuổi ra khỏi Hy Lạp nhưng vào năm 1186, người Vlach và Bulgars bắt đầu một cuộc khởi nghĩa dẫn đến sự hình thành của Đế chế Bulgaria Thứ hai. Chính sách trong nước của nhà Angelos được đặc trưng bởi sự lạm dụng ngân khố quốc gia, và sự không minh bạch về tài chính của các quan lại. Triều đình bị suy yếu nghiêm trọng, và khoảng trống quyền lực ngày càng tăng ở trung tâm của Đế chế đã dẫn sự tách biệt ở các tỉnh xa kinh thành, và một số người thừa kế nhà Komnenos đã thiết lập đươc một nhà nước bán độc lập ở Trebizond từ trước năm 1204.[128] Theo Aleksandr Vasilyev, trong thời gian triều đại Angelos, Hy Lạp bị đẩy nhanh đến sự hủy hoại của một đế quốc đã bị suy yếu mà không có cách nào có thể vực dậy được.[129]
Cuộc thập tự chinh lần thứ tư
Vào năm 1198, Giáo hoàng Innocent III đã phát động một cuộc thập tự chinh mới.[130] Lần này, cuộc thập tự chinh hướng đến Ai Cập, trung tâm quyền lực mới của thế giới Hồi Giáo ở Levant. Quân Thập Tự đến thành Venice vào mùa hè năm 1202 nhưng lại ít hơn so với dự đóan và họ cũng không đủ tiền trả cho việc thuê tàu của người Venice, để đến Ai Cập. Tổng đốc đầy tham vọng của Venice, Enrico Dandolo mong muốn phá vỡ sự liên kết giữa Giáo hoàng và quân thập tự, vì Venice liên kết chặt chẽ thương mại với Ai Cập.[131] Vì thế, ông ta đề nghị trang trải chi phí thuê tàu cho quân thập tự đổi lại họ sẽ đánh chiếm lại cảng Zaga ở Damaltia(thành phố chư hầu của Venice, mà trước đó đã nổi dậy rồi tự đặt nó dưới sự bảo trợ của Hungary),[132] quân viễn chinh đồng ý.[133] Thành phố thất thủ vào tháng 11 năm 1202 sau một cuộc bao vây nhanh chóng. Innocent và hội đồng hồng y nhắm mắt làm ngơ trước hành động này.[131]
Quân viễn chinh tới thành phố vào mùa hè năm 1203 và nhanh chóng tổ chức tấn công, khởi đầu bằng một đám cháy lớn gây hư hỏng phần lớn thành phố, và sau đó họ tràn vào thành phố. Alexios III chạy trốn khỏi thủ đô, và Alexios Angelos được tấn phong lên ngai vàng là Alexios IV cùng với người cha mù của mình làm đồng hoàng đế. Tuy nhiên, Alexios IV và Isaac II đã không thể giữ lời hứa của mình và đã bị lật đổ bởi Alexios V. Cuối cùng, quân viễn chinh tấn công thành phố lần thứ hai vào ngày 13 tháng Tư năm 1204 và Constantinopolis đã bị cướp bóc và tàn sát bởi quân thập tự. Nhiều biểu tượng vô giá, di vật, và các báu vật khác sau đó bị đem về Tây Âu, một số lượng lớn ở Venice. Khi Innocent III nghe nói về việc quân viễn chinh cướp phá Constantinopolis, ông đã phạt vạ họ nhưng khá nhẹ nhàng. Tình hình đã ngoài kiểm soát. Trật tự chỉ được khôi phục khi quân viễn chinh và Venice tiến hành thỏa thuận; Baldwin của Flanders được bầu làm Hoàng đế và Thomas Morosini người Venice được chọn làm Thượng Phụ.[131][135] Các nhà lãnh đạo thập tự chinh đã phân chia các tỉnh của Đông La Mã cho nhau, nhưng các hoàng thân Đông La Mã ở Nicaea, Trebizond và Epirus đã giương cờ khởi binh nhằm khôi phục lại đô thành.[131]
Hồi kết của Đế Quốc
Những lãnh thổ cuối cùng
Tái chiếm Constantinopolis
Mikhael đã chọn cách mở rộng Đế Chế thay vì bảo vệ những lãnh địa của mình ở Tiểu Á, và chỉ đạt được thành công ít ỏi. Để tránh cho thủ đô khỏi bị người Latin cướp bóc và tấn công, ông buộc Giáo Hội phải đến hội kiến ở Roma, một giải pháp tạm thời khiến cho giai cấp nông dân oán ghét Michael và Constantinopolis đến đỉnh điểm.[139] Các nỗ lực của Andronikos II và sau đó là của cháu trai Andronikos III được coi là những nỗ lực cuối cùng để khôi phục lại vinh quang cho đế quốc. Tuy nhiên, việc sử dụng lính đánh thuê của Andronikos II thường phản tác dụng với việc đám lính đánh thuê Catalan đang tàn phá các vùng nông thôn và tăng sự oán giận đối với Constantinopolis.[140]
Sự trỗi dậy của người Ottoman và những ngày cuối cùng của Đông La Mã
Các hoàng đế Đông La Mã đã nhiều lần kêu gọi sự giúp đỡ của phương Tây, nhưng Đức Giáo hoàng tuyên bố sẽ chỉ xem xét việc gửi viện trợ trở lại nếu Giáo Hội Chính Thống Đông hợp nhất trở lại với Công giáo La Mã. Việc thống nhất Giáo Hội đã được xem xét, và thỉnh thoảng được thực hiện theo nghị định của đế quốc, nhưng người dân và giáo sĩ Chính Thống Giáo đã mạnh mẽ phản đối vì những hành động mà quân Thập tự đã làm năm 1204.[143] Mặc dù một số binh sĩ phương Tây đã đến để củng cố phòng thủ của Constantinopolis, nhưng hầu hết các nhà lãnh đạo phương Tây, lại đang bị phân tâm bởi công việc của mình, đã không có bất kì hành động nào khi người Ottoman đánh chiếm các vùng lãnh thổ còn lại cuối cùng của Đông La Mã. Năm 1422, quân Ottoman bao vây Constantinopolis nhưng không thành công, song họ đã chiếm được hoàn toàn xứ Makedonia và thành Thessalonica.[144]
Constantinopolis lúc này chỉ còn là một đống đổ nát và hoang tàn, dân số đã sụt giảm nghiêm trọng. Ngày 2 tháng tư năm 1453, Sultan Mehmed đem 80.000 quân và hàng trăm ngàn quân không chính qui bao vây thành phố.[145] Mặc cho 7000 quân Đông La Mã và 2000 quân Latin đồng minh đã cố gắng tử thủ đô thành, thành phố cuối cùng đã sụp đổ trước cuộc tấn công ồ ạt cuối cùng của quân Ottoman vào ngày 29 tháng 5 năm 1453, sau cuộc đại vây hãm kéo dài hai tháng liên tiếp.[144] Hoàng đế Đông La Mã cuối cùng, Konstantinos XI được nhìn thấy lần cuối cùng khi đang ông vứt áo hoàng bào của minh vào một góc tường rời rút gươm ra lao thẳng vào quân địch sau khi chứng kiến các bức tường thành một thời vững chắc sụp đổ.[146]
Những diễn biến sau khi Đông La Mã diệt vong
Một số thành trì khác của đế quốc vẫn tồn tại một thời gian sau đó. Đảo Monemvasia không chịu đầu hàng người Thổ và tiếp tục tổ chức kháng chiến. Ban đầu nó được cai trị bởi một cướp biển người Catala, sau ông này bị dân địa phương lật đổ và, dưới sự ưng thuận của Thomas Palaiologos, được đặt dưới quyền bảo hộ của Vatican cho đến hết năm 1460. Các bộ tộc địa phương ở Bán đảo Mani - một mỏm đất nằm ở cực Nam Mystra - cũng liên kết lại với nhau chống cự thêm một thời gian, sau trở thành một xứ bảo hộ của Cộng hòa Venezia và cuối cùng cũng thành một chư hầu của đế quốc Thổ Osman. Thành trì cuối cùng của Đông La Mã là Salmeniko nằm ở Tây Bắc Mystra. Graitzas Palaiologos là người lãnh đạo về quân sự tại đây, với tổng hành dinh đặt ở lâu đài Salmeniko. Khi thành phố đầu hàng trước người Osman, Graitzas và các thuộc hạ cùng một số cư dân vẫn tiếp tục chống giữ pháo đài Salmeniko cho đến khi họ đào tẩu sang Venezia vào tháng 7 năm 1461. Đến đây thì các tàn dư của Đông La Mã coi như đã bị tiêu diệt sạch.[147]
Đế quốc Trebizond, một phần lãnh thổ đã hoàn toàn tách biệt khỏi Đông La Mã từ hồi Constantinopolis bị quân Thập Tự Chinh đánh chiếm năm 1204, đã trở thành "phần cuối cùng" và là quốc gia kế thừa của Đông La Mã trên thực tế. Trong nỗ lực nhằm cứu vãn đế quốc, Hoàng đế David của Trebizond đã thực hiện nhiều hoạt động ngoại giao nhằm lôi kéo các quốc gia chống Osman về phía mình, nhưng việc này đã chọc tức người Thổ Osman và khiến một cuộc chiến tranh bùng nổ vào mùa hè năm 1461. Sau một tháng chống cự, David đầu hàng vào ngáy 14 tháng 8 năm 1461. Lãnh địa cuối cùng của đế quốc La Mã xưa kia biến mất khỏi bản đồ thế giới.
Người cháu gọi Konstantinos XI bằng chú, Andreas Palaeologos, tiếp tục tự xưng là người thừa kế danh hiệu hoàng đế Đông La Mã. Ông ta sống ở Mystra và chạy sang Roma khi khu vực này bị người Thổ đánh chiếm vào năm 1460, sống dưới sự bảo hộ của Vatican cho đến cuối đời. Do chức vị hoàng đế Đông La Mã về mặt nguyên tắc không hẳn là người trong họ tộc nối ngôi nhau, nên về nguyên tắc sự tự xưng của Andreas không hợp với luật pháp Đông La Mã. Nhưng lúc này đế quốc đã bị diệt vong và các quốc gia phương Tây đã căn cứ theo truyền thống cha truyền con nối để hợp pháp hóa danh xưng của Andreas. Andreas về sau đã tự đặt danh xưng "Hoàng đế của Constantinopolis" Imperator Constantinopolitanus cho mình và ngỏ ý bán chức vị Hoàng đế Đông La Mã cho vua Pháp Charles VIII cũng như các vua chúa Công giáo khác. Nhưng mãi sau khi Andreas qua đời cũng không ai nhận chức vị này cả.
Về phía người Thổ Osman, Mehmet II và các vua kế vị ông ta đã tự xưng là "Hoàng đế La Mã" (Kaysar-i-Rûm) và xem mình là người kế thừa Đế quốc La Mã xưa kia cho đến tận khi đế quốc Osman sụp đổ vào đầu thế kỷ 20. Điều này hàm ý là đế quốc La Mã vẫn được duy trì dưới sự cai trị của người Thổ, chỉ có điều tôn giáo chính thống của đế quốc sẽ thay đổi, giống như Constantinus I đã thay đổi tôn giáo của La Mã vào thế kỷ thứ IV. Trong khi đó, những lãnh đạo của lãnh địa Hoàng thân Danube (Principatele Dunărene) cũng tự xưng mình là người kế thừa của Đông La Mã[148] và đã bảo hộ cho những người dân Chính Thống giáo chạy loạn trước sự xâm lược của Thổ Osman, trong đó bao gồm nhiều quý tộc Đông La Mã.
Đại Công tước Ivan III của Moskva về sau cũng tự xưng là người bảo hộ của Chính Thống giáo Đông phương, một di sản của Đông La Mã. Ivan đã kết hôn với em gái của Andreas, Sophia Paleologue. Cháu của họ, Ivan IV Lôi đế, trở thành Sa hoàng đầu tiên của Nga (chữ "Sa hoàng" tsar hay czar bắt nguồn từ danh hiệu caesar, một tước hiệu của hoàng đế Đông La Mã trong ngôn ngữ Xlavơ). Những Nga hoàng sau Ivan IV cũng tiếp tục xem Đế quốc Nga là kẻ kế thừa của La Mã và Constantinopolis. Việc coi Đế quốc Nga là La Mã thứ ba tiếp tục tồn tại cho đến khi Đế quốc Nga sụp đổ trong cơn bão cách mạng năm 1917.[149]
Văn minh Đông La Mã
Kinh tế
Khoa học, Y thuật, Luật pháp
Vào thế kỷ cuối cùng của Đế chế, những nhà ngữ văn Đông La Mã là những người chủ yếu chịu trách nhiệm trong việc truyền bá và ghi chép lại những nghiên cứu ngữ pháp cổ và văn học Hy Lạp đến đầu thời kì Phục Hưng ở Ý [157] Trong thời gian này, thiên văn học và toán học đã được giảng dạy ở Trebizond.; y học cũng thu hút sự quan tâm của hầu hết các học giả [158]
Trong lĩnh vực pháp luật, những cải cách của Justinian I có một ảnh hưởng rõ ràng đối với quá trình phát triển của luật học, và Ecloga của Leo III cũng đã ảnh hưởng đến quá trình hình thành nên hệ thống luật pháp của người Xlavơ.[159]
Tôn giáo
Vai trò của đế chế trong các công việc của Giáo Hội chưa bao giờ mở rộng thành một hệ thống cố định và được xác định về mặt pháp lý[161] Với sự suy yếu của thành Roma, và bất đồng nội bộ của các Tòa Thượng phụ khác ở phương Đông, từ thế kỉ thứ 6 tới thế kỉ thứ 11, Giáo hội thành Constantinopolis đã trở thành trung tâm giàu có nhất và có nhiều ảnh hưởng nhất trong thế giới Kitô giáo[162]. Ngay cả khi đế quốc đã suy yếu và chỉ là một cái bóng của bản thân nó trước kia, Giáo hội vẫn tiếp tục duy trì ảnh hưởng đáng kể cả ở bên trong và bên ngoài biên giới đế quốc. Như G. A. Ostrogorskiy chỉ ra:
Tòa Thượng Phụ thành Constantinopolis vẫn là trung tâm của thế giới Chính thống giáo, với các Tòa Tổng giám mục đô thành và các Tòa Tổng giám mục khác bao quanh, thuộc vùng Tiểu Á và Balkan, mà bây giờ Byzantium đã để mất, cũng như thuộc vùng Kavkaz, Nga và Litva. Giáo Hội vẫn là yếu tố ổn định nhất trong Đế quốc Đông La Mã.[163]Tín lý Kitô giáo chính thức của nhà nước được định rõ bởi bảy Công đồng Đại kết đầu tiên, và sau đó bổn phận của hoàng đế đó là áp đặt lên thần dân của mình. Một chiếu chỉ của hoàng đế vào năm 388, sau đó đã được đưa vào Pháp điển Dân sự, đó là lệnh cho cư dân của đế chế phải "xưng nhận là Kitô hữu"; và coi tất cả những người không tuân thủ theo pháp luật là những "người điên và ngu ngốc" và là người theo "những tín điều dị giáo".[164]
Bất chấp những chiếu chỉ của hoàng đế và lập trường nghiêm ngặt cuả chính bản thân quốc giáo, tôn giáo mà sau này được gọi là Chính thống giáo Đông phương đó chưa bao giờ đại diện cho tất cả các tín đồ Kitô giáo trong toàn đế quốc Đông La mã hay cho Kitô giáo Đông phương. Mango cho rằng trong giai đoạn đầu của đế quốc, những "người điên và ngu ngốc" bị dán nhãn "dị giáo" bởi quốc giáo, lại chiếm phần lớn dân số.[165] Bên cạnh những người đa thần giáo đã tồn tại cho đến hết thế kỷ thứ 6 và người Do Thái, là nhiều người - thậm chí có cả các hoàng đế - theo các giáo thuyết Kitô giáo khác nhau, như thuyết Arius, thuyết Nestorius, nhất tính thuyết (Monophysitism), thuyết Paulician..., mà trong một vài điểm nào đó dạy những điều đối nghịch với giáo thuyết thần học chính yếu được các Công đồng đại kết xác nhận.[166]. Một cuộc chia rẽ khác giữa các tín đồ Kitô giáo cũng đã xảy ra, khi Hoàng đế Leo III đã ra lệnh phá hủy các ảnh tượng trên khắp Đế quốc. Điều này dẫn đến một cuộc biến động tôn giáo đáng kể, nó chỉ kết thúc vào giữa thế kỷ 9 với sự phục hồi các ảnh tượng. Trong cùng khoảng thời gian này, một làn sóng những người ngoại giáo mới đã nổi lên tại khu vực Balkan, có nguồn gốc chủ yếu từ những người Slavơ. Họ dần dần được cải sang Kitô giáo, và cho tới giai đoạn cuối cùng của Đông La Mã, Chính thống giáo phương Đông đã đại diện cho hầu hết các tín đồ Kitô giáo và nói chung là cho đa số cư dân trong những gì còn lại của đế chế[167].
Người Do Thái là một nhóm thiểu số quan trọng trong suốt chiều dài lịch sử của đế quốc Byzantine, và theo luật La Mã, họ tạo nên một nhóm tôn giáo được pháp luật công nhận. Vào giai đoạn đầu của đế quốc, nhìn chung họ đã được khoan dung, nhưng sau đó là thời kì mà tình hình trở nên căng thẳng và những cuộc bách hại xảy ra. Trong trường hợp nào đi nữa, sau những cuộc chinh phục của người Ả Rập theo Hồi giáo, phần lớn người Do Thái đã sống ở bên ngoài đế quốc Đông La Mã, trong khi những người còn lại bên trong biên giới đã sống trong sự yên bình tương đối kể từ thế kỷ thứ 10 trở đi[168].
Văn học và nghệ thuật
Trong văn học Byzantine, có bốn yếu tố văn hóa khác nhau cần được tính đến đó là: Hy Lạp, Kitô giáo, La Mã, và phương Đông. Văn học Byzantine thường được phân loại thành năm nhóm: sử gia và các nhà chép biên niên sử, những nhà bách khoa (Thượng Phụ Photios, Michael Psellus, và Michael Choniates được coi là những nhà bách khoa vĩ đại nhất của Byzantine) và nhà viết tiểu luận, và những tác giả của trường ca(Sử thi anh hùng duy nhất của Byzantine được chứng thực đó là Digenis Acritas). Hai nhóm còn lại bao gồm các nhóm văn học mới: Văn chương Giáo hội và thần học, cùng với thơ ca dân gian[175]
Trong số khoảng từ hai đến ba ngàn tuyển tập văn học Byzantine còn tồn tại, chỉ có 330 trong số đó là các trường ca, lịch sử, khoa học và giả khoa học.[175] Trong khi vào thời kỳ hưng thịnh nhất của văn học thế tục Byzantium kéo dài từ thế kỷ thứ 9 đến thế kỷ 12, văn học tôn giáo của nó (bài giảng, sách nghi lễ và thơ ca, thần học, luận đạo đức, vv) đã phát triển sớm hơn nhiều với thánh Romanos là đại diện nổi bật nhất của nó.[176]
Thiết chế nhà nước và bộ máy triều đình
Các thema, khoảng năm 650
Các thema, khoảng năm 950
Vào các thế kỷ 8 và 9, phục vụ chính quyền là con đường rõ ràng nhất để đạt tới hàng quý tộc, nhưng, từ sau đó trở đi, quý tộc thăng tiến từ ngạch dân sự chịu sự cạnh tranh bởi lớp quý tộc do dòng dõi. Theo một số nghiên cứu về chính quyền Byzantine, nền chính trị thế kỷ 11 chứng kiến cuộc tranh giành quyền lực giữa hai nhánh quý tộc dân sự và quân sự. Trong thời kì này, Alexios I thực hiện những cuộc cải cách hành chính quan trọng, bao gồm việc lập nên những chức vị danh dự mới cùng các cơ quan tương ứng.[182]
Ngoại giao
Ngoại giao trong kỉ nguyên này được hiểu là có một chức năng thu thập tình báo nằm trên chức năng chính trị thuần túy của nó. Cục Man dân ở Constantinopolis xử lý những vấn đề về lễ tân và lý lịch cho những sự vụ liên quan tới những "dân mọi", và do đó có thể tự nó đã có chức năng tình báo cơ bản.[186] John B. Bury tin rằng văn phòng đã giám sát tất cả những người ngoại quốc tới Constantinople, và đặt dưới quyền của một vị thượng thư phụ trách liên lạc (logothetēs tou dromou).[187] Trong khi bề ngoài văn phòng lễ tân - phận sự chính là đảm bảo những phái đoàn nước ngoài được chăm sóc cẩn thận và nhận đủ tiền quỹ ngân sách để duy trì hoạt động, và nó gồm tất cả những phiên dịch viên chính thức - nó hẳn có luôn chức năng an ninh.[188].
Người Đông La Mã đã tranh thủ được nhiều lợi ích từ các thủ đoạn ngoại giao. Chẳng hạn, các sứ đoàn tới thủ đô thường ở lại nhiều năm liền. Một thành viên của các vương tộc xung quanh thường phải ở Constantinopolis, không chỉ là một con tin tiềm năng, mà cũng là một con tốt hữu dụng trong trường hợp những điều kiện chính trị của miền đất mà ông ta tới từ đó thay đổi. Một phương pháp quan trọng khác là nhấn chìm các vị khách bằng cảnh nhung lụa xa hoa.[183] Theo D. D. Obolenskiy, nền văn minh cổ ở châu Âu đã được duy trì là nhờ vào những kĩ năng và sự tháo vát của nền ngoại giao Đông La Mã, và là một trong những đóng góp cuối cùng của Đông La Mã cho lịch sử châu Âu.[189]
Ngôn ngữ
Tương tự như vậy, trên khu vực bờ biển Adriatic, một thổ ngữ Tân-Latinh đã phát triển và sau này sẽ hình thành nên tiếng Dalmatia. Ở các tỉnh miền Tây Địa Trung Hải được tạm thời khôi phục dưới triều đại của hoàng đế Justinianus I, tiếng Latinh (mà cuối cùng sẽ phát triển thành các ngôn ngữ Tây Rôman khác nhau) tiếp tục được sử dụng như một ngôn ngữ nói và ngôn ngữ của giới học giả.[192]
Ngoài triều đình, chính quyền và quân đội, ngôn ngữ chính được sử dụng trong các tỉnh miền đông đế quốc ngay cả trước khi đế quốc Tây La Mã suy yếu đã luôn luôn là tiếng Hy Lạp, nó đã được sử dụng ở khu vực này trước tiếng Latinh trong nhiều thế kỷ.[193] Thực ra vào giai đoạn đầu đời của đế quốc La Mã, tiếng Hy Lạp đã trở thành ngôn ngữ chung của Giáo Hội Kitô giáo, ngôn ngữ của các học giả và nghệ thuật, và trên một mức độ lớn, là franca lingua cho thương mại giữa các tỉnh và với các quốc gia khác.[194]
Nhiều ngôn ngữ khác cũng đã tồn tại trong đế quốc đa sắc tộc này, và một số đã có được địa vị chính thức một cách hạn chế tại các tỉnh của chúng tại những thời điểm khác nhau. Đáng chú ý là vào đầu thời Trung Cổ, tiếng Syria và tiếng Aramaic đã đã được sử dụng rộng rãi bởi tầng lớp có học thức ở các tỉnh phía đông.[195] Tương tự như vậy tiếng Copt, Armenia và Gruzia đã trở nên quan trọng trong giáo dục ở các tỉnh,[196] và những quan hệ ngoại giao sau này đã khiến cho tiếng Slavonic, tiếng Vlach, và tiếng Ả Rập đóng vai trò quan trọng bên trong đế chế và cả trong phạm vi ảnh hưởng của nó.[197]
Bên cạnh đó, từ lâu Constantinopolis đã là một trung tâm thương mại quan trọng nhất ở khu vực Địa Trung Hải và xa hơn nữa, hầu như tất cả ngôn ngữ thời Trung Cổ đã được nói ở bên trong đế chế vào một số thời điểm, ngay cả tiếng Trung Quốc.[198] Khi đế quốc dần đi đến lúc diệt vong, các công dân của đế quốc ngày càng trở nên đồng nhất về văn hóa và tiếng Hy Lạp đã gắn liền với bản sắc và tôn giáo của họ.[199]
Di sản
Các nghiên cứu gần đây đã đưa ra cái nhìn công bằng hơn về đế quốc Đông La Mã và đặt trong tâm vào các thành tựu của nó. Averil Cameron cho rằng Đông La Mã có những đóng gíp không thể chối cãi được vào sự hình thành của châu Âu Trung đại, và cả Cameron và Obolensky đã nhìn nhận vai trò then chốt của Đông La Mã trong sự hình thành của Chính Thống giáo, nhân tố đóng vai trò trung tâm trong lịch sử và xã hội Hy Lạp, Nga, Bungari, Xécbia và một số nước khác trong thời trung đại.[201] Người Đông La Mã cũng đã bảo tồn và sao chép nhiều tài liệu của thời cổ đại và vì vậy được nhìn nhận là những người đã bảo tồn và truyền bá các kiến thức thời cổ đại, đóng góp to lớn cho sự hình thành của văn hóa châu Âu hiện đại, và là tiền đề của chủ nghĩa nhân văn Phục hưng và nền văn hóa Chính thống Xlavơ.[202]
Là một quốc gia tồn tại một cách ổn định suốt một thời gian dài, Đông La Mã đã đóng vai trò bức tường thành bảo vệ châu Âu khỏi các thế lực mới nổi dậy ở phương Đông, như người Ba Tư, Ả Rập, Thổ Seljuk và - trong một thời gian ngắn - đế quốc Ottoman. Theo một cách nhìn nhận khác, từ thế kỷ thứ 7 trở đi, sự phát triển và tiến hóa của đế quốc Đông La Mã liên quan trực tiếp đến sự bành trướng và phát triển của đạo Hồi.[202] Sau khi kinh đô Constantinopolis bị người Thổ Ottoman chiếm đóng vào năm 1453, Sultan Thổ Mehmet II tự xưng là "Hoàng đế La Mã" (Kaysar-i-Rûm) và quyết tâm biến quốc gia của mình thành kẻ kế thừa hợp pháp của Đế quốc Đông La Mã.[203] Theo Cameron, khi người Thổ Ottoman tự xưng là kẻ kế thừa của Đông La Mã, họ đã giúp bảo tồn một phần quan trọng của nền văn hóa Đông La Mã và góp phần đáng kể vào sự phục hồi của đạo Chính Thống ở Đông Âu từ thập niên 1990 trở đi.[202]
Chú thích
Ghi chú
- ^ Vào năm 324, vua Constantinus I Đại Đế tuyên bố quyết định đổi tên thành Byzantium thành Tân La Mã (Nova Roma) và vào 11 tháng 5 năm 330 ông chính thức dời đô về thành phố này. Đây là một quyết định quan trọng của ông. Ông là một vĩ nhân và việc ông thiên đô về thành Constantinopolis đã góp phần bảo vệ luật pháp La Mã, nền văn hóa và ngôn ngữ Hy Lạp, do đó ông trở thành vị vua sáng lập ra nền văn minh Đông La Mã Kitô giáo kéo dài hơn ngàn năm.[6]
- ^ "Romania" là một tên gọi phổ biến không chính thức của đế quốc, nó có nghĩa là "Vùng đất của người La Mã".[11] Sau năm 1081, nó thỉnh thoảng xuất hiện trong thư tịch Byzantine. Năm 1204, những người đứng sau cuộc Thập tự chinh thứ tư dùng tên Romania để đặt cho đế quốc Latin mới thành lập.[12] Thuật ngữ này không có liên hệ gì tới tên gọi của đất nước România ngày này.
Trích dẫn
- ^ a ă Kazhdan 1991, tr. 344.
- ^ Kazhdan & Epstein 1985, tr. 1.
- ^ a ă Halsall, Paul (1995). “Byzantium”. Fordham University. Truy cập ngày 21 tháng 6 năm 2011.
- ^ a ă Millar 2006; James 2010, tr. 5; Freeman 1999, tr. 431, 435–437, 459–462; Baynes & Moss 1948, "Introduction", p. xx; Ostrogorsky 1969, tr. 27; Kaldellis 2007, tr. 2–3; Kazhdan & Constable 1982, tr. 12; Norwich 1998, tr. 383.
- ^ Treadgold 1997, tr. 847.
- ^ Benz 1963, tr. 176.
- ^ Ostrogorsky 1969, tr. 105–107, 109; Norwich 1998, tr. 97; Haywood 2001, tr. 2.17, 3.06, 3.15.
- ^ Cameron 2006.
- ^ Fox, What, If Anything, Is a Byzantine?; Rosser 2011, tr. 1
- ^ Rosser 2011, tr. 2.
- ^ Fossier & Sondheimer 1997, tr. 104.
- ^ Wolff 1948, tr. 5–7, 33–34.
- ^ Cinnamus 1976, tr. 240; Theodore the Studite, Epistulae, 145, line 19 ("ἡ ταπεινὴ Γραικία"), and 458, line 28 ("ἐν Ἀρμενίᾳ καὶ Γραικίᾳ").
- ^ Ahrweiler & Laiou 1998, tr. 3; Mango 2002, tr. 13.
- ^ Gabriel 2002, tr. 277.
- ^ Ahrweiler & Laiou 1998, tr. vii; Davies 1996, tr. 245; Gross 1999, tr. 45; Lapidge, Blair & Keynes 1998, tr. 79; Millar 2006; Moravcsik 1970, tr. 11–12; Ostrogorsky 1969, tr. 28, 146; Browning 1983, tr. 113.
- ^ Klein 2004, tr. 290 (Note #39); Annales Fuldenses, 389: "Mense lanuario circa epiphaniam Basilii, Graecorum imperatoris, legati cum muneribus et epistolis ad Hludowicum regem Radasbonam venerunt ...".
- ^ Fouracre & Gerberding 1996, tr. 345: "The Frankish court no longer regarded the Byzantine Empire as holding valid claims of universality; instead it was now termed the 'Empire of the Greeks'."
- ^ Garland 1999, tr. 87.
- ^ Tarasov & Milner-Gulland 2004, tr. 121; El-Cheikh 2004, tr. 22.
- ^ Eusebius, IV, lxii.
- ^ Ostrogorsky 1959, tr. 21; Wells 1922, Chapter 33.
- ^ Bury 1923, p. 1; Kuhoff 2002, tr. 177–178.
- ^ Bury 1923, p. 1; Esler 2004, tr. 1081; Gibbon 1906, Volume III, Part IV, Chapter 18, p. 168; Teall 1967, tr. 13,19–23, 25, 28–30, 35–36
- ^ Bury 1923, p. 63; Drake 1995, tr. 5; Grant 1975, tr. 4, 12.
- ^ Cameron 2009, tr. 54, 111, 153.
- ^ Alemany 2000, tr. 207; Bayles 1976, tr. 176–177; Treadgold 1997, tr. 184, 193.
- ^ a ă Cameron 2009, tr. 52.
- ^ Burns 1991, tr. 65, 76–77, 86–87
- ^ Lenski 1999, tr. 428–429.
- ^ Grierson 1999, tr. 17.
- ^ Postan, Miller & Postan 1987, tr. 140.
- ^ Meier 2003, tr. 290.
- ^ Gregory 2010, tr. 137; Meier 2003, tr. 297–300.
- ^ Gregory 2010, tr. 150.
- ^ Gregory 2010, tr. 145.
- ^ Evans 2005, tr. xxv.
- ^ Bury 1923, pp. 180–216; Evans 2005, tr. xxvi, 76.
- ^ a ă Sotinel 2005, tr. 278; Treadgold 1997, tr. 187.
- ^ Bury 1923, pp. 286–288; Evans 2005, tr. 11.
- ^ Greatrex 2005, tr. 489; Greatrex & Lieu 2002, tr. 113
- ^ Bury 1920, "Preface", pp. v-vi.
- ^ Evans 2005, tr. 11, 56–62; Sarantis 2009, passim.
- ^ Cameron 2009, tr. 113, 128.
- ^ Louth 2005, tr. 113–115; Nystazopoulou-Pelekidou 1970, passim; Treadgold 1997, tr. 231–232.
- ^ Foss 1975, tr. 722.
- ^ Haldon 1990, tr. 41; Speck 1984, tr. 178.
- ^ Haldon 1990, tr. 42–43.
- ^ Grabar 1984, tr. 37; Cameron 1979, tr. 23.
- ^ Cameron 1979, tr. 5–6, 20–22.
- ^ Haldon 1990, tr. 46; Baynes 1912, passim; Speck 1984, tr. 178.
- ^ Foss 1975, tr. 746–747.
- ^ Haldon 1990, tr. 50.
- ^ Haldon 1990, tr. 61–62.
- ^ Haldon 1990, tr. 102–114; Laiou & Morisson 2007, tr. 47.
- ^ a ă Laiou & Morisson 2007, tr. 38–42, 47; Wickham 2009, tr. 260.
- ^ Haldon 1990, tr. 208–215; Kaegi 2003, tr. 236, 283.
- ^ Heather, Peter (2005). The Fall of the Roman Empire. tr. 431. ISBN 978 0 330 49136 5.
- ^ Haldon 1990, tr. 70–78, 169–171; Haldon 2004, tr. 216–217; Kountoura-Galake 1996, tr. 62–75.
- ^ Cameron 2009, tr. 67–68.
- ^ Treadgold 1997, tr. 432–433.
- ^ Cameron 2009, tr. 167–170; Garland 1999, tr. 89.
- ^ Parry 1996, tr. 11–15.
- ^ a ă Browning 1992, tr. 95.
- ^ a ă â b Browning 1992, tr. 96.
- ^ Karlin-Heyer 1967, tr. 24.
- ^ a ă Browning 1992, tr. 101.
- ^ Browning 1992, tr. 107.
- ^ Browning 1992, tr. 108.
- ^ Browning 1992, tr. 112.
- ^ Browning 1992, tr. 113.
- ^ a ă â Browning 1992, tr. 116.
- ^ Browning 1992, tr. 100.
- ^ Browning 1992, tr. 102–103.
- ^ Browning 1992, tr. 103–105.
- ^ Browning 1992, tr. 106–107.
- ^ Browning 1992, tr. 112–113.
- ^ a ă â Browning 1992, tr. 115.
- ^ a ă â Browning 1992, tr. 114–115.
- ^ Cameron 2009, tr. 77.
- ^ Cameron 2009, tr. 82.
- ^ Browning 1992, tr. 97–98.
- ^ Browning 1992, tr. 98–99.
- ^ Browning 1992, tr. 98–109.
- ^ Laiou & Morisson 2007, tr. 130–131; Pounds 1979, tr. 124.
- ^ Duiker & Spielvogel 2010, tr. 317.
- ^ Timberlake 2004, tr. 14
- ^ Patterson 1995, tr. 15.
- ^ Cameron 2006, tr. 112.
- ^ Treadgold 1997, tr. 548–549.
- ^ a ă Markham, The Battle of Manzikert.
- ^ Vasiliev 1928–1935, "Quan hẹ với Ý và Tây Âu".
- ^ Šišić 1990.
- ^ “Byzantine Empire”. Encyclopædia Britannica. 2002.; Markham, Trận Manzikert.
- ^ a ă Browning 1992, tr. 190.
- ^ Cameron 2006, tr. 46
- ^ Cameron 2006, tr. 42.
- ^ Cameron 2006, tr. 47.
- ^ Browning 1992, tr. 198–208.
- ^ Browning 1992, tr. 218.
- ^ Magdalino 2002, tr. 124.
- ^ a ă “Byzantine Empire”. Encyclopædia Britannica.
- ^ Birkenmeier 2002.
- ^ Harris 2003; Read 2000, tr. 124; Watson 1993, tr. 12.
- ^ Komnene 1928, Alexiad, 10.261
- ^ Komnene 1928, Alexiad, 11.291
- ^ Komnene 1928, Alexiad, 13.348–13.358; Birkenmeier 2002, tr. 46.
- ^ Norwich 1998, tr. 267.
- ^ Ostrogorsky 1969, tr. 377.
- ^ Birkenmeier 2002, tr. 90.
- ^ Stone, John II Komnenos.
- ^ “John II Komnenos”. Encyclopædia Britannica.
- ^ Harris 2003, tr. 84.
- ^ Brooke 1962, tr. 326.
- ^ Magdalino 2002, tr. 74; Stone, Manuel I Comnenus.
- ^ Sedlar 1994, tr. 372.
- ^ Magdalino 2002, tr. 67.
- ^ Birkenmeier 2002, tr. 128.
- ^ Birkenmeier 2002, tr. 196.
- ^ Birkenmeier 2002, tr. 1.
- ^ Day 1977, tr. 289–290; Harvey 2003.
- ^ Norwich 1998, tr. 291.
- ^ a ă Norwich 1998, tr. 292.
- ^ a ă Ostrogorsky 1969, tr. 397.
- ^ Harris 2003, tr. 118.
- ^ Norwich 1998, tr. 293.
- ^ Norwich 1998, tr. 294–295.
- ^ Angold 1997; Paparrigopoulos & Karolidis 1925, tr. 216
- ^ Vasiliev 1928–1935, "Chính sách đối ngoại của nhà Angelos".
- ^ Norwich 1998, tr. 299.
- ^ a ă â b “The Fourth Crusade and the Latin Empire of Constantinople”. Encyclopædia Britannica.
- ^ Britannica Concise, Siege of Zara.
- ^ Geoffrey of Villehardouin 1963, tr. 46
- ^ Norwich 1998, tr. 301.
- ^ Choniates 1912, The Sack of Constantinople.
- ^ Kean 2006; Madden 2005, tr. 162; Lowe-Baker, The Seljuks of Rum.
- ^ Lowe-Baker, The Seljuks of Rum.
- ^ Madden 2005, tr. 179; Reinert 2002, tr. 260.
- ^ Reinert 2002, tr. 257.
- ^ Reinert 2002, tr. 261.
- ^ Reinert 2002, tr. 268.
- ^ Reinert 2002, tr. 270.
- ^ Runciman 1990, tr. 71–72.
- ^ a ă Runciman 1990, tr. 84–85.
- ^ Runciman 1990, tr. 84–86.
- ^ Hindley 2004, tr. 300.
- ^ William Miller, "Monemvasia," The Journal of Hellenic Studies, 1907, tr. 236
- ^ Clark 2000, tr. 213.
- ^ Seton-Watson 1967, tr. 31.
- ^ Laiou & Morisson 2007, tr. 1, 23–38.
- ^ Laiou & Morisson 2007, tr. 3, 45, 49–50, 231; Magdalino 2002, tr. 532.
- ^ Laiou & Morisson 2007, tr. 90–91, 127, 166–169, 203–204; Magdalino 2002, tr. 535.
- ^ Matschke 2002, tr. 805–806.
- ^ Anastos 1962, tr. 409.
- ^ Cohen 1994, tr. 395; Dickson, Mathematics Through the Middle Ages.
- ^ King 1991, tr. 116–118.
- ^ Robins 1993, tr. 8.
- ^ Tatakes & Moutafakis 2003, tr. 189.
- ^ Troianos & Velissaropoulou-Karakosta 1997, tr. 340
- ^ Mango 2007, tr. 108.
- ^ Meyendorff 1982, tr. 13.
- ^ Meyendorff 1982, tr. 19.
- ^ Meyendorff 1982, tr. 130.
- ^ Justinian Code, I, 1.1
* Blume 2008, Headnote C. 1.1; Mango 2007, tr. 108. - ^ Mango 2007, tr. 108–109.
- ^ Blume 2008, Headnote C. 1.1; Mango 2007, tr. 108–109, 115–125.
- ^ Mango 2007, tr. 115–125.
- ^ Mango 2007, tr. 111–114.
- ^ Bayet 2009, tr. 9-11
- ^ Bayet 2009, tr. 37
- ^ Bayet 2009, tr. 26
- ^ Bayet 2009, tr. 42
- ^ Bayet 2009, tr. 54
- ^ Bayet 2009, tr. 121
- ^ a ă Mango 2007, tr. 275–276.
- ^ “Byzantine Literature”. Catholic Encyclopedia.
- ^ Mango 2007, tr. 259–260.
- ^ Louth 2005, tr. 291; Neville 2004, tr. 7.
- ^ Cameron 2009, tr. 138–142; Mango 2007, tr. 60.
- ^ Angelov 2003, p.8
- ^ Cameron 2009, tr. 157–158; Neville 2004, tr. 34.
- ^ Neville 2004, tr. 13.
- ^ a ă Neumann 2006, tr. 869–871.
- ^ Chrysos 1992, tr. 35.
- ^ Antonucci 1993, tr. 11–13.
- ^ Antonucci 1993, tr. 11–13; Seeck 1876, tr. 31–33
- ^ Bury & Philotheus 1911, tr. 93.
- ^ Dennis 1985, tr. 125.
- ^ Obolensky 1994, tr. 3.
- ^ Apostolides 1992, tr. 25–26; Wroth 1908, Introduction, Section 6
- ^ Sedlar 1994, tr. 403–440.
- ^ Oikonomides 1999, tr. 10–11.
- ^ Millar 2006, tr. 279.
- ^ Bryce 1901, tr. 59; McDonnell 2006, tr. 77; Millar 2006, tr. 97–98; Oikonomides 1999, tr. 12–13.
- ^ Beaton 1996, tr. 10; Jones 1986, tr. 991; Versteegh 1977, Chapter 1.
- ^ Campbell 2000, tr. 40; Hacikyan et al. 2002, Part 1
- ^ Baynes 1907, tr. 289; Gutas 1998, Chapter 7, Section 4; Comrie 1987, tr. 129.
- ^ Beckwith 1993, tr. 171; Halsall 2006; Oikonomides 1999, tr. 20.
- ^ Kaldellis 2008, Chapter 6; Nicol 1993, Chapter 5.
- ^ Angelov 2001, tr. 1, 7–8; Cameron 2009, tr. 277–281.
- ^ Cameron 2009, tr. 186–277.
- ^ a ă â Cameron 2009, tr. 261.
- ^ Béhar 1999, tr. 38; Bideleux & Jeffries 1998, tr. 71.
Tham khảo
Văn kiện sơ cấp
- Choniates, Nicetas (1912). “The Sack of Constantinople (1204)”. Translations and Reprints from the Original Sources of European History by D.C. Munro (Series 1, Vol 3:1). Philadelphia: University of Pennsylvania Press. tr. 15–16.
- Cinnamus, Ioannes (1976). Deeds of John and Manuel Comnenus. Columbia University Press. ISBN 0231040806.
- Eusebius. Life of Constantine (Book IV). Christian Classics Ethereal Library.
- Geoffrey of Villehardouin (1963). “The Conquest of Constantinople”. Chronicles of the Crusades (translated by Margaret R. Shaw). Penguin Classics. ISBN 0140441247.
- Innocent III (1993). Trong Othmar Hageneder, Christoph Egger, Karl Rudolf, and Andrea Sommerlechner. Die Register Innocenz' III. 5: 5. Pontifikatsjahr, 1202/1203, Texte. Wien: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften: Publikationen des Historischen Instituts beim Österreichischen Kulturinstitut in Rom.
- Innocent III (1995). Trong Othmar Hageneder, John C. Moore Andrea Sommerlechner, Christoph Egger and Herwig Weigl. Die Register Innocenz' III. 6: 6. Pontifikatsjahr, 1202/1203, Texte. Wien: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften: Publikationen des Historischen Instituts beim Österreichischen Kulturinstitut in Rom.
- Komnene, Anna (1928). “Books X-XIII”. The Alexiad (translated by Elizabeth A. S. Dawes). Internet Medieval Sourcebook.
- Procopius (1935). Secret History (translated by H. B. Dewing). Loeb Classical Library.
Văn kiện thứ cấp
- Bayet, Charles (2009). Byzantinische Kunst: Kollektion Kunst der Jahrhunderte. Parkstone International.
- Adena, Louise (2008). “The Enduring Legacy of Byzantium”. Clio History Journal.
- Alemany, Agustí (2000). “Byzantine Sources”. Sources on the Alans: A Critical Compilation. BRILL. ISBN 9004114424.
- Ahrweiler, Hélène; Laiou, Angeliki E. (1998). “Preface”. Studies on the Internal Diaspora of the Byzantine Empire. Dumbarton Oaks. ISBN 0884022471.
- Anastos, Milton V. (1962). “The History of Byzantine Science. Report on the Dumbarton Oaks Symposium of 1961”. Dumbarton Oaks Papers (Dumbarton Oaks, Trustees for Harvard University) 16: 409–411. doi:10.2307/1291170. ISSN 0070-7546. JSTOR 10.2307/1291170. Truy cập ngày 27 tháng 5 năm 2007.
- Angelov, Dimiter G. (February năm 2001). The Making of Byzantinism. tr. 1–10. Truy cập ngày 7 tháng 6 năm 2007.
- Angold, Michael (1997). The Byzantine Empire, 1025-1204: A Political History. Longman. ISBN 9780582294684.
- Antonucci, Michael (February năm 1993). “War by Other Means: The Legacy of Byzantium”. History Today 43 (2): 11–13. ISSN 0018-2753. Truy cập ngày 21 tháng 5 năm 2007.
- Sophocles, Evangelinus Apostolides (1992). Greek Lexicon of the Roman and Byzantine Periods. Georg Olms Verlag. ISBN 3487057654.
- Baynes, Norman H. (1912). “The Restoration of the Cross at Jerusalem”. The English Historical Review 27 (106): 287–299. doi:10.1093/ehr/XXVII.CVI.287. ISSN 0013-8266.
- Baynes, Spencer (1907). “Vlachs”. Encyclopædia Britannica: A Standard Work of Reference in Art, Literature, Science, History, Geography, Commerce, Biography, Discovery, and Invention. The Werner Company.
- Beaton, Roderick (1996). The Medieval Greek Romance. Routledge. tr. 10. ISBN 0415120322.
- Beckwith, John (1986). Early Christian and Byzantine Art. Yale University Press. ISBN 0300052960.
- Benz, Ernst (1963). The Eastern Orthodox Church: Its Thought and Life. Aldine Transaction. ISBN 9780202362984. (Excerpts)
- Birkenmeier, John W. (2002). “The Campaigns of Manuel I Komnenos”. The Development of the Komnenian Army: 1081–1180. Brill Academic Publishers. ISBN 9004117105.
- Bray, R. S. (2004). “Justinian's Plague”. Armies of Pestilence: The Impact of Disease on History. James Clarke & Co. ISBN 022717240X.
- Browning, Robert (1992). The Byzantine Empire. The Catholic University of America Press. ISBN 0813207541.
- Bryce, James (1901). “Roman and British Empires”. Studies in History and Jurisprudence. H. Frowde.
- Brooke, Zachary Nugent (2008). “East and West:1155–1198”. A History of Europe, from 911 to 1198. Read Books. ISBN 1443740705.
- Bury, John Bagnall (1923). History of the Later Roman Empire. Macmillan & Co.
- “Byzantine Art”. Encyclopædia Britannica. 2002.
- “Byzantine Empire”. Encyclopædia Britannica. 2002.
- “Byzantine Literature”. Catholic Encyclopedia. 1908.
- Campbell, George L. (2000). Compendium of the World's Languages: Abaza to Kurdish. Taylor & Francis. ISBN 0415202965.
- Cameron, Averil (1979). “Images of Authority: Elites and Icons in Late Sixth-century Byzantium”. Past and Present 84: 3. doi:10.1093/past/84.1.3.
- Cameron, Averil (1992). “New Themes and Styles in Greek Literature, 7th and 8th Centuries”. Trong Averil Cameron and Lawrence I. Conrad. The Byzantine and Islamic Early Near East I: Problems in the Literary Source Material. Darwin Press. ISBN 0878500804.
- Cameron, Averil (2000). “The Vandal Conquest and Vandal Rule (A.D. 429-534)”. Trong Averil Cameron, Bryan Ward-Perkins and Michael Whitby. Late Antiquity: Empire and Successors, A.D. 425-600. Cambridge University Press. ISBN 0521325919.
- Chrysos, Evangelos (1992). “Byzantine Diplomacy, AD 300–800: Means and End”. Trong Jonathan Shepard, Simon Franklin. Byzantine Diplomacy: Papers from the Twenty-Fourth Spring Symposium of Byzantine Studies, Cambridge, March 1990 (Society for the Promotion of Byzant). Variorum. ISBN 0860783383.
- Ciesniewski, Christine (2006). “The Byzantine Achievement”. Clio History Journal.
- Cohen, H. Floris (1994). “The Emergence of Early Modern Science”. The Scientific Revolution: A Historiographical Inquiry. University of Chicago Press. ISBN 0226112802.
- Davies, Norman (1996). “The Birth of Europe”. Europe. Oxford University Press. ISBN 0198201710.
- Day, Gerald W. (June năm 1977). “Manuel and the Genoese: A Reappraisal of Byzantine Commercial Policy in the Late Twelfth Century”. The Journal of Economic History 37 (2): 289–301. Truy cập ngày 22 tháng 9 năm 2007.
- Dickson, Paul. “Mathematics Through the Middle Ages (320-1660 AD)”. Medieval Mathematics. University of South Australia. Truy cập ngày 1 tháng 4 năm 2008.
- Diehl, Charles. “Manuel I Comnenus (AD 1143–1180)”. Byzantium, An Introduction to East Roman Civilization. Myriobiblos - Library. Truy cập ngày 18 tháng 5 năm 2007.
- El-Cheikh, Nadia Maria (2004). Byzantium Viewed by the Arabs. Harvard CMES. ISBN 0932885306.
- Esler, Philip Francis (2004). “Constantine and the Empire”. The Early Christian World. Routledge. ISBN 0415333121.
- Evans, James Allan. “Justinian (AD 527–565)”. Online Encyclopedia of Roman Emperors. Truy cập ngày 19 tháng 5 năm 2007.
- Fenner, Julian. “To What Extent Were Economic Factors to Blame for the Deterioration of the Roman Empire in the Third Century A.D?”. The Romans. Truy cập ngày 25 tháng 5 năm 2007.
- Fomenko, Anatoly T. (2005). History: Fiction or Science?: Chronology, Issue 1. Mithec. ISBN 9782913621053.
- Foss, Clive (1975). “The Persians in Asia Minor and the End of Antiquity”. The English Historical Review 90: 721–747. doi:10.1093/ehr/XC.CCCLVII.721.
- Fossier, Robert; Sondheimer, Janet (1997). The Cambridge Illustrated History of the Middle Ages. Cambridge University Press. ISBN 0521266440.
- Fox, Clifton R. “What, if Anything, Is a Byzantine”. Online Encyclopedia of Roman Emperors. Truy cập ngày 25 tháng 5 năm 2007.
- Gabriel, Richard A. (2002). The Great Armies of Antiquity. Greenwood Publishing Group. ISBN 0275978095.
- Garland, Lynda (1999). Byzantine Empresses: Women and Power in Byzantium, AD 527–1204. Routledge. ISBN 0415146887.
- Garland, Linda (2006). “Middle Byzantine Family Values and Anna Komnene's Alexiad”. Byzantine Women: Varieties of Experience 800–1200. Ashgate Publishing. ISBN 075465737X.
- Gibbon, Edward (1906). Trong J. B. Bury (with an Introduction by W. E. H. Lecky). The Decline and Fall of the Roman Empire (Volumes II, III, and IX). New York: Fred de Fau and Co.
- Grabar, André (1984). L'iconoclasme Byzantin: le dossier archéologique. Flammarion. ISBN 2080816349.
- Grierson, Philip (1999). Byzantine Coinage (PDF). Dumbarton Oaks. ISBN 0884022749. Bản gốc lưu trữ ngày 27 tháng 9 năm 2007.
- Gross, Feliks (1999). Citizenship and Ethnicity: The Growth and Development of a Democratic Multiethnic Institution. Greenwood Publishing Group. ISBN 0313309329.
- Gutas, Dimitri (1998). Greek Thought, Arabic Culture: The Graeco-Arabic Translation Movement. London: Routledge. ISBN 0415061326.
- Hacikyan, Agop Jack; Basmajian, Gabriel; Franchuk, Edward S.; Ouzounian, Nourhan (2002). The Heritage of Armenian Literature: From the Sixth to the Eighteenth Century. Wayne State University Press. ISBN 0814330231.
- Haldon, John (2002). Byzantium: A History. Tempus.
- Haldon, John (1990). Byzantium in the Seventh Century: The Transformation of a Culture. Cambridge University Press. ISBN 052131917X.
- Haldon, John (2003). Byzantium at War 600-1453. Taylor & Francis. ISBN 0415968615.
- Haldon, John (2004). “The Fate of the Late Roman Senatorial Elite: Extinction or Transformation?”. Trong John Haldon and Lawrence I. Conrad. The Byzantine and Early Islamic Near East VI: Elites Old and New in the Byzantine and Early Islamic Near East. Darwin Press. ISBN 0878501444.
- Halsall, Paul (2006). “East Asian History Sourcebook: Chinese Accounts of Rome, Byzantium and the Middle East, c. 91 B.C.E. - 1643 C.E.”. Fordham University. Truy cập ngày 15 tháng 4 năm 2007.
- Harris, Jonathan (2003). Byzantium and the Crusades. Hambledon and London. ISBN 1852852984.
- Harvey, Alan (2003). Economic Expansion in the Byzantine Empire, 900–1200. Cambridge University Press. ISBN 0521521904.
- “Hellas, Byzantium”. Encyclopaedia The Helios (bằng Greek). 1952.
- Herrin, Judith (2008). Byzantium: The Surprising Life of a Medieval Empire. Princeton University Press. ISBN 0691131511.
- “Greece during the Byzantine period (c. AD 300–c. 1453), Population and languages, Emerging Greek identity”. Encyclopædia Britannica. 2008.
- Hidryma Meletōn Chersonēsou tou Haimou (1973). Balkan Studies: Biannual Publication of the Institute for Balkan Studies, Volume 14. Thessalonikē, Greece: The Institute.
- Hindley, Geoffrey (2004). A Brief History of the Crusades. London: Robinson. ISBN 9781841197661.
- Hooker, Richard. “The Byzantine Empire”. Truy cập ngày 7 tháng 6 năm 2007.
- Jenkins, Romilly (1987). Byzantium: The Imperial Centuries, AD 610–1071 . University of Toronto Press. ISBN 0802066674.
- Jones, Arnold Hugh Martin (1986). The Later Roman Empire, 284-602: A Social Economic and Administrative Survey . John Hopkins University Press. ISBN 0801833531.
- “John II Komnenos”. Encyclopædia Britannica. 2002.
- Kaegi, Walter Emil (2003). Heraclius, Emperor of Byzantium. Cambridge. ISBN 0521814596.
- Kaldellis, Anthony (2008). Hellenism in Byzantium: The Transformations of Greek Identity and the Reception of the Classical Tradition. Cambridge University Press. ISBN 0521876885.
- Kazhdan, Alexander biên tập (1991). Oxford Dictionary of Byzantium. Oxford University Press. ISBN 9780195046526.
- Kean, Roger Michael (2006). Forgotten Power: Byzantium: Bulwark of Christianity. Thalamus. ISBN 1902886070.
- King, David A. (tháng 3 năm 1991). “Reviews: The Astronomical Works of Gregory Chioniades, Volume I: The Zij al- Ala'i by Gregory Chioniades, David Pingree; An Eleventh-Century Manual of Arabo-Byzantine Astronomy by Alexander Jones”. Isis 82 (1): 116–118. doi:10.1086/355661.
- Kitzinger, Ernst (1976). “Byzantine Art in the Period between Justinian and Iconoclasm”. Trong W. E. Kleinbauer. The Art of Byzantium and the Medieval West: Selected Studies. Đại học Indiana.
- Kountoura-Galake, Eleonora (1996). The Byzantine Clergy and the Society of "Dark Ages" (bằng Greek). Institute of Byzantine Research. ISBN 9789607094469.
- Laiou, Angeliki E. (2002). “Exchange and Trade, Seventh-Twelfth Centuries”. Trong Angeliki E. Laiou. The Economic History of Byzantium (Volume 2). Dumbarton Oaks.
- Laiou, Angeliki E. (2002). “Writing the Economic History of Byzantium”. Trong Angeliki E. Laiou. The Economic History of Byzantium (Volume 1). Dumbarton Oaks.
- Lapidge, Michael; Blair, John; Keynes, Simon (1998). The Blackwell Encyclopaedia of Anglo-Saxon England. Blackwell Publishing. ISBN 0631224920.
- Louth, Andrew (2005). “The Byzantine Empire in the Seventh Century”. Trong Paul Fouracre and Rosamond McKitterick. The New Cambridge Medieval History (Volume I). Cambridge University Press. ISBN 0521362911.
- Lowe, Steven; Baker, Martin. “The Seljuqs of Rum”. Truy cập ngày 9 tháng 7 năm 2007.
- Madden, Thomas F. (2005). Crusades: The Illustrated History. University of Michigan Press. ISBN 0472031279.
- Magdalino, Paul (2002). “Medieval Constantinople: Built Environment and Urban Development”. Trong Angeliki E. Laiou. The Economic History of Byzantium (Volume 2). Dumbarton Oaks.
- Magdalino, Paul (2002). The Empire of Manuel I Komnenos, 1143–1180. Cambridge University Press. ISBN 0521526531.
- Mango, Cyril A. (2005). Byzantium: The Empire of the New Rome. Phoenix Press. ISBN 1898800448.
- Mango, Cyril A. (2002). The Oxford History of Byzantium. Oxford University Press. ISBN 0198140983.
- Markham, Paul. “The Battle of Manzikert: Military Disaster or Political Failure?”. Truy cập ngày 19 tháng 5 năm 2007.
- Matschke, Klaus-Peter (2002). “Commerce, Trade, Markets, and Money: Thirteenth-Fifteenth Centuries”. Trong Angeliki E. Laiou. The Economic History of Byzantium (Volume 2). Dumbarton Oaks.
- McDonnell, Myles Anthony (2006). “Hellenization and Arete: Semantic Borrowing”. Roman Manliness: Virtus and the Roman Republic. Cambridge University Press. ISBN 9780521827881.
- Meyendorff, John (1982). The Byzantine Legacy in the Orthodox Church. St Vladimir's Seminary Press. ISBN 0913836907.
- Millar, Fergus (2006). A Greek Roman Empire: Power and Belief under Theodosius II (408-450). University of California Press. ISBN 0520247035.
- Moravcsik, Gyula (1970). Byzantium and the Magyars. Hakkert.
- Mousourakis, George (2003). “The Dominate”. The Historical and Institutional Context of Roman Law. Ashgate Publishing. ISBN 0754621146.
- Nathan, Geoffrey S. “Roman Emperors: Theodosius II”. Truy cập ngày 10 tháng 1 năm 2007.
- Neumann, Iver. B. (August năm 2006). “Sublime Diplomacy: Byzantine, Early Modern, Contemporary” (PDF). Millennium: Journal of International Studies 34 (3): 865–888. ISSN 1569-2981. Truy cập ngày 21 tháng 5 năm 2007.
- Neubecker, Ottfried (1997). Heraldry: Sources, Symbols and Meaning. Time Warner Books UK. ISBN 0316641413.
- Neville, Leonora Alice (2004). “Imperial Administration and Byzantine Political Culture”. Authority in Byzantine Provincial Society, 950–1100. Cambridge University Press. ISBN 0521838657.
- Nicol, Donald MacGillivray (1993). The Last Centuries of Byzantium, 1261-1453. Cambridge University Press. ISBN 0521439914.
- Norwich, John Julius (1998). A Short History of Byzantium. Penguin. ISBN 9780140259605.
- Obolensky, Dimitri (1994). “The Principles and Methods of Byzantine Diplomacy”. Byzantium and the Slavs. St Vladimir's Seminary Press. ISBN 088141008X.
- Ostrogorsky, Georg (1969). History of the Byzantine State. New Brunswick (NJ). ISBN 0813511984.
- Paparrigopoulos, Constantine; Karolidis, Pavlos (1925). History of the Hellenic Nation (Volume Db) (bằng Greek). Eleftheroudakis.
- Parry, Kenneth (1996). “Historical Introduction”. Depicting the Word: Byzantine Iconophile Thought of the Eighth and Ninth Centuries. Brill Academic Publishers. ISBN 9004105026.
- Raya, Joseph. “The Byzantine Church and Culture”. Truy cập ngày 2 tháng 6 năm 2007.
- Read, Piers Paul (2000). The Templars: The Dramatic History of the Knights Templar, The Most Powerful Military Order of the Crusades. Macmillan. ISBN 0312266588.
- Reinert, Stephen W. (2002). “Fragmentation (1204-1453)”. Trong Cyril Mango. The Oxford History of Byzantium. Oxford University Press. ISBN 0198140983.
- Robins, Robert Henry (1993). The Byzantine Grammarians: Their Place in History. Walter de Gruyter. ISBN 3110135744.
- Runciman, Steven (1982). “The Bogomils”. The Medieval Manichee: A Study of the Christian Dualist Heresy. Cambridge University Press. ISBN 0521289262.
- Runciman, Steven (1990). The Fall of Constantinople, 1453. Cambridge University Press. ISBN 0521398320.
- Runciman, Steven (1970). The Last Byzantine Renaissance. Cambridge, England: University Press. ISBN 0521077877.
- Ryan, Herbert J. (1993). “The Church in History”. Trong Christopher Key Chapple and Thomas P. Rausch. The College Student's Introduction to Theology. Liturgical Press. ISBN 0814658415.
- Saramandru, Nicolae. “Torna, Torna Fratre” (PDF) (bằng Romanian). Editura Academiei Române. Truy cập ngày 25 tháng 4 năm 2007.
- Sedlar, Jean W. (1994). “Foreign Affairs”. East Central Europe in the Middle Ages, 1000–1500. University of Washington Press. ISBN 0295972904.
- Seton-Watson, Hugh (1967). “The Church”. The Russian Empire, 1801-1917. Oxford University Press. ISBN 0198221525.
- Shahid, Irfan (1972). “The Iranian factor in Byzantium during the reign of Heraclius”. Dumbarton Oaks Papers (Dumbarton Oaks, Trustees for Harvard University) 26: 293–320. doi:10.2307/1291324.
- Shopen, Timothy (1987). Languages and Their Status. University of Pennsylvania Press. ISBN 0812212495.
- Speck, Paul (1984). “Ikonoklasmus und die Anfänge der Makedonischen Renaissance”. Varia 1 (Poikila Byzantina 4). Rudolf Halbelt. tr. 175–210.
- Stone, Andrew. “John II Komnenos (AD 1118–1143)”. Online Encyclopedia of Roman Emperors. Truy cập ngày 18 tháng 5 năm 2007.
- Stone, Andrew. “Manuel I Komnenos (AD 1143–1180)”. Online Encyclopedia of Roman Emperors. Truy cập ngày 5 tháng 2 năm 2007.
- “Siege of Zara”. Encyclopædia Britannica Concise. Truy cập ngày 18 tháng 5 năm 2007.
- Tarasov, Oleg; Milner-Gulland, R. R. (2004). Icon and Devotion: Sacred Spaces in Imperial Russia. Reaktion Books. ISBN 1861891180.
- Tatakes, Vasileios N.; Moutafakis, Nicholas J. (2003). Byzantine Philosophy. Hackett Publishing. ISBN 0872205630.
- “The Fourth Crusade and the Latin Empire of Constantinople”. Encyclopædia Britannica. 2002.
- Treadgold, Warren (1995). “The Army and the State”. Byzantium and Its Army, 284-1081. Stanford University Press. ISBN 0804724202.
- Treadgold, Warren (1997). A History of the Byzantine State and Society. Stanford University Press. ISBN 0804726302.
- Treadgold, Warren (1991). The Byzantine Revival, 780-842. Stanford University Press. ISBN 0804718962.
- Troianos, Spyros; Velissaropoulou-Karakosta, Julia (1997). “Byzantine Law”. History of Law. Ant. N. Sakkoulas Publishers. ISBN 9602325941.
- Vasiliev, Alexander Alexandrovich (1928–1935). “Byzantium and the Crusades”. History of the Byzantine Empire.
- Versteegh, Cornelis H. M. (1977). “The First Contact with Greek Grammar”. Greek Elements in Arabic Linguistic Thinking. Leiden: Brill. ISBN 9004048553.
- Watson, Bruce (1993). “Jerusalem 1099”. Sieges: A Comparative Study. Praeger/Greenwood. ISBN 0275940349.
- Williams, Stephen; Friell, Gerard; Friell, John Gerard Paul (1999). “Jerusalem 1099”. The Rome that Did Not Fall: The Survival of the East in the Fifth Century. Routledge. ISBN 0415154030.
- Winnifrith, Tom; Murray, Penelope (1983). Greece Old and New. Macmillan. ISBN 0333278364.
- Wroth, Warwick (1908). Catalogue of the Imperial Byzantine Coins in the British Museum. British Museum Dept. of Coins and Medals.
Đọc thêm
- Ahrweiler, Helene (2000). Les Europeens. Paris: Herman.
- Haldon, John (2001). The Byzantine Wars: Battles and Campaigns of the Byzantine Era. Stroud: Tempus Publishing. ISBN 0752417959.
- Hussey, J. M. (1966). The Cambridge Medieval History, Volume IV — The Byzantine Empire Part I, Byzantium and its Neighbors. Cambridge University Press.
- Runciman, Steven (1966). Byzantine Civilisation. Edward Arnold (Publishers). ISBN 1566195748.
- Runciman, Steven (1990). The Emperor Romanus Lecapenus and his Reign. University Press (Cambridge).
- Toynbee, Arnold J. (1972). Constantine Porphyrogenitus and His World. Oxford University Press. ISBN 0-19-215253-X.
Liên kết ngoài
|
Wikimedia Commons có thêm thể loại hình ảnh và tài liệu về Đế quốc Đông La Mã |
- Ciesniewski, C. The Byzantine Achievement, Clio History Journal, 2006.
- Adena, L. The Enduring Legacy of Byzantium, Clio History Journal, 2008.
- WHAT, IF ANYTHING, IS A BYZANTINE? By Clifton R. Fox.
- The Cambridge Medieval History (IV) The Eastern Roman Empire (717-1453).
|
||
|
|
||
Thể loại:
Ma Cao (phồn thể: 澳門; Hán-Việt: Áo Môn, tiếng Bồ Đào Nha: Macau), cũng viết là Macao, là một trong hai khu hành chính đặc biệt của Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa, cùng với Hồng Kông. Ma Cao nằm ở mặt tây của đồng bằng châu thổ Châu Giang, giáp với tỉnh Quảng Đông ở phía bắc và nhìn ra biển Đông ở phía đông và phía nam. [4] Nền kinh tế của Ma Cao phụ thuộc nhiều vào đánh bạc và du lịch, song cũng tồn tại ngành sản xuất.
Ma Cao nguyên là một thuộc địa của Bồ Đào Nha và phải chịu sự quản lý của đế quốc này từ giữa thế kỷ 16 cho đến năm 1999, và là thuộc địa hay tô giới cuối cùng của người châu Âu tại Trung Quốc.[5][6] Các thương nhân Bồ Đào Nha lần đầu đến định cư tại Ma Cao trong thập niên 1550. Năm 1557, triều đình nhà Minh đã cho Bồ Đào Nha thuê Ma Cao để làm cảng giao thương. Từ đó, người Bồ Đào Nha đã quản lý thành phố song nó vẫn nằm trong phạm vi chủ quyền của Trung Quốc. Đến năm 1887, Ma Cao trở thành một thuộc địa của đế quốc Bồ Đào Nha. Bồ Đào Nha đã chuyển giao chủ quyền đối với Ma Cao cho Trung Quốc vào ngày 20 tháng 12 năm 1999. Tuyên bố chung Trung-Bồ và Luật cơ bản Ma Cao quy định rằng Ma Cao có quyền tự trị cao độ ít nhất là đến năm 2049, tức 50 năm sau ngày chuyển giao.[7]
Theo chính sách "một quốc gia, hai chế độ", chính quyền Trung ương của Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa chịu trách nhiệm về các vấn đề quốc phòng và ngoại giao của lãnh thổ, trong khi Ma Cao duy trì hệ thống riêng của mình trên các lĩnh vực luật pháp, lực lượng cảnh sát, tiền tệ, hải quan, nhập cư. Ma Cao tham gia nhiều tổ chức và sự kiện quốc tế không yêu cầu các thành viên phải là các quốc gia có chủ quyền.[7][8]
Theo The World Factbook của CIA, năm 2012, Ma Cao xếp thứ hai về tuổi thọ trên thế giới.[9] Ngoài ra, Ma Cao là một trong số ít khu vực tại châu Á có Chỉ số phát triển con người (HDI) ở mức rất cao.
Nhà thờ Lớn Thánh Phaolô, hình của George Chinnery
(1774–1852). Nhà thờ này được xây năm 1602 và bị hỏa hoạn phả hủy vào
năm 1835. Chỉ có mặt bằng đá ở phía nam là còn lại đến nay.
Ma Cao khoảng năm 1870
Lịch sử Ma Cao có thể truy nguyên từ thời nhà Tần (221–206 TCN), khi đó khu vực nay là Ma Cao nằm dưới quyền quản lý của Phiên Ngung huyện thuộc Nam Hải quận.[10] Các cư dân được ghi chép đầu tiên là những người đến tị nạn tại Ma Cao trước cuộc xâm lược Nam Tống của người Mông Cổ.[12] Dưới thời nhà Minh (1368–1644), có những ngư dân nhập cư đến Ma Cao từ Quảng Đông và Phúc Kiến.
Hiệu kỳ của chính phủ Ma Cao thuộc Bồ Đào Nha (1976–1999)
Ma Cao đã chỉ phát triển thành một khu vực dân cư lớn khi người Bồ Đào Nha đến vào thế kỷ 16.[13] Năm 1513, Jorge Álvares
trở thành người Bồ Đào Nha đầu tiên đặt chân đến Trung Quốc. Năm 1535,
các thương nhân Bồ Đào Nha đã có được quyền neo tàu ở các bến cảng của
Ma Cao và thực hiện hoạt động giao thương, mặc dù không có quyền ở trên
bờ.[14]
Khoảng 1552–1553, họ giành được sự cho phép tạm thời để lưu trữ hàng
hóa trên kho được dựng trên bờ, mục đích là để hàng hóa được khô ráo;[15]
họ nhanh chóng xây dựng các ngôi nhà thô sơ bằng đá quanh khu vực mà
nay được gọi là Nam Loan. Năm 1557, người Bồ Đào Nha thành lập một khu
dân cư lâu dài tại Ma Cao, trả 500 lạng bạc mỗi năm cho tiền thuê đất.[15] Người Bồ Đào Nha tiếp tục trả tiền thuê hàng năm cho đến năm 1863 để được quyền ở tại Ma Cao.[16]
Năm 1564, Bồ Đao Nha là nước chế ngự giao thương giữa phương Tây với Ấn Độ, Nhật Bản và Trung Quốc. Tuy nhiên, niềm kiêu hãnh của họ đã bị giội một gáo nước lạnh khi chứng kiến sự thờ ơ của người Trung Hoa đối với họ. Năm 1631, người Trung Hoa hạn chế người Bồ Đào Nha giao thương tại Trung Quốc đến cảng Ma Cao.[17]
Trong thế kỷ 17, có khoảng 5.000 nô lệ sinh sống tại Ma Cao, cùng với họ là 2.000 người Bồ Đào Nha và 20.000 người Hán.[18][19][20]
Do ngày càng có nhiều người Bồ Đào Nha đến định cư ở Ma Cao để tham gia hoạt động thương mại, họ có nhu cầu về tự quản; song điều này không thể đạt được cho đến thập niên 1840. Năm 1576, Giáo hoàng Grêgôriô XIII đã thành lập Giáo phận Ma Cao.[21] Năm 1583, người Bồ Đào Nha tại Ma Cao được cho phép thành lập một viện nguyên lão để xử lý các vấn đề khác nhau liên quan đến những hoạt động xã hội và kinh tế của họ dưới sự giám sát chặt chẽ của chính quyền Trung Quốc, song điều này không có nghĩa là chuyển giao chủ quyền.[12]
Ma Cao trở thành một thương cảng thịnh vương, song cùng với đó, nơi này đã trở thành mục tiêu chinh phục của người Hà Lan trong thế kỷ 17, song các cuộc tấn công lặp di lặp lại này đều thất bại. Ngày 24 tháng 6 năm 1622, người Hà Lan tấn công Ma Cao với hy vọng biến nơi đây thành vùng đất do họ sở hữu, sử gọi là trận Ma Cao. Người Bồ Đào Nha đã đẩy lui cuộc tấn công này và người Hà Lan từ đó không bao giờ cố gắng chinh phục Ma Cao lần nữa. Phần lớn những người bảo vệ Ma Cao khi đó là nô lệ châu Phi, và chỉ có một vài binh sĩ và linh mục người Bồ Đào Nha. Thuyền trưởng Kornelis Reyerszoon là chỉ huy của 800 tinh binh xâm lược người Hà Lan.[22][23][24][25] Tổng đốc Hà Lan Jan Coen đã nói sau khi bị đánh bại rằng "Các nô lệ của Bồ Đào Nha tại Ma Cao phục vụ họ rất tốt và trung thành, rằng đó là những người đã đánh bại và đuổi người của ta đi vào năm ngoái", và "Người của ta nhìn thấy rất ít người Bồ Đào Nha" trong trận chiến.[26][27][28][29]
Sau Chiến tranh Nha phiến (1839–42), Bồ Đào Nha chiếm đóng hai đảo Đãng Tử và Lộ Hoàn tương ứng vào các năm 1851 và 1864. Ngày 1 tháng 12 năm 1887, triều đình nhà Thanh và chính phủ Bồ Đào Nha đã ký kết Điều ước Hòa hảo và Thông thương Trung-Bồ, theo đó Trung Quốc nhượng quyền "chiếm giữ và cai trị vĩnh viễn Ma Cao cho Bồ Đào Nha" tuân theo các bản tuyên bố của Nghị định thư Lisboa. Bồ Đào Nha sẽ có nghĩa vụ "không bao giờ chuyển nhượng Ma Cao khi không có thỏa thuận trước với Trung Quốc", do đó đảm bảo rằng đàm phán giữa Bồ Đào Nha và Pháp (đối với khả năng đổi Ma Cao và Guinea thuộc Bồ Đào Nha với Congo thuộc Pháp) hoặc với các quốc gia khác sẽ không tiến triển – vì vậy mà các lợi ích thương mại của Anh Quốc được bảo đảm; Ma Cao chính thức trở thành một lãnh thổ dưới quyền cai trị của Bồ Đào Nha.[12]
Năm 1928, chính quyền Trung Hoa Dân Quốc của Quốc Dân đảng đã thông báo chính thức cho Bồ Đào Nha rằng họ hủy bỏ Điều ước Hòa hảo và Thông thương;[30] Hai bên ký kết một điều ước Hữu nghị và Thông thương Trung-Bồ mới để thay thế điều ước bị bãi bỏ. Ngoại trừ một vài quy định liên quan đến nguyên tắc thuế quan và các vấn đề liên quan đến thương mại, điều ước mới không làm thay đổi chủ quyền của Ma Cao và quyền cai trị của Bồ Đào Nha tại Ma Cao vẫn không thay đổi.[31]
Trong Chiến tranh thế giới thứ hai, không giống như trường hợp của Timor thuộc Bồ Đào Nha khi bị Nhật Bản chiếm đóng cùng với Timor thuộc Hà Lan vào năm 1942, người Nhật tôn trọng tính trung lập của Bồ Đào Nha tại Ma Cao. Như vậy, Ma Cao đã có một thời gian ngắn ngủi đạt được thịnh vượng về kinh tế khi là cảng trung lập duy nhất ở Nam Trung Quốc, sau khi Nhật Bản chiếm Quảng Châu và Hồng Kông. Tháng 8 năm 1943, quân Nhật bắt giữ tàu Sian của Anh tại Ma Cao và giết chết khoảng 20 lính bảo vệ. Trong tháng tiếp theo, họ yêu cầu thiết lập chế độ "cố vấn" Nhật để thay thế chiếm đóng quân sự. Kết quả là Ma Cao trở thành vùng bảo hộ ảo của người Nhật.
Khi phát hiện ra việc Ma Cao trung lập đang có kế hoạch bán nhiên liệu hàng không cho Nhật Bản, chiến đấu cơ Hoa Kỳ từ USS Enterprise đã ném bom và bắn phá nhà chứa máy bay của Trung tâm Hàng không Hải quân vào ngày 16 tháng 1 năm 1945 để triệt phá nguyên liệu. Hoa Kỳ cũng tiến hành không kích vào các mục tiêu ở Ma Cao vào các ngày 25 tháng 2 và 11 tháng 6 1945. Sau khi chính phủ Bồ Đào Nha kháng nghị, vào năm 1950, Hoa Kỳ đã trả 20.255.952 Đô la Mỹ cho chính phủ Bồ Đào Nha.[32] Sự thống trị của Nhật Bản kết thúc vào tháng 8 năm 1945 với việc họ đầu hàng.
Sau khi Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa thành lập vào năm 1949, chính phủ Bắc Kinh tuyên bố Điều ước Hữu nghị và Thông thương Trung-Bồ là một "điều ước bất bình đẳng" do ngoại quốc áp đặt đối với Trung Quốc. Tuy nhiên, chính quyền Bắc Kinh đã không sẵn sàng để giải quyết, và duy trì “nguyên trạng” cho đến một thời gian thích hợp hơn.[33]
Dưới ảnh hưởng của Cách mạng Văn hóa tại Trung Quốc đại lục và tâm trạng bất mãn rộng rãi với chính phủ Bồ Đào Nha, các cuộc bạo động đã nổ ra ở Ma Cao vào năm 1966. Nghiêm trọng nhất là "sự kiện 3 tháng 12", với 6 người bị giết và hơn 200 người bị thương.[34][35] Ngày 28 tháng 1 năm 1967, chính phủ Bồ Đào Nha đã đưa ra một lời xin lỗi chính thức.
Ngay sau khi chế độ độc tài tại Bồ Đào Nha bị lật đổ vào năm 1974 tại Lisboa, chính phủ mới của Bồ Đào Nha đã xác định rằng nước này sẽ từ bỏ toàn bộ các thuộc địa hải ngoại của mình. Năm 1976, chính phủ Lisboa tái định nghĩa Ma Cao là một "lãnh thổ Trung Quốc nằm dưới sự quản lý của Bồ Đào Nha" và trao cho Ma Cao quyền tự trị ở mức độ lớn về hành chính, tài chính và kinh tế. Ba năm sau, Bồ Đào Nha và Trung Quốc đồng thuận xem Ma Cao là "một lãnh thổ Trung Quốc nằm dưới sự quản lý (tạm thời) của Bồ Đào Nha".[12][36] Chính quyền Trung Quốc và Bồ Đào Nha khởi đầu đàm phán về vấn đề Ma Cao vào tháng 6 năm 1986. Hai bên ký kết Tuyên bố chung Trung-Bồ vào năm sau, theo đó Ma Cao sẽ trở thành một đặc khu hành chính của Trung Quốc.[37] Chính phủ Trung Quốc chính thức tiếp nhận chủ quyền đối với Ma Cao vào ngày 20 tháng 12 năm 1999.[38] Từ sau khi trở về với Trung Quốc, kinh tế Ma Cao tiếp tục thịnh vượng với sự tăng trưởng liên tục của du lịch từ Trung Quốc đại lục và xây mới các casino.
Trụ sở chính quyền Ma Cao, trước đây là Tòa Tổng đốc cho đến năm 1999.
Tòa nhà văn phòng của Hội Lập pháp Khu hành chính đặc biệt Ma Cao.
Tuyên bố chung Trung-Bồ và Luật Cơ bản Ma Cao, hiến pháp Ma Cao do Đại hội đại biểu Nhân dân toàn quốc
ban hành vào năm 1993, xác định rằng hệ thống kinh tế, lối sống, quyền,
và tự do của Ma Cao sẽ được duy trì không thay đổi ít nhất là 50 năm
sau khi chủ quyền của khu vực được chuyển giao về Trung Quốc vào năm
1999.[7] Theo phương châm "Một quốc gia, hai chế độ", Ma Cao được hưởng một quyền tự trị cao độ trên tất cả các lĩnh vực ngoại trừ quốc phòng và các vấn đề ngoại giao.[7]
Các quan chức Ma Cao, chứ không phải là quan chức Cộng hòa Nhân dân
Trung Hoa, sẽ điều hành Ma Cao bằng cách sử dụng riêng biệt các quyền
lập pháp, hành pháp và tư pháp, cũng như quyền phân xử cuối cùng.[39] Ma Cao duy trì tiền tệ, lãnh thổ hải quan, kiểm soát nhập cư và ranh giới, và lực lượng cảnh sát riêng biệt.[40][41]
Ma Cao có một hệ thống tòa án ba cấp: Pháp viện đệ nhất thẩm, pháp viện cấp trung và pháp viện chung thẩm.[49] Trong tháng 2 năm 2009, Hội Lập pháp đã thông qua một dự luật an ninh dựa trên cơ sở điều luật an ninh đã bị rút lại trước đó ở Hồng Kông.[50] Những người ủng hộ dân chủ lo ngại rằng phạm vi mở rộng quá mức của điều luật này sẽ dẫn đến lạm dụng, lo lắng này được tăng thêm sau khi một số ủng hộ viên dân chủ nổi bật của Hồng Kông đã bị từ chối cho nhập cảnh vào Ma Cao trong thời gian thông qua dự luật.[51]
Bán đảo Ma Cao nguyên cũng là một hòn đảo, song về sau đã xuất hiện dải cát nối với lục địa và nó dần phát triển thành một eo đất hẹp, biến Ma Cao thành một bán đảo. Hoạt động cải tạo đất trong thế kỷ 17 đã biến Ma Cao thành một bán đảo với địa hình bằng phẳng, mặc dù vùng đất ban đầu vẫn có rất nhiều đồi dốc.[52] Điệp Thạch Đường Sơn (疊石塘山)/Alto de Coloane là điểm cao nhất tại Ma Cao, với cao độ 170,6 mét (559,7 ft).[4] Với mật độ đô thị hóa dày đặc, Ma Cao không có đất canh tác, đồng cỏ, rừng hay đất rừng.
Nằm trên bờ biển phía nam Trung Quốc, Ma Cao có lượng mưa phong phú, với lượng mưa trung bình năm là 2.120 milimét (83 in). Tuy nhiên, mùa đông chủ yếu là khô hanh do ảnh hưởng từ áp cao Siberi. Mùa thu ở Ma Cao kéo dài từ tháng 10 đến tháng 11, có thời tiết nắng và ấm với ẩm độ thấp. Mùa đông kéo dài từ tháng 12 đến đầu tháng 3 với thời tiết thường ôn hòa và hầu hết thời gian nhiệt độ ở mức trên 13°C, mặc dù đôi lúc cũng có thể xuống dưới 8°C. Ẩm độ bắt đầu tăng lên từ cuối tháng 3. Mùa hè có thời tiết từ rất ấm đến nóng và thường lên mức trên 30°C vào ban ngày. Theo sau thời tiết nóng nực là các cơn mưa lớn, dông và thi thoảng là bão nhiệt đới.[54]
Nguồn: 澳門地球物理暨氣象局 1 tháng 6 năm 2009.
Nền kinh tế Ma Cao dựa phần lớn vào du lịch. Các hoạt động kinh tế
lớn khác tại Ma Cao là sản xuất xuất khẩu phụ tùng dệt may và quần áo,
ngân hàng và các dịch vụ tài chính khác.[57]
Ngành công nghiệp quần áo chiếm khoảng ba phần tư kim ngạch xuất khẩu
của Ma Cao, và các ngành công nghiệp đánh bạc, du lịch và khoản đãi ước
tính đóng góp trên 50% GDP của Ma Cao, và 70% thu nhập của chính quyền
Ma Cao.[43]
Ma Cao là một thành viên sáng lập của WTO và duy trì quan hệ kinh tế và thương mại đầy đủ với trên 120 quốc gia và khu vực, đặc biệt là với Liên minh châu Âu và các quốc gia nói tiếng Bồ Đào Nha; Ma Cao cũng là một thành viên của IMF.[58] Ngân hàng Thế giới phân loại Ma Cao là một nền kinh tế có thu nhập cao[59] và GDP bình quân đầu người của khu vực đạt 28.436 Đô la Mỹ vào năm 2006. Sau khi Ma Cao được bàn giao về Trung Quốc vào năm 1999, số du khách từ đại lục đã gia tăng nhanh chóng do Trung Quốc tiến hành nới lỏng hạn chế đi lại. Việc Ma Cao tiến hành tự do hóa ngành công nghiệp đánh bạc vào năm 2001 đã đem đến một dòng vốn đầu tư đáng kể, tỷ lệ tăng trưởng kinh tế bình quân trong giai đoạn từ 2001 đến 2006 là xấp xỉ 13,1% mỗi năm.[60]
Trong một báo cáo của Tổ chức Du lịch Thế giới về du lịch quốc tế năm 2006, Ma Cao xếp hạng 21 về số du khách và xếp thứ 24 về thu nhập từ du lịch.[61] Từ con số 9,1 triệu du khách trong năm 2000, số lượt khách đến Ma Cao đã tăng lên 18,7 triệu vào năm 2005 và 22 triệu vào năm 2006,[62] với trên 50% lượt khách đến từ Trung Quốc đại lục và 30% đến từ Hồng Kông.
Ngành công nghiệp đánh bạc tại Ma Cao bắt đầu vào năm 1962, khi đó ngành này chỉ bao gồm Sociedade de Turismo e Diversões de Macau do Hà Hồng Sân (何鴻燊, Stanley Ho) điều hành theo một giấy phép độc quyền của chính phủ. Sự độc quyền chấm dứt vào năm 2002 và một vài chủ casino từ Las Vegas đã nỗ lực tiến vào thị trường đánh bạc của Ma Cao. Với việc mở cửa Sands Macao,[63] vào năm 2004 và Wynn Macau vào năm 2006,[64] doanh thu đánh bạc từ các casino của Ma Cao đã trở nên rất phát đạt.[65][66][67] Năm 2007, Venetian Macau, khi đó là công trình lớn thứ hai thế giới về không gian sàn, đã mở cửa cho công chúng, theo sau là MGM Grand Macau. Doanh thu của ngành đánh bạc đã biến Ma Cao thành thị trường casino hàng đầu thế giới, vượt qua Las Vegas.[68] Đầu thập niên 2010, Ma Cao cũng tăng cường các hoạt động biểu diễn và giải trí cùng với kinh doanh đánh bạc, bao gồm chương trình biểu diễn nổi tiếng House of Dancing Water,[69] các buổi hòa nhạc, triển lãm thương mại và nghệ thuật.[70]
Ma Cao là một trung tâm tài chính ngoài khơi, một thiên đường thuế, và một cảng tự do với việc không có chế độ quản lý ngoại hối.[71][72][73] Cục quản lý Tiền tệ Ma Cao điều hòa tài chính ngoài khơi,[74] trong khi Viện Thương mại và Xúc tiến đầu tư Ma Cao quy định việc đầu tư tại Ma Cao.[75] Năm 2007, Moody's Investors Service đã nâng xếp hạng quản lý nội và ngoại tệ của Ma Cao lên 'Aa3' từ 'A1', rằng nền tảng tài chính vững chắc của chính quyền Ma Cao giống như một chủ nợ ròng lớn. Cơ quan đánh giá cũng nâng hạng trần tiền gửi ngoại tệ của Ma Cao đến 'Aa3' từ 'A1'.[76]
Theo quy định của Luật cơ bản Ma Cao, chính quyền Ma Cao phải tuân theo nguyên tắc giữ chi tiêu ở trong giới hạn các khoản thu khi lập ngân sách của mình, và cố gắng để đạt được một sự cân bằng tài chính, tránh thâm hụt ngân sách và giữ cho ngân sách tương xứng với tốc độ tăng trưởng GDP. Tất cả các thu nhập tài chính của Đặc khu hành chính Ma Cao sẽ được chính quyền đặc khu quản lý và kiểm soát mà không phải bàn giao cho chính phủ Trung ương ở Bắc Kinh. Chính phủ Trung ương không đánh bất kỳ khoản thuế nào ở đặc khu hành chính Ma Cao.[77]
Nhiều biển hiệu sử dụng tên tiếng Trung và tiếng Bồ Đào Nha, tên tiếng Anh cũng được ghi.
Ma Cao là lãnh thổ có mật độ dân cư cao nhất thế giới, với 18.428 trên một km² (47.728/mi²).[79] 95% cư dân Ma Cao là người Hán; 2% khác là người Bồ Đào Nhà và/hoặc hợp chủng Hán/Bồ Đào Nha, và một nhóm dân tộc thường được gọi là người Bồ thổ sinh.[78] Theo điều tra năm 2006, 47% cư dân Ma Cao sinh ra tại Trung Quốc đại lục, trong đó 74,1% sinh tại Quảng Đông và 15,2% sinh tại Phúc Kiến. Trong khi đó, 42,5% cư dân Ma Cao sinh ra tại Ma Cao, và những người sinh ra tại Hồng Kông, Philippines và Bồ Đào Nha lần lượt chiếm 3,7%, 2,0% và 0,3%.[78]
Tăng trưởng dân số tại Ma Cao chủ yếu là do nhập cư từ Trung Quốc đại lục và dòng người lao động hải ngoại do tỷ suất sinh tại đây ở vào hàng thấp nhất thế giới.[80] Theo một khảo sát do CIA tiến hành, Ma Cao là quốc gia hay lãnh thổ có tuổi thọ tính từ lúc sinh trung bình là 84,36 tuổi,[81] trong khi tỷ lệ tử vong trẻ sơ sinh của Ma Cao nằm ở hàng thấp nhất thế giới.[82]
Cả tiếng Trung (tiếng Quảng Đông) và tiếng Bồ Đào Nha đều là ngôn ngữ chính thức của Ma Cao.[83] Ma Cao vẫn duy trì phương ngữ tiếng Bồ Đào Nha riêng của mình, được gọi là tiếng Bồ Đào Nha Ma Cao. Các ngôn ngữ khác như Quan thoại, tiếng Anh và tiếng Mân Nam cũng được một số cộng đồng bản địa nói.[84] Tiếng Bồ thổ sinh Ma Cao, một ngôn ngữ Creole thường được gọi là Patuá, vẫn được vài chục người Ma Cao nói.[85]
Hầu hết người Hán tại Ma Cao chịu ảnh hưởng sâu sắc từ truyền thống và văn hóa riêng của họ, hầu hết gắn bó với tôn giáo truyền thống Trung Hoa, họ tin tưởng vào Đạo giáo, Phật giáo và Nho giáo, chúng tạo thành một khối không thể tách rời.[43] Ma Cao có một cộng đồng Ki-tô hữu khá lớn; tín hữu Công giáo La Mã và Tin Lành lần lượt chiếm 7% và 2% dân cư. Thêm vào đó, 17% dân số theo Phật giáo Đại thừa nguyên bản.[86]
Từ khi Ma Cao có một nền kinh tế lấy du lịch làm động lực, 14,6% lực lượng lao động làm việc trong các nhà hàng và khách sạn, và 10,3% làm việc trong ngành công nghiệp đánh bạc.[84] Với việc khai trương một số khu nghỉ dưỡng casino và đang tiến hành xây dựng các công trình lớn khác, nhiều lĩnh vực được tường trình là phải chịu cảnh thiếu lao động, và chính quyền Ma Cao đã tìm cách nhập khẩu lao động từ các khu vực lân cận.
Số lao động nhập khẩu đã lên mức cao kỷ lục 98.505 vào quý 2 năm 2008, tương ứng với hơn 25% lực lượng lao động tại Ma Cao.[87] Một số lao động bản địa đã phàn nàn về việc thiếu việc làm do làn sóng lao động giá rẻ. Một số người cũng cho rằng vấn đề lao động bất hợp pháp là nghiêm trọng.[88] Một mối quan tâm khác là việc gia tăng bất bình đẳng về thu nhập trong khu vực. Hệ số Gini của Ma Cao, một đơn vị đo độ bất bình đẳng thu nhập phổ biến, đã tăng từ 0,43 vào năm 1998 lên 0,48 vào năm 2006. Hệ số này ở mức cao hơn các khu vực lân cận, như tại Trung Quốc đại lục (0,447), Hàn Quốc (0,316) và Singapore (0,425).[89]
Tòa nhà hành chính của Đại học Ma Cao, đại học hiện đại đầu tiên trong khu vực.
Các cư dân Ma Cao được hưởng một nền tảng giáo dục miễn phí trong 15
năm, bao gồm ba năm nhà trẻ, sau đó là sáu năm giáo dục tiểu học và sáu
năm giáo dục trung học. Tỷ lệ biết chữ
của lãnh thổ này là 93,5%. Những người mù chữ chủ yếu là những cư dân
cao tuổi; thế hệ trẻ tuổi, chẳng hạn như trong độ tuổi 15–29, có tỷ lệ
biết chữ trên 99%.[78] Hiện nay, chỉ có duy nhất một trường học tại Ma Cao sử dụng tiếng Bồ Đào Nha làm phương tiện giảng dạy.
Ma Cao không sở hữu hệ thống giáo dục phổ quát của riêng mình; ngoại trừ các trường bậc cao ra, các trường học còn lại hoặc là theo hệ thống giáo dục của Anh, Trung Quốc, hoặc của Bồ Đào Nha. Hiện nay có 10 thể chế giáo dục bậc cao tại khu vực, bốn trong số chúng là thể chế công.[43] Năm 2006, Chương trình đánh giá học sinh quốc tế, một cuộc khảo sát trên phạm vi toàn thế giới về thành tích giáo dục của học sinh 15 tuổi phối hợp với OECD, đã xếp Ma Cao đứng thứ năm và thứ sáu về khoa học và giải quyết vấn đề, tương ứng.[90] Tuy nhiên, mặt bằng giáo dục của Ma Cao đứng ở mức thấp trong số các khu vực có thu nhập cao. Theo điều tra dân số năm 2006, trong số các cư dân Ma Cao bằng và trên 14 tuổi, chỉ 51,8% có trình độ giáo dục trung học và 12,6% có trình độ giáo dục bậc cao (cao đẳng hay đại học).[78]
Theo quy định của Điều 121 trong Chương VI của Luật Cơ bản Ma Cao, chính phủ Ma Cao sẽ tự mình xây dựng các chính sách về giáo dục, bao gồm các chính sách liên quan đến hệ thống và sự quản lý giáo dục, ngôn ngữ giảng dạy, phân bổ kinh phí, hệ thống khảo thí, công nhận học vị và hệ thống các giải thưởng học thuật để thúc đẩy phát triển giáo dục. Phù hợp với luật cơ bản, chính quyền Ma Cao sẽ dần dần thiết lập một hệ thống giáo dục nghĩa vụ. Các tổ chức cộng đồng và cá nhân có thể điều hành các công việc giáo dục trong các loại hình khác nhau theo quy định của pháp luật.[77]
Hiện nay, không có bệnh viện nào tại Ma Cao được đánh giá một cách độc lập thông qua kiểm định chăm sóc sức khỏe quốc tế. Không có trường tây y tại Ma Cao và do đó tất cả những ai muốn trở thành bác sĩ sẽ phải tiếp nhận giáo dục và lấy chứng chỉ ở nơi khác.[43] Các y tá địa phương được đào tạo tại Viện Bách khoa Ma Cao và Cao đẳng Điều dưỡng Kính Hồ.[92][93]
Cục Y tế Ma Cao là đơn vị chịu trách nhiệm chính trong việc phối hợp hoạt động giữa các tổ chức công và tư trong lĩnh vực y tế công cộng, đảm bảo sức khỏe của các công dân thông qua các dịch vụ chuyên dụng và chăm sóc sức khỏe ban đầu, cũng như ngăn ngừa dịch bệnh và nâng cao sức khỏe.[94] Trung tâm Kiểm soát và Ngăn ngừa bệnh tật Ma Cao đã được thành lập vào năm 2001, giám sát hoạt động của các bệnh viện, các trung tâm y tế, và trung tâm truyền máu tại Ma Cao. Thể chế này cũng quản lý cơ quan chăm sóc sức khỏe và phòng ngừa bệnh tật ảnh hưởng đến dân cư, thiết lập nguyên tắc chỉ đạo đối với những bệnh viện và người cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe tư nhân, và phát hành giấy phép.[95]
Taxi tại Ma Cao
Các phương tiện giao thông tại Ma Cao đi bên trái, không giống với cả Trung Quốc đại lục và Bồ Đào Nha. Ma Cao có một mạng lưới giao thông công cộng phát triển tốt, kết nối bán đảo Ma Cao, Lộ Đãng Thành, Đãng Tử, Lộ Hoàn. Xe buýt và taxi là các loại hình giao thông cộng cộng chính tại Ma Cao. Hiện có ba công ty mang tên Transmac, Transportas Companhia de Macau và Reolian Public Transport Co., hoạt động dịch vụ xe buýt công cộng tại Ma Cao.[96] Xích lô cũng hiện diện tại Ma Cao, song nó chủ yếu phục vụ cho mục đích thăm quan. Nhà khai thác dịch vụ xe buýt công cộng mới nhất là Reolian Public Transport Co.,
công ty này đã tiến vào thị trường Ma Cao vào ngày 1 tháng 8 năm 2011.
Nhà khai thác này hoạt động trên các tuyến mà Transmac và Transportas
Companhia de Macau cũng đang hoạt động.
Bến phà vận chuyển hành khách Ngoại Cảng cung cấp dịch vụ vận tải xuyên ranh giới cho những hành khách đi lại giữa Ma Cao và Hồng Kông, trong khi bến phà Áo Thông (Yuet Tung) tại Nội Cảng cung cấp dịch vụ cho các hành khách đi lại giữa Ma Cao và các thành phố tại Trung Quốc đại lục, bao gồm Xà Khẩu và Thâm Quyến.[97]
Ma Cao có một sân bay quốc tế hoạt động, được gọi là sân bay quốc tế Ma Cao, nằm ở cực đông của Đãng Tử và vùng nước lân cận. Sân bay này từng là một trong những trung tâm quá cảnh chính đối với các hành khách đi lại giữa Trung Quốc đại lục và Đài Loan, song hiện nay giữa khai khu vực này đã khai thông các đường bay trực tiếp.[98][99] Sân bay là trung tâm chính của Air Macau. Năm 2006, sân bay quốc tế Ma Cao đã phục vụ khoảng 5 triệu lượt hành khách.[100]
Tết Nguyên Đán là lễ hội truyền thống quan trọng nhất, nó thường diễn ra vào cuối tháng một hoặc đầu tháng 2 dương lịch.[106][107] Bồ Đề Viên (菩提園) tại Đãng Tử là nơi tổ chức lễ hội thần Thổ Địa vào tháng 2. Đám diễu hành Khổ nạn của Chúa cha là nghi thức và hành trình Công giáo nổi tiếng, đám diễu hàng đi từ Nhà thờ Thánh Austin đến Nhà thờ Lớn, cũng được tổ chức vào tháng 2.[52]
Ẩm thực địa phương của Ma Cao là một sự pha trộn giữa ẩm thực Quảng Đông và ẩm thực Bồ Đào Nha.[108] Nhiều món ăn độc đáo là kết quả của những pha trộn nguyên liệu khi vợ của các thủy thủ Bồ Đào Nha cố gắng tái tạo nên những món ăn Âu. Thành phần và gia vị của nó đến từ châu Âu, Nam Mỹ, châu Phi, Ấn Độ, và Đông Nam Á, cũng như những thành phần bản địa Trung Hoa.[109] Điểm đặc trưng là thực phẩm Ma Cao được ướp gia vị với các gia vị và hương liệu khác nhau bao gồm nghệ, nước cốt dừa, quế và cá tuyết phơi khô ướp muối, cho ra mùi thơm và vị đặc biệt.[110] Các món ăn nổi tiếng của Ma Cao bao gồm Galinha à Portuguesa, Galinha à Africana (gà Phi), Bacalhau, tôm cay Ma Cao và cua cà ri xào. Bánh sườn cốt lết (豬扒包), sữa gừng đông (薑汁撞奶) và trứng chua cay (蛋撻) cũng rất phổ biến tại Ma Cao.[111]
Ma Cao bảo tồn được nhiều di tích lịch sử trong khu vực đô thị. Khu lịch sử Ma Cao bao gồm khoảng 25 địa điểm lịch sử, được liệt kê chính thức là một Di sản thế giới của UNESCO vào ngày 15 tháng 7 năm 2005 trong kỳ họp thứ 29 của Ủy ban Di sản Thế giới, được tổ chức tại Durban, Nam Phi.[112]
Video yêu thích
http://www.youtube.com/user/hoangkimvietnam
Trở về trang chính
Hoàng Kim, hoangkim, hoangkimvietnam, Ngọc Phương Nam, Chào ngày mới Thung dung, Dạy và học, Cây Lương thực, Tin Nông nghiệp Việt Nam, Food Crops, Cassava in Vietnam, Khát khao xanh, Dayvahoc,Học mỗi ngày, Danh nhân Việt , Food Crops News, Điểm chính, CNM365, Kim LinkedIn, KimTwitter, KimFaceBook Đọc lại và suy ngẫm, Việt Nam tổ quốc tôi, Tình yêu cuộc sống, Thơ cho con
- Cựu quốc gia châu Âu
- Cựu đế quốc
- Khởi đầu năm 395
- Chấm dứt năm 1453
- Đế quốc
- Cựu quốc gia tại châu Âu
- Đế quốc Byzantine
- Lịch sử Hy Lạp
- Cựu quốc gia châu Á
- Cựu quốc gia châu Phi
Ma Cao
Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
| Khu hành chính đặc biệt Ma Cao của Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| 中華人民共和國澳門特別行政區 (tiếng Trung) Região Administrativa Especial de Macau da República Popular da China (tiếng Bồ Đào Nha) |
|||||
|
|||||
 
Theo chiều kim đồng hồ từ phía trên bên phải: Di tích Thánh Phaolô; Casino Lisboa;
Nhà thờ Trường Dòng Thánh Giuse; Cầu Tổng đốc Nobre de Carvalho; Miếu Ma Các; Pháo đài Đông Vọng Dương; Macau Tower. |
|||||
| Khẩu hiệu | |||||
| không có | |||||
| Quốc ca | |||||
 Nghĩa dũng quân tiến hành khúc (quốc ca của Trung Quốc) |
|||||
| Hành chính | |||||
| Chính phủ | Đặc khu hành chính | ||||
| Trưởng Đặc khu | Thôi Thế An (崔世安) | ||||
| Ngôn ngữ chính thức | Hoa (Quảng Đông trên thực tế) Bồ Đào Nha |
||||
22°10′B, 113°33′Đ |
|||||
| Địa lý | |||||
| Diện tích | 28.2 km² 10.9 mi² |
||||
| Diện tích nước | 0 % | ||||
| Múi giờ | MST (UTC+8); mùa hè: không | ||||
| Lịch sử | |||||
|
Thành lập
|
|||||
| Thế kỷ thứ 5 | Người Hoa bản địa thành lập | ||||
| 1557 | Bị Bồ Đào Nha xâm lăng | ||||
| 13 tháng 8 năm 1862 | Thành thuộc địa của Bồ Đào Nha | ||||
| 20 tháng 12 năm 1999 | Đặc khu hành chính | ||||
| Dân cư | |||||
| Dân số ước lượng | 568.700[1] người | ||||
| Dân số (2011) | 552.503[2] người (hạng 167) | ||||
| Mật độ | 18.568 người/km² (hạng 1) | ||||
| Kinh tế | |||||
| GDP (PPP) (2008) | Tổng số: 31,271 tỷ Đô la Mỹ | ||||
| GDP (danh nghĩa) (2009) | Tổng số: 21,7 tỷ Đô la Mỹ | ||||
| HDI (2007) |  0,944[3] rất cao (hạng 25) |
||||
| Đơn vị tiền tệ | (MOP) |
||||
| Thông tin khác | |||||
| Tên miền Internet | .mo | ||||
| Mã điện thoại | 853 | ||||
| Ma Cao | |||
|---|---|---|---|
| Tên tiếng Trung | |||
| Phồn thể: | 澳門 | ||
| Giản thể: | 澳门 | ||
| Nghĩa: | cửa vịnh | ||
|
|||
| Khu hành chính đặc biệt Ma Cao | |||
| Phồn thể: | 澳門特別行政區 (hay 澳門特區) | ||
| Giản thể: | 澳门特别行政区 (hay 澳门特区) | ||
|
|||
| Tên Bồ Đào Nha | |||
| Tiếng Bồ Đào Nha: | Região Administrativa Especial de Macau của "Khu hành chính đặc biệt Ma Cao" | ||
| Tên Việt Nam | |||
| Tiếng Việt Nam: | Áo Môn đặc biệt hành chính khu | ||
Ma Cao nguyên là một thuộc địa của Bồ Đào Nha và phải chịu sự quản lý của đế quốc này từ giữa thế kỷ 16 cho đến năm 1999, và là thuộc địa hay tô giới cuối cùng của người châu Âu tại Trung Quốc.[5][6] Các thương nhân Bồ Đào Nha lần đầu đến định cư tại Ma Cao trong thập niên 1550. Năm 1557, triều đình nhà Minh đã cho Bồ Đào Nha thuê Ma Cao để làm cảng giao thương. Từ đó, người Bồ Đào Nha đã quản lý thành phố song nó vẫn nằm trong phạm vi chủ quyền của Trung Quốc. Đến năm 1887, Ma Cao trở thành một thuộc địa của đế quốc Bồ Đào Nha. Bồ Đào Nha đã chuyển giao chủ quyền đối với Ma Cao cho Trung Quốc vào ngày 20 tháng 12 năm 1999. Tuyên bố chung Trung-Bồ và Luật cơ bản Ma Cao quy định rằng Ma Cao có quyền tự trị cao độ ít nhất là đến năm 2049, tức 50 năm sau ngày chuyển giao.[7]
Theo chính sách "một quốc gia, hai chế độ", chính quyền Trung ương của Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa chịu trách nhiệm về các vấn đề quốc phòng và ngoại giao của lãnh thổ, trong khi Ma Cao duy trì hệ thống riêng của mình trên các lĩnh vực luật pháp, lực lượng cảnh sát, tiền tệ, hải quan, nhập cư. Ma Cao tham gia nhiều tổ chức và sự kiện quốc tế không yêu cầu các thành viên phải là các quốc gia có chủ quyền.[7][8]
Theo The World Factbook của CIA, năm 2012, Ma Cao xếp thứ hai về tuổi thọ trên thế giới.[9] Ngoài ra, Ma Cao là một trong số ít khu vực tại châu Á có Chỉ số phát triển con người (HDI) ở mức rất cao.
Mục lục
Từ nguyên
Trước khi có khu dân cư của người Bồ Đào Nha vào giữa thế kỷ 16, Ma Cao được biết đến với các tên gọi Hào Kính (濠鏡) hay Kính Hải (鏡海).[10] Tên gọi Macau có nguồn gốc từ miếu Ma Các (Trung văn phồn thể: 媽閣廟; Bính âm Quan Thoại: Māgé Miào; Việt bính: Maa1 Gok3 Miu6), một công trình được xây dựng vào năm 1448 để thờ Ma Tổ – nữ thần của thuyền viên và ngư dân. Người ta nói rằng khi các thủy thủ Bồ Đào Nha đổ bộ lên bờ biển ngay bên ngoài miếu và hỏi tên của địa điểm này, những người bản địa đã trả lời là "媽閣" (Bính âm Quan Thoại: Māgé; Việt bính: Maa1 Gok3; Hán-Việt: Ma Các). Sau đó, người Bồ Đào Nha đặt tên cho bán đảo là "Macau".[11]Lịch sử
Năm 1564, Bồ Đao Nha là nước chế ngự giao thương giữa phương Tây với Ấn Độ, Nhật Bản và Trung Quốc. Tuy nhiên, niềm kiêu hãnh của họ đã bị giội một gáo nước lạnh khi chứng kiến sự thờ ơ của người Trung Hoa đối với họ. Năm 1631, người Trung Hoa hạn chế người Bồ Đào Nha giao thương tại Trung Quốc đến cảng Ma Cao.[17]
Trong thế kỷ 17, có khoảng 5.000 nô lệ sinh sống tại Ma Cao, cùng với họ là 2.000 người Bồ Đào Nha và 20.000 người Hán.[18][19][20]
Do ngày càng có nhiều người Bồ Đào Nha đến định cư ở Ma Cao để tham gia hoạt động thương mại, họ có nhu cầu về tự quản; song điều này không thể đạt được cho đến thập niên 1840. Năm 1576, Giáo hoàng Grêgôriô XIII đã thành lập Giáo phận Ma Cao.[21] Năm 1583, người Bồ Đào Nha tại Ma Cao được cho phép thành lập một viện nguyên lão để xử lý các vấn đề khác nhau liên quan đến những hoạt động xã hội và kinh tế của họ dưới sự giám sát chặt chẽ của chính quyền Trung Quốc, song điều này không có nghĩa là chuyển giao chủ quyền.[12]
Ma Cao trở thành một thương cảng thịnh vương, song cùng với đó, nơi này đã trở thành mục tiêu chinh phục của người Hà Lan trong thế kỷ 17, song các cuộc tấn công lặp di lặp lại này đều thất bại. Ngày 24 tháng 6 năm 1622, người Hà Lan tấn công Ma Cao với hy vọng biến nơi đây thành vùng đất do họ sở hữu, sử gọi là trận Ma Cao. Người Bồ Đào Nha đã đẩy lui cuộc tấn công này và người Hà Lan từ đó không bao giờ cố gắng chinh phục Ma Cao lần nữa. Phần lớn những người bảo vệ Ma Cao khi đó là nô lệ châu Phi, và chỉ có một vài binh sĩ và linh mục người Bồ Đào Nha. Thuyền trưởng Kornelis Reyerszoon là chỉ huy của 800 tinh binh xâm lược người Hà Lan.[22][23][24][25] Tổng đốc Hà Lan Jan Coen đã nói sau khi bị đánh bại rằng "Các nô lệ của Bồ Đào Nha tại Ma Cao phục vụ họ rất tốt và trung thành, rằng đó là những người đã đánh bại và đuổi người của ta đi vào năm ngoái", và "Người của ta nhìn thấy rất ít người Bồ Đào Nha" trong trận chiến.[26][27][28][29]
Sau Chiến tranh Nha phiến (1839–42), Bồ Đào Nha chiếm đóng hai đảo Đãng Tử và Lộ Hoàn tương ứng vào các năm 1851 và 1864. Ngày 1 tháng 12 năm 1887, triều đình nhà Thanh và chính phủ Bồ Đào Nha đã ký kết Điều ước Hòa hảo và Thông thương Trung-Bồ, theo đó Trung Quốc nhượng quyền "chiếm giữ và cai trị vĩnh viễn Ma Cao cho Bồ Đào Nha" tuân theo các bản tuyên bố của Nghị định thư Lisboa. Bồ Đào Nha sẽ có nghĩa vụ "không bao giờ chuyển nhượng Ma Cao khi không có thỏa thuận trước với Trung Quốc", do đó đảm bảo rằng đàm phán giữa Bồ Đào Nha và Pháp (đối với khả năng đổi Ma Cao và Guinea thuộc Bồ Đào Nha với Congo thuộc Pháp) hoặc với các quốc gia khác sẽ không tiến triển – vì vậy mà các lợi ích thương mại của Anh Quốc được bảo đảm; Ma Cao chính thức trở thành một lãnh thổ dưới quyền cai trị của Bồ Đào Nha.[12]
Năm 1928, chính quyền Trung Hoa Dân Quốc của Quốc Dân đảng đã thông báo chính thức cho Bồ Đào Nha rằng họ hủy bỏ Điều ước Hòa hảo và Thông thương;[30] Hai bên ký kết một điều ước Hữu nghị và Thông thương Trung-Bồ mới để thay thế điều ước bị bãi bỏ. Ngoại trừ một vài quy định liên quan đến nguyên tắc thuế quan và các vấn đề liên quan đến thương mại, điều ước mới không làm thay đổi chủ quyền của Ma Cao và quyền cai trị của Bồ Đào Nha tại Ma Cao vẫn không thay đổi.[31]
Trong Chiến tranh thế giới thứ hai, không giống như trường hợp của Timor thuộc Bồ Đào Nha khi bị Nhật Bản chiếm đóng cùng với Timor thuộc Hà Lan vào năm 1942, người Nhật tôn trọng tính trung lập của Bồ Đào Nha tại Ma Cao. Như vậy, Ma Cao đã có một thời gian ngắn ngủi đạt được thịnh vượng về kinh tế khi là cảng trung lập duy nhất ở Nam Trung Quốc, sau khi Nhật Bản chiếm Quảng Châu và Hồng Kông. Tháng 8 năm 1943, quân Nhật bắt giữ tàu Sian của Anh tại Ma Cao và giết chết khoảng 20 lính bảo vệ. Trong tháng tiếp theo, họ yêu cầu thiết lập chế độ "cố vấn" Nhật để thay thế chiếm đóng quân sự. Kết quả là Ma Cao trở thành vùng bảo hộ ảo của người Nhật.
Khi phát hiện ra việc Ma Cao trung lập đang có kế hoạch bán nhiên liệu hàng không cho Nhật Bản, chiến đấu cơ Hoa Kỳ từ USS Enterprise đã ném bom và bắn phá nhà chứa máy bay của Trung tâm Hàng không Hải quân vào ngày 16 tháng 1 năm 1945 để triệt phá nguyên liệu. Hoa Kỳ cũng tiến hành không kích vào các mục tiêu ở Ma Cao vào các ngày 25 tháng 2 và 11 tháng 6 1945. Sau khi chính phủ Bồ Đào Nha kháng nghị, vào năm 1950, Hoa Kỳ đã trả 20.255.952 Đô la Mỹ cho chính phủ Bồ Đào Nha.[32] Sự thống trị của Nhật Bản kết thúc vào tháng 8 năm 1945 với việc họ đầu hàng.
Sau khi Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa thành lập vào năm 1949, chính phủ Bắc Kinh tuyên bố Điều ước Hữu nghị và Thông thương Trung-Bồ là một "điều ước bất bình đẳng" do ngoại quốc áp đặt đối với Trung Quốc. Tuy nhiên, chính quyền Bắc Kinh đã không sẵn sàng để giải quyết, và duy trì “nguyên trạng” cho đến một thời gian thích hợp hơn.[33]
Dưới ảnh hưởng của Cách mạng Văn hóa tại Trung Quốc đại lục và tâm trạng bất mãn rộng rãi với chính phủ Bồ Đào Nha, các cuộc bạo động đã nổ ra ở Ma Cao vào năm 1966. Nghiêm trọng nhất là "sự kiện 3 tháng 12", với 6 người bị giết và hơn 200 người bị thương.[34][35] Ngày 28 tháng 1 năm 1967, chính phủ Bồ Đào Nha đã đưa ra một lời xin lỗi chính thức.
Ngay sau khi chế độ độc tài tại Bồ Đào Nha bị lật đổ vào năm 1974 tại Lisboa, chính phủ mới của Bồ Đào Nha đã xác định rằng nước này sẽ từ bỏ toàn bộ các thuộc địa hải ngoại của mình. Năm 1976, chính phủ Lisboa tái định nghĩa Ma Cao là một "lãnh thổ Trung Quốc nằm dưới sự quản lý của Bồ Đào Nha" và trao cho Ma Cao quyền tự trị ở mức độ lớn về hành chính, tài chính và kinh tế. Ba năm sau, Bồ Đào Nha và Trung Quốc đồng thuận xem Ma Cao là "một lãnh thổ Trung Quốc nằm dưới sự quản lý (tạm thời) của Bồ Đào Nha".[12][36] Chính quyền Trung Quốc và Bồ Đào Nha khởi đầu đàm phán về vấn đề Ma Cao vào tháng 6 năm 1986. Hai bên ký kết Tuyên bố chung Trung-Bồ vào năm sau, theo đó Ma Cao sẽ trở thành một đặc khu hành chính của Trung Quốc.[37] Chính phủ Trung Quốc chính thức tiếp nhận chủ quyền đối với Ma Cao vào ngày 20 tháng 12 năm 1999.[38] Từ sau khi trở về với Trung Quốc, kinh tế Ma Cao tiếp tục thịnh vượng với sự tăng trưởng liên tục của du lịch từ Trung Quốc đại lục và xây mới các casino.
Chính quyền và chính trị
Hành pháp
Đứng đầu chính quyền Ma Cao là trưởng quan hành chính, người này được chính phủ Trung ương tại Bắc Kinh bổ nhiệm theo tiến cử của một ủy ban bầu cử, tổ chức này có ba trăm thành viên, được các đoàn thể và cộng đồng bổ nhiệm. Việc tiến cử được thực hiện bằng một cuộc bầu cử trong khuôn khổ ủy ban.[42] Nội các của trưởng quan hành chính bao gồm năm viên chức chính sách và Hội hành chính bao gồm từ 7 đến 11 thành viên làm nhiệm vụ cố vấn.[43] Hà Hậu Hoa, một lãnh đạo cộng đồng và nguyên là một chủ ngân hàng, là trưởng quan đầu tiên của khu hành chính đặc biệt Ma Cao, thay thế Tổng đốc Vasco Rocha Vieira vào nửa đêm ngày 20 tháng 12 năm 1999. Thôi Thế An là trưởng quan đương nhiệm của Ma Cao.[44]Lập pháp
Cơ quan lập pháp của Ma Cao là Hội Lập pháp, một cơ cấu gồm 29 thành viên trong đó có 12 thành viên được bầu trực tiếp, 10 thành viên được bầu gián tiếp đại diện cho các "khu vực bầu cử chức năng" và 10 thành viên do trưởng quan bổ nhiệm.[45] Bất kỳ thường trú nhân nào đủ hoặc trên 18 tuổi đều có đủ điều kiện bỏ phiếu trong các cuộc bầu cử trực tiếp.[46] Bầu cử gián tiếp giới hạn trong các tổ chức đã đăng ký được gọi là "cử tri đoàn thể" và một ủy ban gồm 300 thành viên rút ra từ các nhóm khu vực, tổ chức đô thị và các cơ quan của chính phủ Trung ương.[47]Tư pháp
Khuôn khổ ban đầu của hệ thống luật pháp Ma Cao dựa phần lớn vào luật pháp Bồ Đào Nha hay hệ thống luật dân sự Bồ Đào Nha, nó vẫn được duy trì sau năm 1999. Ma Cao có hệ thống tư pháp độc lập của mình với một pháp viện chung thẩm. Một ủy ban lựa chọn ra các thẩm phán và những người này được trưởng quan bổ nhiệm. Các thẩm phán ngoại quốc có thể phụng sự tại các tòa án.[48]Ma Cao có một hệ thống tòa án ba cấp: Pháp viện đệ nhất thẩm, pháp viện cấp trung và pháp viện chung thẩm.[49] Trong tháng 2 năm 2009, Hội Lập pháp đã thông qua một dự luật an ninh dựa trên cơ sở điều luật an ninh đã bị rút lại trước đó ở Hồng Kông.[50] Những người ủng hộ dân chủ lo ngại rằng phạm vi mở rộng quá mức của điều luật này sẽ dẫn đến lạm dụng, lo lắng này được tăng thêm sau khi một số ủng hộ viên dân chủ nổi bật của Hồng Kông đã bị từ chối cho nhập cảnh vào Ma Cao trong thời gian thông qua dự luật.[51]
Quân sự
Dưới quyền cai trị của Bồ Đào Nha, Ma Cao thường được sử dụng làm một căn cứ viễn chinh đến Nhật Bản và các khu vực khác tại Đông Á từ thế kỷ 16 trở đi, người Bồ Đào Nha cũng duy trì một đơn vị đồn trú hùng mạnh, chủ yếu để đẩy lùi các cuộc tấn công của Hà Lan và Trung Quốc đại lục. Tuy nhiên, từ khi những người Anh đồng minh đến định cư tại Hồng Kông, sự cần thiết phải duy trì sự hiện diện mạnh mẽ tại Ma Cao đã trở nên mờ nhạt đối với người Bồ Đào Nha, cuối cùng chấm dứt vào năm 1974. Năm 1999, khi được bàn giao Ma Cao, nhà nước cộng sản đã thiết lập một đơn vị đồn trú đáng kể tại Ma Cao, ngoài ra họ cũng có các đơn vị quân sự lớn đóng quân tại Chu Hải lân cận.Địa lý
Ma Cao nằm cách 60 kilômét (37 mi) về phía tây nam của Hồng Kông và cách Quảng Châu 145 kilômét (90 mi). Ma Cao có 41 kilômét (25 mi) đường bờ biển, song chỉ có 310 mét (1.000 ft) ranh giới trên bộ với Quảng Đông.[4][52] Ma Cao gồm bán đảo Ma Cao cùng hai đảo Đãng Tử (Taipa) và Lộ Hoàn (Coloane), song hai đảo này ngày nay đã được nối với nhau thông qua một vùng đất lấn biển được gọi là Lộ Đãng Thành (Cotai). Bán đảo Ma Cao được thành hình từ cửa sông của Châu Giang ở phía đông và Tây Giang ở phía tây.[52] Ma Cao giáp với đặc khu kinh tế Chu Hải tại Trung Quốc đại lục. Cửa khẩu chính giữa Ma Cao và phần còn lại của Trung Quốc là Portas do Cerco (Quan Áp) ở phía Ma Cao, và cửa khẩu Củng Bắc bên phía Chu Hải.[53]Bán đảo Ma Cao nguyên cũng là một hòn đảo, song về sau đã xuất hiện dải cát nối với lục địa và nó dần phát triển thành một eo đất hẹp, biến Ma Cao thành một bán đảo. Hoạt động cải tạo đất trong thế kỷ 17 đã biến Ma Cao thành một bán đảo với địa hình bằng phẳng, mặc dù vùng đất ban đầu vẫn có rất nhiều đồi dốc.[52] Điệp Thạch Đường Sơn (疊石塘山)/Alto de Coloane là điểm cao nhất tại Ma Cao, với cao độ 170,6 mét (559,7 ft).[4] Với mật độ đô thị hóa dày đặc, Ma Cao không có đất canh tác, đồng cỏ, rừng hay đất rừng.
-
-
Bán đảo Ma Cao.
-
Cảnh quan Tây Vọng Dương Sơn tại Ma Cao.
-
Quang cảnh nhìn từ Bảo tàng Ma Cao.
Khí hậu
Ma Cao có một khí hậu cận nhiệt đới ẩm (Köppen Cwa), với ẩm độ tương đối trung bình từ 75% đến 90%.[54] Tương tự như phần lớn miền Nam Trung Quốc, khí hậu Ma Cao thay đổi theo mùa do ảnh hưởng từ gió mùa, và sự khác biệt của nhiệt độ và ẩm độ giữa mùa hè và mùa đông là đáng chú ý, mặc dù không phải là lớn nhất tại Trung Quốc. Nhiệt độ trung bình tại Ma Cao là 22,7 °C (72,9 °F).[55] Tháng bảy là tháng nóng nhất với nhiệt độ trung bình là 28,9 °C (84,0 °F). Tháng mát nhất là tháng giêng với nhiệt độ trung bình là 14,5 °C (58,1 °F).[54]Nằm trên bờ biển phía nam Trung Quốc, Ma Cao có lượng mưa phong phú, với lượng mưa trung bình năm là 2.120 milimét (83 in). Tuy nhiên, mùa đông chủ yếu là khô hanh do ảnh hưởng từ áp cao Siberi. Mùa thu ở Ma Cao kéo dài từ tháng 10 đến tháng 11, có thời tiết nắng và ấm với ẩm độ thấp. Mùa đông kéo dài từ tháng 12 đến đầu tháng 3 với thời tiết thường ôn hòa và hầu hết thời gian nhiệt độ ở mức trên 13°C, mặc dù đôi lúc cũng có thể xuống dưới 8°C. Ẩm độ bắt đầu tăng lên từ cuối tháng 3. Mùa hè có thời tiết từ rất ấm đến nóng và thường lên mức trên 30°C vào ban ngày. Theo sau thời tiết nóng nực là các cơn mưa lớn, dông và thi thoảng là bão nhiệt đới.[54]
| Tháng | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | Năm |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Cao kỷ lục °C (°F) | 29.1 (84) | 30.2 (86) | 31.5 (89) | 35.3 (96) | 37.5 (100) | 36.9 (98) | 38.9 (102) | 38.5 (101) | 38.1 (101) | 36.0 (97) | 34.2 (94) | 30.0 (86) | 38,9 (102) |
| Trung bình tối cao °C (°F) | 17.7 (64) | 17.7 (64) | 20.7 (69) | 24.5 (76) | 28.1 (83) | 30.3 (87) | 31.5 (89) | 31.2 (88) | 30.0 (86) | 27.4 (81) | 23.4 (74) | 19.6 (67) | 25,2 (77) |
| Trung bình tối thấp °C (°F) | 12.2 (54) | 13.1 (56) | 16.2 (61) | 20.2 (68) | 23.5 (74) | 25.7 (78) | 26.3 (79) | 26.0 (79) | 24.9 (77) | 22.3 (72) | 17.8 (64) | 13.8 (57) | 20,2 (68) |
| Thấp kỷ lục °C (°F) | -1.8 (29) | 0.4 (33) | 3.2 (38) | 8.5 (47) | 13.8 (57) | 18.5 (65) | 19.3 (67) | 19.0 (66) | 13.2 (56) | 9.5 (49) | 5.0 (41) | 0.0 (32) | -1,8 (29) |
| Lượng mưa mm (inch) | 32.4 (1.3) | 58.8 (2.3) | 82.7 (3.3) | 217.4 (8.6) | 361.9 (14.2) | 339.7 (13.4) | 300.0 (11.8) | 351.7 (13.8) | 194.2 (7.6) | 116.9 (4.6) | 42.6 (1.7) | 35.2 (1.4) | 2.133,4 (84) |
Kinh tế
| Dân cư phân theo nghề nghiệp năm 2007[56] |
||
|---|---|---|
| Nghề nghiệp | Con số | |
| Quan chức/quản lý cấp cao | 14.600 | |
| Chuyên gia | 9.900 | |
| Kỹ thuật viên | 28.100 | |
| Nhân viên văn phòng | 83.700 | |
| Nhân viên dịch vụ và bán hàng | 63.200 | |
| Lao động nông nghiệp/ngư nghiệp | 800 | |
| Lao động thủ công và tương tự | 33.700 | |
Ma Cao là một thành viên sáng lập của WTO và duy trì quan hệ kinh tế và thương mại đầy đủ với trên 120 quốc gia và khu vực, đặc biệt là với Liên minh châu Âu và các quốc gia nói tiếng Bồ Đào Nha; Ma Cao cũng là một thành viên của IMF.[58] Ngân hàng Thế giới phân loại Ma Cao là một nền kinh tế có thu nhập cao[59] và GDP bình quân đầu người của khu vực đạt 28.436 Đô la Mỹ vào năm 2006. Sau khi Ma Cao được bàn giao về Trung Quốc vào năm 1999, số du khách từ đại lục đã gia tăng nhanh chóng do Trung Quốc tiến hành nới lỏng hạn chế đi lại. Việc Ma Cao tiến hành tự do hóa ngành công nghiệp đánh bạc vào năm 2001 đã đem đến một dòng vốn đầu tư đáng kể, tỷ lệ tăng trưởng kinh tế bình quân trong giai đoạn từ 2001 đến 2006 là xấp xỉ 13,1% mỗi năm.[60]
Trong một báo cáo của Tổ chức Du lịch Thế giới về du lịch quốc tế năm 2006, Ma Cao xếp hạng 21 về số du khách và xếp thứ 24 về thu nhập từ du lịch.[61] Từ con số 9,1 triệu du khách trong năm 2000, số lượt khách đến Ma Cao đã tăng lên 18,7 triệu vào năm 2005 và 22 triệu vào năm 2006,[62] với trên 50% lượt khách đến từ Trung Quốc đại lục và 30% đến từ Hồng Kông.
Ngành công nghiệp đánh bạc tại Ma Cao bắt đầu vào năm 1962, khi đó ngành này chỉ bao gồm Sociedade de Turismo e Diversões de Macau do Hà Hồng Sân (何鴻燊, Stanley Ho) điều hành theo một giấy phép độc quyền của chính phủ. Sự độc quyền chấm dứt vào năm 2002 và một vài chủ casino từ Las Vegas đã nỗ lực tiến vào thị trường đánh bạc của Ma Cao. Với việc mở cửa Sands Macao,[63] vào năm 2004 và Wynn Macau vào năm 2006,[64] doanh thu đánh bạc từ các casino của Ma Cao đã trở nên rất phát đạt.[65][66][67] Năm 2007, Venetian Macau, khi đó là công trình lớn thứ hai thế giới về không gian sàn, đã mở cửa cho công chúng, theo sau là MGM Grand Macau. Doanh thu của ngành đánh bạc đã biến Ma Cao thành thị trường casino hàng đầu thế giới, vượt qua Las Vegas.[68] Đầu thập niên 2010, Ma Cao cũng tăng cường các hoạt động biểu diễn và giải trí cùng với kinh doanh đánh bạc, bao gồm chương trình biểu diễn nổi tiếng House of Dancing Water,[69] các buổi hòa nhạc, triển lãm thương mại và nghệ thuật.[70]
Ma Cao là một trung tâm tài chính ngoài khơi, một thiên đường thuế, và một cảng tự do với việc không có chế độ quản lý ngoại hối.[71][72][73] Cục quản lý Tiền tệ Ma Cao điều hòa tài chính ngoài khơi,[74] trong khi Viện Thương mại và Xúc tiến đầu tư Ma Cao quy định việc đầu tư tại Ma Cao.[75] Năm 2007, Moody's Investors Service đã nâng xếp hạng quản lý nội và ngoại tệ của Ma Cao lên 'Aa3' từ 'A1', rằng nền tảng tài chính vững chắc của chính quyền Ma Cao giống như một chủ nợ ròng lớn. Cơ quan đánh giá cũng nâng hạng trần tiền gửi ngoại tệ của Ma Cao đến 'Aa3' từ 'A1'.[76]
Theo quy định của Luật cơ bản Ma Cao, chính quyền Ma Cao phải tuân theo nguyên tắc giữ chi tiêu ở trong giới hạn các khoản thu khi lập ngân sách của mình, và cố gắng để đạt được một sự cân bằng tài chính, tránh thâm hụt ngân sách và giữ cho ngân sách tương xứng với tốc độ tăng trưởng GDP. Tất cả các thu nhập tài chính của Đặc khu hành chính Ma Cao sẽ được chính quyền đặc khu quản lý và kiểm soát mà không phải bàn giao cho chính phủ Trung ương ở Bắc Kinh. Chính phủ Trung ương không đánh bất kỳ khoản thuế nào ở đặc khu hành chính Ma Cao.[77]
-
Du lịch và đánh bạc là những động lực chính của kinh tế Ma Cao
-
Quang cảnh Macau Tower vào ban đêm
-
Khu Trung tâm thương mại Ma Cao. Tòa BNU tower.
-
Di tích Thánh Phaolô, nguyên là mặt tiền của Nhà thờ Lớn Thánh Phaolô được xây dựng năm 1602.
Nhân khẩu
| Ngôn ngữ thường dùng tại nhà của người dân[78] |
|
|---|---|
| Ngôn ngữ | Tỷ lệ dân số |
| tiếng Quảng Đông | 85,7% |
| Các phương ngữ tiếng Trung khác |
6,7% |
| tiếng Bồ Đào Nha | 0,6% |
| Quan thoại | 3,2% |
| tiếng Anh | 1,5% |
| Khác | 2,3% |
Tăng trưởng dân số tại Ma Cao chủ yếu là do nhập cư từ Trung Quốc đại lục và dòng người lao động hải ngoại do tỷ suất sinh tại đây ở vào hàng thấp nhất thế giới.[80] Theo một khảo sát do CIA tiến hành, Ma Cao là quốc gia hay lãnh thổ có tuổi thọ tính từ lúc sinh trung bình là 84,36 tuổi,[81] trong khi tỷ lệ tử vong trẻ sơ sinh của Ma Cao nằm ở hàng thấp nhất thế giới.[82]
Cả tiếng Trung (tiếng Quảng Đông) và tiếng Bồ Đào Nha đều là ngôn ngữ chính thức của Ma Cao.[83] Ma Cao vẫn duy trì phương ngữ tiếng Bồ Đào Nha riêng của mình, được gọi là tiếng Bồ Đào Nha Ma Cao. Các ngôn ngữ khác như Quan thoại, tiếng Anh và tiếng Mân Nam cũng được một số cộng đồng bản địa nói.[84] Tiếng Bồ thổ sinh Ma Cao, một ngôn ngữ Creole thường được gọi là Patuá, vẫn được vài chục người Ma Cao nói.[85]
Hầu hết người Hán tại Ma Cao chịu ảnh hưởng sâu sắc từ truyền thống và văn hóa riêng của họ, hầu hết gắn bó với tôn giáo truyền thống Trung Hoa, họ tin tưởng vào Đạo giáo, Phật giáo và Nho giáo, chúng tạo thành một khối không thể tách rời.[43] Ma Cao có một cộng đồng Ki-tô hữu khá lớn; tín hữu Công giáo La Mã và Tin Lành lần lượt chiếm 7% và 2% dân cư. Thêm vào đó, 17% dân số theo Phật giáo Đại thừa nguyên bản.[86]
Từ khi Ma Cao có một nền kinh tế lấy du lịch làm động lực, 14,6% lực lượng lao động làm việc trong các nhà hàng và khách sạn, và 10,3% làm việc trong ngành công nghiệp đánh bạc.[84] Với việc khai trương một số khu nghỉ dưỡng casino và đang tiến hành xây dựng các công trình lớn khác, nhiều lĩnh vực được tường trình là phải chịu cảnh thiếu lao động, và chính quyền Ma Cao đã tìm cách nhập khẩu lao động từ các khu vực lân cận.
Số lao động nhập khẩu đã lên mức cao kỷ lục 98.505 vào quý 2 năm 2008, tương ứng với hơn 25% lực lượng lao động tại Ma Cao.[87] Một số lao động bản địa đã phàn nàn về việc thiếu việc làm do làn sóng lao động giá rẻ. Một số người cũng cho rằng vấn đề lao động bất hợp pháp là nghiêm trọng.[88] Một mối quan tâm khác là việc gia tăng bất bình đẳng về thu nhập trong khu vực. Hệ số Gini của Ma Cao, một đơn vị đo độ bất bình đẳng thu nhập phổ biến, đã tăng từ 0,43 vào năm 1998 lên 0,48 vào năm 2006. Hệ số này ở mức cao hơn các khu vực lân cận, như tại Trung Quốc đại lục (0,447), Hàn Quốc (0,316) và Singapore (0,425).[89]
Giáo dục
Ma Cao không sở hữu hệ thống giáo dục phổ quát của riêng mình; ngoại trừ các trường bậc cao ra, các trường học còn lại hoặc là theo hệ thống giáo dục của Anh, Trung Quốc, hoặc của Bồ Đào Nha. Hiện nay có 10 thể chế giáo dục bậc cao tại khu vực, bốn trong số chúng là thể chế công.[43] Năm 2006, Chương trình đánh giá học sinh quốc tế, một cuộc khảo sát trên phạm vi toàn thế giới về thành tích giáo dục của học sinh 15 tuổi phối hợp với OECD, đã xếp Ma Cao đứng thứ năm và thứ sáu về khoa học và giải quyết vấn đề, tương ứng.[90] Tuy nhiên, mặt bằng giáo dục của Ma Cao đứng ở mức thấp trong số các khu vực có thu nhập cao. Theo điều tra dân số năm 2006, trong số các cư dân Ma Cao bằng và trên 14 tuổi, chỉ 51,8% có trình độ giáo dục trung học và 12,6% có trình độ giáo dục bậc cao (cao đẳng hay đại học).[78]
Theo quy định của Điều 121 trong Chương VI của Luật Cơ bản Ma Cao, chính phủ Ma Cao sẽ tự mình xây dựng các chính sách về giáo dục, bao gồm các chính sách liên quan đến hệ thống và sự quản lý giáo dục, ngôn ngữ giảng dạy, phân bổ kinh phí, hệ thống khảo thí, công nhận học vị và hệ thống các giải thưởng học thuật để thúc đẩy phát triển giáo dục. Phù hợp với luật cơ bản, chính quyền Ma Cao sẽ dần dần thiết lập một hệ thống giáo dục nghĩa vụ. Các tổ chức cộng đồng và cá nhân có thể điều hành các công việc giáo dục trong các loại hình khác nhau theo quy định của pháp luật.[77]
Chăm sóc sức khỏe
Người dân Ma Cao có một bệnh viện công lớn là bệnh viện Conde S. Januário (仁伯爵綜合醫院), và một bệnh viện tư lớn là bệnh viện Kính Hồ (鏡湖醫院), cả hai đều nằm trên bán đảo Ma Cao, cùng với chúng là một bệnh viện đại học mang tên Bệnh viện Khoa Đại (科大醫院) tại Lộ Đãng Thành. Bên cạnh các bệnh viện này, Ma Cao cũng có một rất nhiều các trung tâm y tế cung cấp chăm sóc sức khỏe cơ bản một cách miễn phí cho các cư dân. Ngoài ra, Đông y cũng hiện diện tại Ma Cao.[91]Hiện nay, không có bệnh viện nào tại Ma Cao được đánh giá một cách độc lập thông qua kiểm định chăm sóc sức khỏe quốc tế. Không có trường tây y tại Ma Cao và do đó tất cả những ai muốn trở thành bác sĩ sẽ phải tiếp nhận giáo dục và lấy chứng chỉ ở nơi khác.[43] Các y tá địa phương được đào tạo tại Viện Bách khoa Ma Cao và Cao đẳng Điều dưỡng Kính Hồ.[92][93]
Cục Y tế Ma Cao là đơn vị chịu trách nhiệm chính trong việc phối hợp hoạt động giữa các tổ chức công và tư trong lĩnh vực y tế công cộng, đảm bảo sức khỏe của các công dân thông qua các dịch vụ chuyên dụng và chăm sóc sức khỏe ban đầu, cũng như ngăn ngừa dịch bệnh và nâng cao sức khỏe.[94] Trung tâm Kiểm soát và Ngăn ngừa bệnh tật Ma Cao đã được thành lập vào năm 2001, giám sát hoạt động của các bệnh viện, các trung tâm y tế, và trung tâm truyền máu tại Ma Cao. Thể chế này cũng quản lý cơ quan chăm sóc sức khỏe và phòng ngừa bệnh tật ảnh hưởng đến dân cư, thiết lập nguyên tắc chỉ đạo đối với những bệnh viện và người cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe tư nhân, và phát hành giấy phép.[95]
Giao thông
Bến phà vận chuyển hành khách Ngoại Cảng cung cấp dịch vụ vận tải xuyên ranh giới cho những hành khách đi lại giữa Ma Cao và Hồng Kông, trong khi bến phà Áo Thông (Yuet Tung) tại Nội Cảng cung cấp dịch vụ cho các hành khách đi lại giữa Ma Cao và các thành phố tại Trung Quốc đại lục, bao gồm Xà Khẩu và Thâm Quyến.[97]
Ma Cao có một sân bay quốc tế hoạt động, được gọi là sân bay quốc tế Ma Cao, nằm ở cực đông của Đãng Tử và vùng nước lân cận. Sân bay này từng là một trong những trung tâm quá cảnh chính đối với các hành khách đi lại giữa Trung Quốc đại lục và Đài Loan, song hiện nay giữa khai khu vực này đã khai thông các đường bay trực tiếp.[98][99] Sân bay là trung tâm chính của Air Macau. Năm 2006, sân bay quốc tế Ma Cao đã phục vụ khoảng 5 triệu lượt hành khách.[100]
Văn hóa
Sự pha trộn giữa truyền thống văn hóa và tôn giáo Trung Hoa và Bồ Đào Nha trong hơn bốn thế kỷ đã biến Ma Cao thành một tập hợp độc đắc gồm các ngày nghỉ, lễ hội và sự kiện. Sự kiện lớn nhất trong năm là Macau Grand Prix vào tháng 11,[101] khi những đường phố chính tại bán đảo Ma Cao trở thành đường đua ô tô Công thức 1 tương tự như Monaco Grand Prix. Các sự kiện thường niên khác bao gồm lễ hội Nghệ thuật Ma Cao được tổ chức vào tháng 3,[102] thi trình diễn pháo hoa quốc tế vào tháng 9,[103] lễ hội Âm nhạc quốc tế trong tháng 10 và/hoặc tháng 11,[104] và Marathon quốc tế Ma Cao vào tháng 12.[105]
Tết Nguyên Đán là lễ hội truyền thống quan trọng nhất, nó thường diễn ra vào cuối tháng một hoặc đầu tháng 2 dương lịch.[106][107] Bồ Đề Viên (菩提園) tại Đãng Tử là nơi tổ chức lễ hội thần Thổ Địa vào tháng 2. Đám diễu hành Khổ nạn của Chúa cha là nghi thức và hành trình Công giáo nổi tiếng, đám diễu hàng đi từ Nhà thờ Thánh Austin đến Nhà thờ Lớn, cũng được tổ chức vào tháng 2.[52]
Ẩm thực địa phương của Ma Cao là một sự pha trộn giữa ẩm thực Quảng Đông và ẩm thực Bồ Đào Nha.[108] Nhiều món ăn độc đáo là kết quả của những pha trộn nguyên liệu khi vợ của các thủy thủ Bồ Đào Nha cố gắng tái tạo nên những món ăn Âu. Thành phần và gia vị của nó đến từ châu Âu, Nam Mỹ, châu Phi, Ấn Độ, và Đông Nam Á, cũng như những thành phần bản địa Trung Hoa.[109] Điểm đặc trưng là thực phẩm Ma Cao được ướp gia vị với các gia vị và hương liệu khác nhau bao gồm nghệ, nước cốt dừa, quế và cá tuyết phơi khô ướp muối, cho ra mùi thơm và vị đặc biệt.[110] Các món ăn nổi tiếng của Ma Cao bao gồm Galinha à Portuguesa, Galinha à Africana (gà Phi), Bacalhau, tôm cay Ma Cao và cua cà ri xào. Bánh sườn cốt lết (豬扒包), sữa gừng đông (薑汁撞奶) và trứng chua cay (蛋撻) cũng rất phổ biến tại Ma Cao.[111]
Ma Cao bảo tồn được nhiều di tích lịch sử trong khu vực đô thị. Khu lịch sử Ma Cao bao gồm khoảng 25 địa điểm lịch sử, được liệt kê chính thức là một Di sản thế giới của UNESCO vào ngày 15 tháng 7 năm 2005 trong kỳ họp thứ 29 của Ủy ban Di sản Thế giới, được tổ chức tại Durban, Nam Phi.[112]
Thể thao
Bóng đá là môn thể thao phổ biến nhất tại Ma Cao, và trên bình diện quốc tế, lãnh thổ này có Đội tuyển bóng đá quốc gia Ma Cao. Môn thể thao phổ biến khác tại Ma Cao là khúc côn cầu giày trượt, nó thường được người Bồ Đào Nha chơi. Ma Cao luôn tham gia vào giải vô địch khúc côn cầu giày trượt thế giới ở hạng B. Đội tuyển quốc gia của Ma Cao là đội khúc côn cầu giày trượt mạnh nhất châu Á và đã có nhiều danh hiệu vô địch khúc côn cầu giày trượt châu Á. Giải đua ô tô công thức 1 Macau Grand Prix được cho là sự kiện thể thao quốc tế quan trọng nhất tại Ma Cao. Đại hội Thể thao châu Á Trong nhà 2007 cũng có mặt tại đây.Các thành phố kết nghĩa
Lisboa, Bồ Đào Nha- Porto, Bồ Đào Nha
Brussels, Bỉ (thỏa thuận hữu nghị)
São Paulo, Brasil
Đà Nẵng, Việt Nam (thỏa thuận hữu nghị)
Luanda, Angola (thỏa thuận hữu nghị)- Coimbra, Bồ Đào Nha
Linköping, Thụy Điển
Xem thêm
Ghi chú
- ^ “Demographic Statistics for the 2nd Quarter 2012”. Statistics and Census Service. Macao SAR Government. Truy cập ngày 10 tháng 8 năm 2012.
- ^ “Results of 2011 Population Census”. Statistics and Census Service. Macao SAR Government. Truy cập ngày 14 tháng 8 năm 2012.
- ^ “Macao in Figures 2010”. Statistics and Census Service, Macau SAR. 2010. Truy cập ngày 1 tháng 7 năm 2010.
- ^ a ă â Macau Yearbook 2007, 475.
- ^ Fung 1999, tr. 5
- ^ “Macau and the end of empire”. BBC News. 18 tháng 12 năm 1999. Truy cập ngày 7 tháng 1 năm 2008.
- ^ a ă â b “Content of Basic Law of Macau”. University of Macau. Truy cập ngày 7 tháng 1 năm 2008.
- ^ “Joint declaration of the Government of the People's Republic of China and The Government of the Republic of Portugal on the question of Macau”. GPB Govt of Macau. Truy cập ngày 7 tháng 1 năm 2008.
- ^ “COUNTRY COMPARISON :: LIFE EXPECTANCY AT BIRTH”. CIA. Truy cập ngày 13 tháng 1 năm 2013.
- ^ a ă Macau Yearbook 2007, 517.
- ^ Fung 1999, tr. 298
- ^ a ă â b “The entry "Macau history" in Macau Encyclopedia” (bằng tiếng Trung). Macau Foundation. Bản gốc lưu trữ ngày 13 tháng 10 năm 2007. Truy cập ngày 2 tháng 1 năm 2008.
- ^ Chan 2000, tr. 3-4
- ^ Fung 1999, tr. 5-6
- ^ a ă Fung 1999, tr. 7
- ^ Joseph Timothy Haydn (1885). Dictionary of dates, and universal reference. [With] (ấn bản 18). tr. 522. Truy cập ngày 4 tháng 11 năm 2011. ‘MACAO (in Quang-tong, S. China) was given to the Portuguese as a commercial station in 1586 (in return for their assistance against pirates), subject to an annual tribute, which was remitted in 1863. Here Camoens composed part of the " Lusiad."’ (Oxford University)
- ^ The Mirror of literature, amusement, and instruction, Volume 7. LONDON: J. Limbird. 1845. tr. 262. Truy cập ngày 4 tháng 11 năm 2011. ‘In I564, Portugal commanded the trade of India, Japan, and China, though their pride was deeply shocked at the supreme indifference with which the Chinese treated them. Their atrocities at Ningpo and Macau, and their subsequent servility, had opened the eyes of the Celestials to their true character, and unfortunately for other European adventurers, they had come to the conclusion that all western nations were alike. The senate of Macau complained to the viceroy of Goa, of the contempt with which the Chinese authorities treated them, confessing however that, “it was owing more to the Portuguese themselves than to the Chinese.” The Chinese were obliged to restrict the commerce of Portugal to the port of Macau, in 1631. A partnership was then formed with some Chinese dealers in Canton, who were to furnish exports and take delivery of imports at Macau. This scheme did not suit the Chinese; they were dissatisfied with their partners, and speedily dissolved the connection.’ (Princeton University)
- ^ George Bryan Souza (2004). The Survival of Empire: Portuguese Trade and Society in China and the South China Sea 1630-1754 . Cambridge University Press. tr. 32. ISBN 0-521-53135-7. Truy cập ngày 4 tháng 11 năm 2011. “soldiers 5000 slaves 20000 Chinese 1643 2000 moradores (Portuguese inhabitants) 1644 40000 total inhabitants 1648 Jesuits record”
- ^ Atlas of languages of intercultural communication in the Pacific, Asia and the Americas. Walter de Gruyter. 1996. tr. 323. ISBN 3-11-013417-9. Truy cập ngày 4 tháng 11 năm 2011. “The Portuguese population of Macau was never very large. Between the period 1601 -1669, a typical cross section of the population consisted of about 600 casados, 100-200 other Portuguese, some 5000 slaves and a growing number of Chinese”
- ^ Zhidong Hao (2011). Macau History and Society . Hong Kong University Press. tr. 63. ISBN 988-8028-54-5. Truy cập ngày 4 tháng 11 năm 2011. “This is a time when there were most African slaves, about 5100. In comparison there were about 1000 to 2000 during the later Portuguese rule in Macau.”
- ^ “The entry "Catholic" in Macau Encyclopedia” (bằng tiếng Trung). Macau Foundation. Bản gốc lưu trữ ngày 24 tháng 12 năm 2007. Truy cập ngày 6 tháng 1 năm 2008.
- ^ Indrani Chatterjee, Richard Maxwell Eaton biên tập (2006). Slavery and South Asian history . Đại học Indiana Press. tr. 238. ISBN 0-253-21873-X. Truy cập ngày 4 tháng 11 năm 2011. ‘Portuguese,”he concluded;“The Portuguese beat us off from Macau with their slaves.”10 The same year as the Dutch... an English witness recorded that the Portuguese defense was conducted primarily by their African slaves,who threw’
- ^ Middle East and Africa. Taylor & Francis. 1996. tr. 544. ISBN 1-884964-04-4,. Truy cập ngày 4 tháng 11 năm 2011. “A miscellaneous assemblage of Portuguese soldiers, citizens, African slaves, friars, and Jesuits managed to withstand the attack. Following this defeat, the Dutch made no further attempts to take Macau, although they continued to harass”
- ^ Christina Miu Bing Cheng (1999). Macau: a cultural Janus . Hong Kong University Press. tr. 159. ISBN 962-209-486-4. Truy cập ngày 4 tháng 11 năm 2011. “invaded Macau on 24 June 1622 but was defeated by a handful of Portuguese priests, citizens and African slaves”
- ^ Steven Bailey (2007). Strolling in Macau: A Visitor's Guide to Macau, Taipa, and Coloane . ThingsAsian Press. tr. 15. ISBN 0-9715940-9-0. Truy cập ngày 4 tháng 11 năm 2011. “On June 24, 1622, a Dutch fleet under Captain Kornelis Reyerszoon assembled a landing force of some 800 armed sailors, a number thought more than sufficient to overpower Macau's relatively weak garrison. Macau's future as a Dutch colony seemed all but assured, since the city's... still remained under construction and its defenders numbered only about 60 soldiers and 90 civilians, who ranged from Jesuit priests to African slaves”
- ^ Ruth Simms Hamilton biên tập (2007). Routes of passage: rethinking the African diaspora, Volume 1, Part 1. Volume 1 of African diaspora research. Michigan State University Press. tr. 143. ISBN 0-87013-632-1. Truy cập ngày 4 tháng 11 năm 2011. ‘Jan Coen, who had been sent to establish a Dutch base on the China coast, wrote about the slaves who served the Portuguese so faithfully: "It was they who defeated and drove away our people last year."’(the University of California)
- ^ Centro de Estudos Históricos Ultramarinos (1968). Studia, Issue 23. Centro de Estudos Históricos Ultramarinos. tr. 89. Truy cập ngày 4 tháng 11 năm 2011. “85, quotes a report from the Dutch governor-general, Coen, in 1623: «The slaves of the Portuguese at Macau served them so well and faithfully, that it was they who defeated and drove away our people last year».”(University of Texas)
- ^ Japan and Africa: the evolution and nature of political, economic and human bonds, 1543-1993. HSRC. 1993. tr. 23. ISBN 0-7969-1525-3. Truy cập ngày 4 tháng 11 năm 2011. “A year later, Captain Coen was still harping on the same theme: 'The slaves of the Portuguese at Macau served them so well and faithfully, that it was they who defeated and drove away our people there last year'. Captain Coen was”
- ^ Charles Ralph Boxer (1968). Fidalgos in the Far East 1550–1770 . Oxford U.P. tr. 85. Truy cập ngày 4 tháng 11 năm 2011. “The enemy, it was reported, 'had lost many more men than we, albeit mostly slaves. Our people saw very few Portuguese'. A year later he was still harping on the same theme. 'The slaves of the Portuguese at Macau served them so well and faithfully, that it was they who defeated and drove away our people there last”(the University of Michigan)
- ^ Macau Yearbook 2007, 518.
- ^ Fung 1999, tr. 409-410
- ^ p.116 Garrett, Richard J. The Defences of Macau: Forts, Ships and Weapons Over 450 Years Hong Kong University Press, 01/02/2010
- ^ Fung 1999, tr. 410-411
- ^ “The entry "12-3 Incident" in Macau Encyclopedia” (bằng tiếng Trung). Macau Foundation. Truy cập ngày 2 tháng 1 năm 2008. [liên kết hỏng]
- ^ Lo Shiu-hing (December năm 1989). “Aspects of Political Development in Macau”. The China Quarterly 120: 837–851. doi:10.1017/S030574100001849X.
- ^ Fung 1999, tr. 418
- ^ Fung 1999, tr. 424
- ^ Macau Yearbook 2007, 519–520.
- ^ “Basic Law of Macau Chapter II: Relationship between the Central Authorities and the Macau Special Administrative Region”. Government Printing Bureau. Truy cập ngày 3 tháng 1 năm 2008.
- ^ “Basic Law of Macau Chapter V: The Economy”. Government Printing Bureau. Truy cập ngày 3 tháng 1 năm 2008.
- ^ “Basic Law of Macau Chapter VII: External Affairs”. Government Printing Bureau. Truy cập ngày 3 tháng 1 năm 2008.
- ^ “Election of the Chief Executive”. Government Printing Bureau. Truy cập ngày 5 tháng 9 năm 2006.
- ^ a ă â b c Macau 2007 Yearbook. Government Information Bureau of Macau SAR. 2007. ISBN 978-99937-56-09-5.
- ^ “Edmund Ho Wins Election for 2nd Term”. Xinhua News Agency. Truy cập ngày 7 tháng 1 năm 2008.
- ^ “Introduction of the Legislative Assembly of the Macau Special Administrative Region”. The Legislative Assembly of Macau. Truy cập ngày 5 tháng 9 năm 2006.
- ^ “List of Suffrage”. CIA – The World Factbook. Truy cập ngày 7 tháng 1 năm 2008.
- ^ “Polls favor indirect vote of Macau's next chief executive”. (Source: Xinhua)People's Daily Online. Truy cập ngày 7 tháng 1 năm 2008.
- ^ Sam Hou Fai. “Brief Introduction of Judicial System of [[Macau SAR]]”. UNESCO. Bản gốc lưu trữ ngày 30 tháng 4 năm 2006. Truy cập ngày 5 tháng 9 năm 2006. Tựa đề URL chứa liên kết wiki (trợ giúp)
- ^ “Background Note: Macau – Government”. Bureau of East Asian and Pacific Affairs, U.S. Department of State. Truy cập ngày 24 tháng 5 năm 2007.
- ^ “Macao legislature passes national security bill”. Peopledaily. Truy cập ngày 18 tháng 9 năm 2009.
- ^ “Macao: Stop the National Security Bill now”. Amnesty International. Truy cập ngày 18 tháng 9 năm 2009.
- ^ a ă â b “Macau Geography”. AsiaRooms.com. Truy cập ngày 6 tháng 1 năm 2008.
- ^ Yan. “[[Zhuhai Gongbei]] Checkpoint Opens Earlier”. New Guangdong newsgd. Truy cập ngày 6 tháng 1 năm 2008. Tựa đề URL chứa liên kết wiki (trợ giúp)
- ^ a ă â “Macau Climate, Temp, Rainfall and Humidity”. Nexus Business Media Limited. Bản gốc lưu trữ ngày 16 tháng 12 năm 2007. Truy cập ngày 6 tháng 1 năm 2008.
- ^ “100 years of Macau Climate”. Macao Meteorological and Geophysical Bureau. Truy cập ngày 15 tháng 2 năm 2011.
- ^ “Employed population by occupation”. Statistics and Census Service (DSEC) of the Macau Government. Bản gốc lưu trữ ngày 24 tháng 11 năm 2007. Truy cập ngày 27 tháng 12 năm 2007.
- ^ Chan 2000, tr. 12=13
- ^ “CIA the world factbook”. CIA the World Factbook – Macau. Truy cập ngày 15 tháng 11 năm 2007.
- ^ High Income Group “Income Group – High Income, World Bank”. World Bank. Truy cập ngày 15 tháng 11 năm 2007.
- ^ “Economic statistics from Monetary Authority of Macau”. AMCM. Truy cập ngày 23 tháng 12 năm 2007.
- ^ UNWTO World Tourism Barameter “UNWTO World Tourism Barameter”. World Tourism Organisation (UNWTO). June năm 2007. Truy cập ngày 16 tháng 1 năm 2008.
- ^ “Visitor arrivals by place of residence”. Statistics and Census Service (DSEC) of the Macau Government. Truy cập ngày 5 tháng 9 năm 2006.
- ^ “Sands Macau-is the largest casino in the world”. Ready Bet Go. Truy cập ngày 24 tháng 8 năm 2006. [liên kết hỏng]
- ^ “Wynn Fine-Tuning Details at 600-Room Macau Resort”. Gaming News. Truy cập ngày 5 tháng 9 năm 2006.
- ^ “Macau, a tiny special administrative region of China, appears to have overtaken the famous Las Vegas Strip as the world's top gambling destination”. BBC News – Business. 25 tháng 10 năm 2006. Truy cập ngày 25 tháng 10 năm 2006.
- ^ “Vegas vs. Macau, who will win?”. BusinessWeek Online (8 June 2006). Truy cập ngày 9 tháng 9 năm 2006.
- ^ David Barboza (24 tháng 1 năm 2007). “Asian Rival Moves Past Las Vegas”. New York Times. Truy cập ngày 24 tháng 1 năm 2007.
- ^ World Class Casino
- ^ “House of Dancing Water”. Macau.com. Truy cập ngày 29 tháng 1 năm 2012.
- ^ “MGM Dragon with Pat Lee”. Popular Trash. Truy cập ngày 29 tháng 1 năm 2012.
- ^ Luis Pereira. “Offshore Operation in Macau”. Macau Business. Truy cập ngày 5 tháng 9 năm 2007.
- ^ Errico and Musalem (1999). “Countries, Territories, and Jurisdictions with Offshore Financial Centers”. IMF. Truy cập ngày 5 tháng 9 năm 2006.
- ^ “Macau Currency”. AsiaRooms.com. Truy cập ngày 2 tháng 1 năm 2008.
- ^ Monetary Authority of Macau “The homepage of Monetary Authority of Macau”. The Monetary Authority of Macau, the Govt. of Macau SAR. Truy cập ngày 15 tháng 11 năm 2007.
- ^ IPIM “The Macau Trade and Investment Promotion Institute”. The Macau Trade and Investment Promotion Institute, the Govt. of Macau SAR. Truy cập ngày 15 tháng 11 năm 2007.
- ^ Hemscott “the web site of Hemscott and Empowering Inverstors”. Hemscott.com. Truy cập ngày 15 tháng 11 năm 2007.
- ^ a ă “Content – Basic Law of Macau”. University of Macau. Truy cập ngày 25 tháng 2 năm 2008.
- ^ a ă â b c Global Results of By-Census 2006. Statistics and Census Service (DSEC) of the Macau Government. 2007.
- ^ “United Nations World Population Prospects (2004 revision)”. UN Statistics Division. Bản gốc lưu trữ ngày 16 tháng 12 năm 2007. Truy cập ngày 7 tháng 1 năm 2008.
- ^ “Rank Order – Birth rate”. CIA – The World Factbook. Truy cập ngày 10 tháng 5 năm 2007.
- ^ “Rank Order – Life expectancy at birth”. CIA – The World Factbook. Truy cập ngày 5 tháng 7 năm 2009.
- ^ “Rank Order – Infant mortality rate”. CIA – The World Factbook. Truy cập ngày 10 tháng 5 năm 2007.
- ^ “Solution of Transition-Related Issues Essential to Sino-Portuguese Cooperation”. People's Daily Online. Truy cập ngày 7 tháng 1 năm 2008.
- ^ a ă “Macau Overview”. CIA – The World Factbook. Truy cập ngày 7 tháng 1 năm 2008.
- ^ Fernandes, Senna (2004). Maquista Chapado: Vocabulary and Expressions in Macau's Portuguese Creole. Macau: Miguel de and Alan Baxter.
- ^ “Background Note: Macau Profile”. U.S. State Department. Truy cập ngày 7 tháng 1 năm 2008.
- ^ “Principal statistical indicators”. Statistics and Census Service (DSEC) of the Macau Government. Truy cập ngày 27 tháng 12 năm 2007.
- ^ “Rare Macau protest turns violent”. BBC News – Business. 1 tháng 5 năm 2007. Truy cập ngày 27 tháng 12 năm 2007.
- ^ “Profile of China: The problems behind Macau's prosperity” (bằng tiếng Trung). BBC Chinese. 31 tháng 12 năm 2007. Truy cập ngày 15 tháng 1 năm 2008.
- ^ “PISA 2006 Science Competencies for Tomorrow's World”. Truy cập ngày 10 tháng 1 năm 2008.
- ^ “Macau Factsheet”. The Govt. of Macau SAR. Truy cập ngày 13 tháng 11 năm 2007.
- ^ “Macau Polytechnic Institute General Information”. Macau Polytechnic Institute. Truy cập ngày 3 tháng 12 năm 2007.
- ^ “Homepage of the College of Nursing and Midwifery”. College of Nursing and Midwifery, Macau. Truy cập ngày 13 tháng 11 năm 2007.
- ^ “The introduction of Health Bureau, Macau SAR”. The Govt. of Macau SAR. Truy cập ngày 13 tháng 11 năm 2007.
- ^ “The policy and functions of the department of health, Macau SAR”. The Govt. of Macau SAR. Truy cập ngày 13 tháng 11 năm 2007.
- ^ Macau Yearbook 2007, 453–454.
- ^ Macau Yearbook 2007,458.
- ^ Chan 2000, tr. 58
- ^ Fung 1999, tr. 198
- ^ Macau Yearbook 2007, 467–468.
- ^ “Grand Prix Macau”. Macau Grand Prix Committee. Truy cập ngày 4 tháng 1 năm 2008.
- ^ “Events and Festivals”. Marimari.com, Inc. Truy cập ngày 4 tháng 1 năm 2008.
- ^ “Events and Festivals”. Marimari.com, Inc. Truy cập ngày 4 tháng 1 năm 2008.
- ^ “Events and Festivals”. Marimari.com, Inc. Truy cập ngày 4 tháng 1 năm 2008.
- ^ “Events and Festivals”. Marimari.com, Inc. Truy cập ngày 4 tháng 1 năm 2008.
- ^ “Events and Festivals”. Marimari.com, Inc. Truy cập ngày 4 tháng 1 năm 2008.
- ^ “Macau Festivals & Events”. AsiaRooms.com. Truy cập ngày 4 tháng 1 năm 2008.
- ^ “Food in Macau”. Marimari.com, Inc. Truy cập ngày 4 tháng 1 năm 2008.
- ^ “Macanese Cuisine”. thisisthelife.com. Bản gốc lưu trữ ngày 23 tháng 12 năm 2007. Truy cập ngày 4 tháng 1 năm 2008.
- ^ “Discovering Macau – fabulous food spice route and early fusion cuisine”. Discovery.com. Truy cập ngày 7 tháng 6 năm 2007.
- ^ “Macau Dining”. TravelChinaGuide.com. Truy cập ngày 7 tháng 6 năm 2007.
- ^ “Mostar, Macau and Biblical vestiges in Israel are among the 17 cultural sites inscribed on UNESCO's World Heritage List”. UNESCO. Truy cập ngày 5 tháng 9 năm 2006.
Thư mục
- Fung, Bong Yin (1999). Macau: A General Introduction (bằng tiếng Trung). Joint Publishing (H.K.) Co. Ltd. ISBN 962-04-1642-2.
- Chan, S. S. (2000). The Macau Economy. Publications Centre, University of Macau. ISBN 99937-26-03-6.
- Godinho, Jorge (2007). Macau business law and legal system. LexisNexis, Hong Kong. ISBN 978-962-8937-27-1.
- Government Information Bureau (2007). Macau Yearbook 2007. Government Information Bureau of the Macau SAR. ISBN 978-99937-56-09-5.
Liên kết ngoài
|
Wikimedia Commons có thêm thể loại hình ảnh và tài liệu về Ma Cao |
|
|
|||
|
||
http://www.youtube.com/user/hoangkimvietnam
Trở về trang chính
Hoàng Kim, hoangkim, hoangkimvietnam, Ngọc Phương Nam, Chào ngày mới Thung dung, Dạy và học, Cây Lương thực, Tin Nông nghiệp Việt Nam, Food Crops, Cassava in Vietnam, Khát khao xanh, Dayvahoc,Học mỗi ngày, Danh nhân Việt , Food Crops News, Điểm chính, CNM365, Kim LinkedIn, KimTwitter, KimFaceBook Đọc lại và suy ngẫm, Việt Nam tổ quốc tôi, Tình yêu cuộc sống, Thơ cho con
No comments:
Post a Comment